Viện trưởng Lê Minh Trí nói về 'điểm nghẽn' tranh tụng
Sáng 12-1, tại phiên họp thứ 52, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) đã nghe và thảo luận về hai báo cáo công tác nhiệm kỳ 2016-2020 của TAND Tối cao và VKSND Tối cao. Đặc biệt, phần trình bày thẳng thắn của viện trưởng VKSND Tối cao đã gây nhiều chú ý.
“Tranh tụng là con đường đi đến chân lý”
Liên quan đến vấn đề tranh tụng, tại dự thảo báo cáo gửi UBTVQH, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định: Các phiên tòa đã thực hiện nghiêm chỉ thị của chánh án TAND Tối cao về việc không hạn chế thời gian tranh tụng, căn cứ vào kết quả tranh tụng để đưa ra phán quyết.
Trong khi đó, tại báo cáo thẩm tra, Ủy ban Tư pháp đánh giá trách nhiệm công tố của kiểm sát viên (KSV) tại các phiên tòa được nâng lên. “Nhiều KSV đã chủ động tham gia xét hỏi, tranh tụng để làm rõ nội dung vụ án, đặc biệt là tại nhiều phiên tòa xét xử các vụ án lớn, được cử tri ghi nhận và đánh giá cao” - Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nhận xét.
Tuy nhiên, theo Ủy ban Tư pháp, chất lượng tranh tụng của một số KSV tại phiên tòa còn chưa đáp ứng yêu cầu, chưa chủ động tranh luận, đối đáp, đi đến cùng các ý kiến của người bào chữa nên chưa thuyết phục.
Tổng thư ký, Chủ nhiệm Văn phòng QH Nguyễn Hạnh Phúc sau đó đề nghị báo cáo của TAND và VKSND cần làm rõ hơn về tranh tụng tại các phiên tòa, bởi đây là một trong những đổi mới rõ nét của nhiệm kỳ qua.
“Quan điểm của chúng tôi, tranh tụng chính là con đường đi đến công lý” - Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình nói và khẳng định tòa án không hạn chế việc tranh tụng.
Ông Bình nói tiếp: “Tranh tụng tốt thì chúng ta lắng nghe được ý kiến phản biện. Các chủ thể tranh tụng không phải là tòa án mà là VKS và luật sư (LS) (bên buộc tội và bên gỡ tội). Chất lượng tranh tụng phụ thuộc vào các chủ thể tranh tụng chứ tòa án chỉ tạo môi trường tranh tụng và tôn trọng tranh tụng. Chúng tôi chỉ là cơ quan tạo điều kiện tối đa cho tranh tụng và sử dụng kết quả tranh tụng này”.
Ông Lê Minh Trí và bà Lê Thị Nga phát biểu tại phiên họp. Ảnh: HH
Đang có những tồn tại nào?
Viện trưởng VKSND Tối cao Lê Minh Trí cho rằng với án hình sự, việc tranh tụng tại tòa, đặc biệt là cấp trung ương thì so với trước đây tiến bộ hơn nhiều. Tuy nhiên, trong phát biểu của KSV ở các vụ án dân sự và hành chính đang có tồn tại.
Ông Trí nói: “Cả nể mà các đồng chí nói là có. Một KSV công tác ở VKS huyện, tỉnh, ra tòa buộc anh phát biểu mạnh về ông chủ tịch tỉnh thì chắc mai mốt không xin đất, xin trụ sở được. Tất nhiên xin đất, xin trụ sở là công việc thôi nhưng không có mối quan hệ tốt thì khó lắm. KSV muốn nói mạnh mà ông viện trưởng bảo “nói vừa vừa thôi” thì KSV cũng không dám nói. Phải nói thật như vậy”.
Theo ông Trí , ngay cả viện trưởng VKSND Tối cao cũng phải “dùng thuyết phục là nhiều” chứ không phải lúc nào cũng nói thẳng đuột ra được.
Ông Trí cũng cho rằng hạn chế này có nhiều nguyên nhân, có cái khắc phục được nhưng có cái khó. “Một cán bộ bình thường như thế lại đòi hỏi không kiêng nể gì hết thì khó, vì ngay viện trưởng cũng có lúc phải kiêng nể. Tất nhiên, kiêng nể có nguyên tắc chứ không phải không có nguyên tắc.
Vấn đề gì thuộc về lòng tin, về trách nhiệm đối với công việc chung là tôi bảo vệ. Thậm chí, tôi biết tôi bị ghét nhưng vẫn phải làm. Nhưng yêu cầu tất cả cán bộ dưới quyền đều làm như mình hết thì không phải dễ” - ông Trí thẳng thắn.
Cạnh đó, ông Trí cũng cho rằng xử lý án dân sự với hành chính đòi hỏi kiến thức rất tổng hợp về kinh tế, xã hội, chuyên ngành, nếu thiếu những kiến thức này phát biểu rất khó khăn. Liên quan đến đất đai là phải hiểu về đất đai qua nhiều thời kỳ… Trong khi các chính sách, pháp luật về đất đai qua các thời kỳ có nhiều thay đổi, biến động.
“Tiến sĩ mà không rành về đất đai thì cũng không trả lời, tranh tụng hay phát biểu một cách đầy đủ được đâu” - ông Trí nói.
