Ðược kiện dù không có luật: Quy định tiến bộ

Pháp Luật TP.HCM xin giới thiệu bài viết của TS NGUYỄN VĂN TIẾN (Trường ĐH Luật TP.HCM) về quy định này.

Theo BLTTDS 2015, gặpa vụ việc dân sự chưa có điều luật để áp dụng, thay vì từ chối thụ lý như trước, các tòa án sẽ phải áp dụng tập quán, áp dụng tương tự pháp luật, áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự, án lệ, lẽ công bằng để giải quyết yêu cầu của người dân.

Sẽ khả thi

Đã có những ý kiến lo ngại rằng nếu áp dụng quy định trên sẽ dẫn đến hệ quả là do không có điều luật nên tòa không có căn cứ để xét xử. Trong khi đó, án lệ chưa phải là một nguồn luật chính thức ở nước ta. Việc áp dụng nguyên tắc tương tự và theo lẽ công bằng dễ dẫn đến tình trạng tùy tiện. Nếu tòa dựa vào phong tục, tập quán để quyết định thì cùng một vụ việc, các tòa khác nhau có cách giải quyết, có kết quả xét xử rất khác nhau, làm cho hệ thống pháp luật bị chia cắt, thiếu thống nhất...

Tuy nhiên theo tôi, chúng ta đã tiếp cận, nghiên cứu, học hỏi về án lệ khá nhiều và bước đầu đã có kinh nghiệm trong việc xây dựng án lệ. TAND Tối cao đã có thời gian dài nghiên cứu về án lệ và cơ quan này hiện đã xây dựng nghị quyết về án lệ. Do đó việc ngần ngại áp dụng án lệ là không thuyết phục.

Mặt khác, tập quán trong lĩnh vực dân sự và hôn nhân, gia đình cũng đã được quy định trong luật và đang được tập hợp, thông qua để áp dụng. Về áp dụng tương tự pháp luật, luật pháp nước ta đã quy định từ lâu và thực tiễn là các tòa vẫn áp dụng để giải quyết các vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình… Như vậy quy định tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng là hoàn toàn có cơ sở và có tính khả thi.

Người dân viết đơn khởi kiện tại TAND TP.HCM. Ảnh: HTD

Ðề cao quyền con người, quyền công dân

Có thể nói quy định tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng đã thể hiện rõ việc Đảng, Nhà nước ta ngày càng đề cao quyền con người, tăng cường quyền công dân trong pháp luật. Đây là xu thế tất yếu của thời đại, hội nhập quốc tế về công tác tư pháp, xu thế phát triển của xã hội trong tương lai. Việc tăng cường quyền công dân theo hướng mở rộng nội dung quyền khởi kiện, quyền yêu cầu của người dân đối với tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình là chủ trương đúng đắn, đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn xã hội.

Chúng ta không thể duy trì tình trạng bất hợp lý là công dân bị xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp nhưng không được bảo vệ. Người dân phải có quyền được tiếp cận công lý, quyền được bảo vệ bằng pháp luật. Với tư cách là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, tòa án có trách nhiệm giải quyết tất cả tranh chấp, yêu cầu phát sinh trong lĩnh vực dân sự, hôn nhân và gia đình. Nếu tòa không thực hiện nhiệm vụ này có thể sẽ dẫn đến tình trạng người dân vì bức xúc mà tự xử bằng “luật rừng” với nhau, gây bất ổn về an ninh, trật tự xã hội.