Kết tội kiểu ai cũng có thể bị dính

Vụ án đánh bạc mà TAND quận 7, TP.HCM vừa xét xử gần đây còn có nhiều điều đáng bàn về chứng cứ, về suy đoán vô tội và về nghĩa vụ chứng minh của cơ quan tiến hành tố tụng. Theo đó, bị cáo Lưu Mỹ Liên bị kết án chín tháng tù về tội đánh bạc do bị “bắt quả tang” trong điện thoại có mấy tin nhắn của người khác với nội dung đánh đề tổng cộng hơn 8 triệu đồng.

Điều đáng nói, trong các tin nhắn, cơ quan tố tụng chỉ làm rõ được hơn 1,8 triệu đồng (xác định được người nhắn tin), số tiền còn lại thì thua, không biết ai nhắn tin, chỉ suy đoán họ nhắn đánh đề.

Phải chứng minh “tính liên quan” của chứng cứ

Thời điểm bị cáo Lưu Mỹ Liên thực hiện hành vi đánh bạc là vào cuối năm 2016. Điều 248 BLHS 1999 đòi hỏi Liên phải đánh bạc trên 2 triệu đồng mới bị xử lý hình sự. Tuy nhiên, tại Điều 321 BLHS 2015 đòi hỏi phải đánh bạc trên 5 triệu đồng mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Vấn đề quan trọng nhất trong vụ án này là phải xác định được số tiền bị cáo Lưu Mỹ Liên đánh bạc là bao nhiêu, trên cơ sở đó mới xác định Liên có phạm tội hay không.

CQĐT kiểm tra điện thoại của Liên có tổng số tiền nhắn tin đánh số đề hơn 8 triệu đồng nhưng lại chỉ chứng minh được có ba người tham gia đánh bạc là bà Hương, bà Oanh, ông Long với số tiền hơn 1,8 triệu đồng, cuối ngày có Oanh thắng được hơn 300.000 đồng. Số tiền còn lại hơn 6 triệu đồng, CQĐT không xác minh được người đánh bạc mà chỉ dựa vào các tin nhắn trên điện thoại của Liên để suy ra và quy ra số tiền đánh bạc. Vấn đề đặt ra là số tiền này có được coi là chứng cứ để kết tội bị cáo Liên về tội đánh bạc hay không.

Theo tôi, các tin nhắn đánh bạc trong điện thoại của bị cáo Liên chỉ là nguồn chứng cứ “dữ liệu điện tử”, theo Điều 87 BLTTHS 2015. Tuy nhiên, để trở thành chứng cứ theo quy định tại Điều 86 BLTTHS (để kết tội bị cáo) thì ngoài tính hợp pháp, tính khách quan, nó còn phải có “tính liên quan” mới được coi là chứng cứ của vụ án.

Bị cáo Lưu Mỹ Liên đã kháng cáo kêu oan. Ảnh: NGÂN NGA

Trái với nguyên tắc suy đoán vô tội

TAND quận 7, TP.HCM không xác định được người đánh bạc hơn 6 triệu đồng trong điện thoại của bị cáo Liên cụ thể là những ai. Tòa này cho rằng: “Thống kê phơi đề cùng bản giải phơi đề thể hiện số điện thoại có tên SJ Phuc trong danh bạ của bị cáo. Chủ (thầu) đề tên Tú được bị cáo lưu trong danh bạ điện thoại của mình là Đ. Các đối tượng này CQĐT đã xác minh, thu thập chứng cứ để làm rõ nhân thân, lai lịch nhưng chưa có kết quả. Tuy nhiên, căn cứ cách thức ghi bán số đề của bị cáo qua lời khai của bị cáo, của bà Hương, bà Oanh, ông Long, tin nhắn lưu trong điện thoại của bị cáo và bản giải phơi đề đã đủ cơ sở kết luận bị cáo ghi bán số đề, giao phơi đề cho các con bạc này”.

Như vậy, TAND quận 7 kết tội Liên đánh bạc hơn 6 triệu đồng với những người chưa rõ lai lịch khi cho rằng những người này cũng tương tự các trường hợp đã xác định được danh tính là bà Hương, bà Oanh, ông Long.

Theo tôi, đây là suy đoán bất lợi cho bị cáo. Việc suy đoán có tội này trái với nguyên tắc suy đoán vô tội được quy định tại Điều 13 BLTTHS năm 2015. Điều luật này nêu rõ: “Khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị buộc tội không có tội”.

Điều này cũng có nghĩa là các tin nhắn số tiền trên điện thoại của bị cáo Liên mà không xác định được người đánh bạc thì không được sử dụng làm chứng cứ, vì nó không có tính liên quan (không xác định được người đánh bạc) và trái với nguyên tắc suy đoán vô tội.

Không thể coi đây là chứng cứ kết tội

Tòa án cấp sơ thẩm cũng cho rằng có mối liên hệ giữa lời khai ban đầu của bị cáo với các tin nhắn số tiền trên điện thoại của bị cáo Liên là đã xác định được số tiền này là chứng cứ phạm tội đánh bạc. Tuy nhiên, tại tòa, bị cáo Liên đã phủ nhận lời khai này nên lời khai ban đầu không thể là căn cứ để xác định các tin nhắn về số tiền trong điện thoại của bị cáo là để đánh bạc.

Do đó, không thể suy đoán số tiền trong tin nhắn lưu trong máy điện thoại bị cáo Liên là tiền dùng để đánh bạc khi bị cáo phủ nhận điều này. Bởi lẽ trường hợp này có rất nhiều khả năng xảy ra, tỉ như ai đó ghét bị cáo và cố tình nhắn tin vào điện thoại của bị cáo một số tiền nào đó nói là để đánh bạc (bởi thực tế chỉ có số điện thoại mà không biết rõ là ai) rồi báo cho công an bắt thì sao? Hoặc ai đó cố tình nhắn tin đánh bạc với hy vọng nếu trúng thì tìm đến lấy tiền, còn nếu thua thì không đưa tiền đánh số đề (vì không xác định được ai do chỉ có số điện thoại). Việc bị cáo lưu trong danh bạ điện thoại ký hiệu SJ Phuc, Đ. cũng không đồng nghĩa là bị cáo biết những người này… Vì thế, phải suy luận theo nguyên tắc suy đoán vô tội cho bị cáo chứ không thể suy luận theo hướng có tội cho bị cáo Liên.

Từ những phân tích nêu trên, có thể đưa ra kết luận rằng số tiền hơn 6 triệu đồng trong tin nhắn lưu trong điện thoại của bị cáo Liên mà CQĐT không xác minh được người đánh bạc thì không thể sử dụng làm chứng cứ để kết tội bị cáo Liên. Số tiền 1,8 triệu đồng chứng minh được thì chưa đủ định lượng xử lý hình sự bị cáo, trường hợp này bị cáo chỉ bị xử phạt hành chính mà thôi.