Tuy nhiên, ông Trí cho biết những năm gần đây, ông đã yêu cầu tổ chức tập huấn các lớp bồi dưỡng kiến thức bổ sung, nâng kiến thức trong ngành. “Rút kinh nghiệm các phiên tòa thì thấy có tiến bộ. Nhưng tốc độ các vụ án hành chính và dân sự tăng rất nhanh trong những năm gần đây cũng áp lực cho chuyện đáp ứng yêu cầu. Cả tòa và viện đều có những nỗ lực, cố gắng chuyển biến tốt nhưng so với yêu cầu là cuộc rượt đuổi không đơn giản” - ông Trí nói tiếp.
"Sau khi gặp luật sư, từ chối khắc phục 800 tỉ"
Đề cập đến vấn đề LS, ông Lê Minh Trí cho rằng vấn đề này liên quan trực tiếp đến cơ quan điều tra và VKS. Theo ông, LS là chế định góp phần bảo vệ quyền con người nhưng khi hành nghề, có những LS để bảo vệ thân chủ thậm chí đã cản trở quá trình điều tra, chứng minh tội phạm.
“Thời gian qua, tôi chỉ đạo các KSV khi có yêu cầu phải làm đúng quy định của pháp luật. Còn LS “vào sớm” thì cũng phải tùy từng vụ” - ông Trí nói.
Ông dẫn chứng: “Có vụ án đặc biệt nghiêm trọng, đối tượng đã đồng ý với điều tra viên, KSV là sẽ khắc phục hậu quả 800 tỉ đồng. Nhưng khi LS vào, LS nói nếu ông nộp 800 tỉ, người ta hỏi ở đâu có 800 tỉ là ông tham nhũng, ông còn chết hơn nữa. LS nói vậy và sau đó bị can không đề cập đến việc này nữa”.
Hay một vụ án khác, bị can hứa nộp 500 tỉ đồng nhưng vợ vào gặp một lần duy nhất thì sau đó người này không bao giờ chấp nhận (nộp tiền) nữa và thay đổi lời khai.
Ông Trí nói: “Quá trình điều tra là việc vừa bảo vệ quyền con người, vừa đảm bảo hiệu quả đấu tranh chống tội phạm. Chúng ta phải hài hòa chỗ này. Nếu mình nghĩ đơn giản “cứ vào đi, không có gì đâu” thì có những vụ đáng lẽ thu được ngàn tỉ nhưng cuối cùng không thu được”.
Hình phạt tòa án áp dụng cơ bản nghiêm minh
Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định trong nhiệm kỳ qua, chất lượng xét xử tiếp tục được bảo đảm và có nhiều tiến bộ. Tỉ lệ bản án, quyết định bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan hằng năm đều dưới 1,5%, đạt chỉ tiêu nghị quyết của QH.
Đặc biệt, đã xét xử các vụ án hình sự đạt tỉ lệ 99,5%; đã giải quyết các vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại và lao động đạt tỉ lệ 97,3%, đã xét xử các vụ án hành chính đạt tỉ lệ 89,3%, vượt chỉ tiêu nghị quyết của QH.
“Việc xét xử các vụ án hình sự bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để xảy ra trường hợp nào kết án oan người không có tội. Việc giải quyết, xét xử các vụ việc dân sự, vụ án hành chính bảo đảm khách quan, đúng pháp luật” - Chánh án TAND Tối cao cho biết.
Thẩm tra báo cáo, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết cơ quan này nhận thấy trong nhiệm kỳ qua, số lượng vụ việc mà tòa án đã thụ lý, giải quyết là rất lớn và có xu hướng gia tăng, tính chất các vụ việc ngày càng phức tạp, phát sinh những loại việc, hành vi phạm tội mới chưa từng xảy ra trước đây. Dù vậy, TAND các cấp đã nỗ lực khắc phục khó khăn nên chất lượng giải quyết, xét xử các vụ án tăng lên qua từng năm và khắc phục được nhiều tồn tại, hạn chế trong công tác giải quyết, xét xử ở những năm trước đây.
“Đặc biệt, trong cả nhiệm kỳ chưa phát hiện trường hợp nào kết án oan người vô tội. Việc tòa án bảo đảm tranh tụng tại phiên tòa ngày càng được tăng cường, tạo điều kiện cho các bên thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ luật định” - bà Nga nêu.
Hình phạt mà tòa án áp dụng cơ bản nghiêm minh, đúng pháp luật. Việc cho các bị cáo hưởng án treo, cải tạo không giam giữ, áp dụng tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ tiếp tục được kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ…
Tuy nhiên, theo Ủy ban Tư pháp, vẫn còn một số trường hợp phải hủy, sửa án do nguyên nhân chủ quan. Cụ thể, tỉ lệ án bị hủy do nguyên nhân chủ quan năm 2018 là 0,6%; năm 2019 là 0,61%; năm 2020 là 0,59%. Tỉ lệ án bị sửa do nguyên nhân chủ quan năm 2018 là 0,34%; năm 2019 là 0,35%; năm 2020 là 0,26%.
Ủy ban Tư pháp cũng lưu ý còn một số trường hợp áp dụng tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng, quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt, cho hưởng án treo chưa chính xác…
