Mới đây, Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an đã kết thúc, kết luận điều tra vụ án xảy ra tại Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao, TP Hà Nội và các tỉnh, thành (còn gọi là chuyến vụ án chuyến bay giải cứu). Cơ quan này đã chuyển hồ sơ đến VKSND tối cao và đề nghị truy tố 54 bị can.
Tuy nhiên điều khiến dư luận chú ý là số tiền các bị can đưa, nhận hối lộ để được chấp thuận cấp phép chuyến bay combo hoặc các chuyến bay đưa khách lẻ về Việt Nam lên tới hàng trăm tỉ đồng.
 |
Trong giai đoạn 2020-2021 khi mà dịch bệnh COVID-19 căng thẳng, với hoàn cảnh xa quê, không có việc làm, thiếu thốn nhiều bề, giữa nguy cơ sống chết chưa biết thế nào, rất nhiều công dân Việt Nam ở nước ngoài mong ngóng có một tấm vé trở về quê hương.
Ban đầu, con số thống kê của cơ quan chức năng là hơn 10.000 người có nhu cầu về nước nhưng sau mỗi tháng con số tăng lên hàng chục nghìn người. Tuy nhiên không phải gia đình nào cũng có điều kiện để thuê chuyên cơ riêng đưa người thân về Việt Nam chữa trị.
Chính phủ đã xem xét và thực hiện các chuyến bay giải cứu do cơ quan Nhà nước thực hiện đưa công dân về nước và sau đó được cách ly miễn phí tại các cơ sở quân đội. Nhưng nguồn lực Nhà nước cũng như khả năng đón nhận của các cơ sở cách ly có hạn, trong khi đó, rất nhiều công dân muốn về nước và sẵn sàng trả chi phí cách ly tại các cơ sở dân sự.
Cuối năm 2020, Chính phủ cho phép tổ chức thí điểm 10 chuyến bay và công dân tự nguyện trả phí toàn bộ, gọi là chuyến bay combo. Sau khi tổ chức các chuyến bay thí điểm thành công, Chính phủ chính thức cho phép tổ chức các chuyến bay combo song song đến hết tháng 1-2022.
 |
Để thực hiện các chuyến bay combo, Chính phủ ban hành các thông báo, công điện giao chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của các bộ, ngành, địa phương trong việc tổ chức chuyến bay combo đưa công dân về nước, trong đó thể hiện vai trò của của Tổ công tác năm Bộ bao gồm: Bộ Ngoại giao, Bộ Y tế, Bộ GTVT, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và địa phương.
Theo đó, trình tự giải quyết cấp phép các chuyến bay combo như sau:
Doanh nghiệp (DN) có nhu cầu tổ chức chuyến bay xin chủ trương cách ly của UBND cấp tỉnh, TP nơi thực hiện cách ly cho công dân khi về nước. Sau khi có văn bản của UBND tỉnh, TP đồng ý tiếp nhận cách ly, DN gửi hồ sơ cho Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao.
Trên cơ sở đó, Bộ Ngoại giao tổng hợp các đề xuất và dự thảo kế hoạch bay phù hợp nhu cầu thực tế, diễn biến tình hình dịch trong nước, lấy ý kiến Tổ công tác 4 Bộ/5 Bộ bằng văn bản.
 |
Sau khi có ý kiến của bốn bộ còn lại trong Tổ công tác năm Bộ, Bộ Ngoại giao tổng hợp trình lãnh đạo Chính phủ (qua Văn phòng Chính phủ - VPCP) phê duyệt chuyến bay.
Từ tháng 4-2021, Tổ công tác năm Bộ được lãnh đạo Chính phủ trao thẩm quyền quyết định chuyến bay, không cần báo cáo lãnh đạo Chính phủ. Sau khi có phê duyệt, Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao thông báo cho các đơn vị thuộc Tổ công tác, các đơn vị liên quan và DN được cấp phép để triển khai thực hiện.
