Lăng Bà Vú tọa lạc ở phường Ninh Hiệp, thị xã Ninh Hòa (Khánh Hòa). Đây là một công trình kiến trúc chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa tiêu biểu và đặc sắc, trong đó yếu tố mỹ thuật chiếm vai trò chủ đạo.
Một số yếu tố nghệ thuật cung đình và dân gian đầu thế kỷ 19 đã được thể hiện ở đây khá rõ nét và được xếp hạng là một di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1999.
Người dân trong vùng kể lại rằng thuở trước, khi chúa Nguyễn Ánh đang lúc gian nan và khốn khó, một lần bị quân Tây Sơn đánh bại và truy đuổi gắt gao, quân lính theo hầu không còn mấy người, lương thực cạn kiệt, tưởng rằng phải bỏ xác lại nơi này.
May sao, có một phụ nữ nhà khá giả ở thôn Mỹ Hiệp (Ninh Hòa) thương tình cho nương náu và cho ăn, sau đó lại chỉ đường cho thoát thân vào phía Nam.
Nhiều năm sau, khi đã chiến thắng được triều Tây Sơn rồi lên làm vua, vua Gia Long nhớ lại công ơn của người đã cứu giúp mình năm nào. Nhà vua bèn sai người về báo đáp thì người xưa đã không còn nữa.
Để ghi nhớ công ơn của bà, nhà vua xuống chiếu phong tặng cho bà là Nhũ Mẫu, đồng thời truyền thợ giỏi từng xây dựng cung điện ở Huế và thợ khéo ở Khánh Hòa đến thôn Mỹ Hiệp để xây lăng cho bà. Nhưng dòng họ của bà cũng chẳng còn ai, nên vua đã cấp ruộng và cử người lo nhang khói, giỗ kỵ hàng năm cho bà.
Lăng Bà Vú được xây dựng trong hai năm, đến năm 1804 thì hoàn thành. Lăng được xây dựng trên gò đất cao phía cánh đồng (nay sát đường nhựa rộng), có không gian rộng, uy nghiêm, các yếu tố phong thủy đã được kết hợp và xử lý một cách hài hòa với không gian xung quanh.
Tổng thể lăng được xây dựng theo hình chữ quốc, mặt xoay hướng Đông Nam có hồ sen rộng hình chữ nhật bằng vôi cát, lăng có ba lớp thành xây bằng vôi, cát, gạch. Thành ngoài dài 20 m, rộng 14 m, cao 1,5 m tạo thành khuôn viên bao bọc, có cửa nhỏ ra vào, hai bên có hai sư tử đắp bằng vôi, cát tô màu hồng rất độc đáo.
Tiếp theo có án phong, có thành nội bao bọc khu mộ dài 12 m, rộng 0,9 m, cao 1,2 m hình vòm cung. Hai bên cửa có hai kỳ lân tạc khá tinh xảo.
Ngôi mộ nằm chính giữa có bia đá khắc chữ Hán ghi lại sự tích công đức của Bà Vú.
Điều đáng lưu ý ở công trình là những hình trang trí đắp nổi trên những bức tường của lăng có chủ đề riêng biệt theo các tích cổ xưa như: Nhị thập tứ hiếu, Trúc Lâm thất hiền, Ngư Tiều, Canh Mục, Bát Tiên, Chiêu Quân Cống Hồ... cùng với một số biểu tượng của người quân tử theo quan niệm của đạo Nho như: tùng, cúc, trúc, mai. Hoặc những biểu tượng quen thuộc của đạo Lão như: thư, kiếm, phong, vân, tùng, đình, nai, hạc...
Lăng Bà Vú được xem như một di tích kiến trúc nghệ thuật độc đáo của Việt Nam.
Một số hình ảnh Lăng Bà Vú:
