Tạm giữ hình sự: Để tránh oan, sai!

Luật cho một số cơ quan tiến hành hoạt động điều tra nhưng không cho họ quyền tạm giữ liệu đã phù hợp?

Mới đây, gửi đơn phản ánh đến các cơ quan báo chí, bà N. trình bày rằng do nghi ngờ bà đã mua một bức tượng đồng của kẻ trộm, nửa đêm công an một huyện của tỉnh H. đã xông vào lục soát nhà rồi dẫn giải cả nhà bà về trụ sở mà không có lệnh khám nhà, bắt người.

Tạm giữ… 10 ngày

Sau khi lấy lời khai ban đầu, những người khác được thả về, còn bà N. bị tạm giữ. 10 ngày sau công an huyện mới thả bà ra kèm theo lời nhắn: “Khi nào chúng tôi có giấy triệu tập thì bà phải trình diện ngay”.

Theo bà N., việc mới chỉ nghi ngờ bà phạm tội nhưng công an huyện tạm giữ bà 10 ngày, lại không hề có một quyết định nào là trái luật. Bởi theo Điều 87 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), thời hạn tạm giữ không được quá ba ngày kể từ khi cơ quan điều tra nhận người bị bắt. Trường hợp cần thiết, người ra quyết định tạm giữ có thể gia hạn tạm giữ nhưng không quá ba ngày. Trong trường hợp đặc biệt, người ra quyết định tạm giữ có thể gia hạn tạm giữ lần thứ hai nhưng không quá ba ngày. Mọi trường hợp gia hạn tạm giữ đều phải được VKS phê chuẩn…

Vụ án “Con bị xâm hại, mẹ thành bị can” mà báo chí từng phản ánh là một ví dụ về chuyện nóng vội tạm giữ, tạm giam thiếu căn cứ. Theo hồ sơ, năm 2010, đứa con gái 13 tuổi của bà BTĐ (giáo viên một trường THCS ở TP Sơn La) bị kẻ xấu cưỡng bức. Vì sợ làm to chuyện thì mang tiếng, ảnh hưởng đến tương lai của con, bà Đ. đã đồng ý nhận 130 triệu đồng tiền bồi thường và lời xin lỗi của kẻ gây án trước sự chứng kiến của công an phường. Nhưng sau đó, Công an TP Sơn La lại đến khám nhà và đưa bà về trụ sở, ra quyết định tạm giữ, sau đó tạm giam về hành vi cưỡng đoạt tài sản. Sau 23 ngày tạm giam, Công an TP Sơn La phải thả bà về và tuyên bố bà không phạm tội, quá trình tạm giữ, tạm giam là sai. Sau khi VKSND Tối cao vào cuộc, bà Đ. được Công an TP Sơn La tổ chức xin lỗi công khai và bồi thường oan.

Việc tạm giữ hình sự sai đã xảy ra không ít với các vụ án hình sự nhỏ, không bắt buộc phải có luật sư tham gia. Ảnh: HTD

Còn những điểm chưa rõ

Theo nhiều chuyên gia, việc tạm giữ hình sự sai đã xảy ra không ít, nhất là với các vụ án hình sự nhỏ, ít nghiêm trọng, không bắt buộc phải có luật sư tham gia. Nhiều vụ tạm giữ hình sự nhưng sau đó phải chuyển qua xử lý hành chính gia tăng (gần 7% số người bị tạm giữ hằng năm). Ngoài nguyên nhân chủ quan từ phía người có thẩm quyền thì còn có một nguyên nhân khác là quy định về thủ tục tạm giữ hình sự chưa chi tiết.

Cụ thể, theo khoản 1 Điều 86 BLTTHS, tạm giữ có thể áp dụng đối với những người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang, người phạm tội tự thú, đầu thú hoặc đối với người bị bắt theo quyết định truy nã. Luật dùng từ có tính tùy nghi là “có thể”, vậy khi nào người có thẩm quyền ra quyết định tạm giữ, khi nào không? Những người này được giao quyền tự đánh giá và quyết định, làm sao tránh khỏi chuyện lạm quyền như tạm giữ người chưa thành niên, người phạm tội ít nghiêm trọng, không thuộc trường hợp bắt quả tang, bị truy nã…

Một vấn đề khác, theo luật, thời hạn tạm giữ người sẽ hết vào lúc 24 giờ của ngày hết hạn, không cần biết trước đó nghi can bị bắt giữ vào lúc mấy giờ. Thời điểm ra lệnh tạm giữ chỉ có ý nghĩa để tính theo ngày chứ không tính theo giờ. Theo nhiều chuyên gia, nên sửa cụm từ “ba ngày” trong luật thành “72 giờ” thì sẽ hợp lý hơn.

Ngoài ra, BLTTHS còn bỏ ngỏ, chưa quy định thời hạn tạm giữ trong trường hợp người ra quyết định là chỉ huy đơn vị quân đội độc lập cấp trung đoàn, người chỉ huy đồn biên phòng ở hải đảo và biên giới, người chỉ huy máy bay, tàu trên biển khi máy bay, tàu biển đã rời khỏi sân bay, bến cảng… Cạnh đó, trường hợp cơ quan, tổ chức bình thường bắt được người trốn truy nã, phải giữ nghi can trong khi chờ cơ quan có thẩm quyền đến nhận người thì sao? Chuyện này cũng cần phải được luật hóa bởi không ai bị tạm giữ mà không có quyết định của cơ quan có thẩm quyền.

THANH TÙNG