Theo trình tự này, các cơ quan chức năng đã cấp phép và đã tổ chức được trên 1.000 chuyến bay đưa hơn 200.000 công dân từ 62 quốc gia, vùng lãnh thổ về nước.
Việc tổ chức các chuyến bay cứu hộ này là thực hiện chủ trương nhân đạo, thể hiện sự quan tâm hàng đầu của Đảng và Chính phủ Việt Nam trong công tác bảo hộ công dân, mục đích cao nhất là bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe cũng như tài sản cho người dân.
Chủ trương kịp thời này đã nhận được sự đánh giá cao của cộng đồng quốc tế và sự ủng hộ của đồng bào trong và ngoài nước, ghi dấu ấn ngoại giao của Việt Nam trên trường quốc tế, thể hiện tính nhân đạo của Đảng, Nhà nước.
 |
Thế nhưng vào tháng 1-2022, khi dịch bệnh vẫn đang diễn tiến với số ca mắc gia tăng, thông tin Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an khởi tố vụ án, khởi tố bị can, bắt tạm giam và thực hiện lệnh khám xét với loạt quan chức cấp cao của Cục Lãnh sự về tội nhận hối lộ khiến dư luận không khỏi bất ngờ.
Bà Nguyễn Thị Hương Lan, khi đó là Cục trưởng Cục Lãnh sự đã bị khởi tố, tạm giam cùng với loạt cấp dưới như Đỗ Hoàng Tùng, Phó Cục trưởng Cục Lãnh sự; Lê Tuấn Anh, Chánh Văn phòng Cục Lãnh sự; Lưu Tuấn Dũng, Phó Phòng Bảo hộ công dân.
Có nhận thì có đưa, sau đó, một doanh nhân là bà Hoàng Diệu Mơ, Tổng giám đốc Công ty An Bình bị khởi tố về tội đưa hối lộ.
Tiếp đó, vụ án mở rộng sang Bộ Y tế, Bộ Công an. Tô Anh Dũng, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao bị khởi tố. Mức độ phức tạp của vụ án ngày càng lớn hơn. Thêm một Thứ trưởng, một trợ lý Phó Thủ tướng bị khởi tố. Những cá nhân khác tại VPCP, Bộ GTVT, Bộ Công an cũng liên tiếp bị khởi tố…
Ở địa phương, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội và Quảng Nam cùng bị khởi tố tội nhận hối lộ. Một số lãnh đạo, cán bộ Đại sứ quán Việt Nam ở các nước bị khởi tố về tội lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ.
Khi mở rộng vụ án, hàng loạt doanh nhân bị khởi tố để điều tra hành vi đưa hối lộ. Trong quá trình điều tra, thêm một Phó giám đốc Công an bị cáo buộc môi giới hối lộ, hứa hẹn giúp hai bị can thoát khỏi vòng hình sự. Một điều tra viên cũng bị khởi tố tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Sau hơn một năm điều tra, danh sách bị khởi tố dừng ở 55 người theo các tội đưa hối lộ, nhận hối lộ, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ.
 |
Ngày 3-4-2023, Cơ quan An ninh điều tra Bộ Công an ban hành Kết luận điều tra vụ án, đề nghị khởi tố 54 người. Một bị can bỏ trốn, do đó Cơ quan điều tra đã tách vụ án hình sự để tiếp tục xử lý ở giai đoạn sau.
Kết luận điều tra cho thấy một số cá nhân có thẩm quyền ở các Bộ, ngành đã gây khó khăn, nhũng nhiễu cho DN tổ chức chuyến bay, tạo cơ chế xin – cho, buộc DN phải nâng giá vé máy bay và các chi phí phát sinh khác để có chi phí “bôi trơn”, đưa hối lộ...
Sự nhũng nhiễu hạch sách, cơ chế xin - cho, “bôi trơn”… có mặt ở tất cả các khâu trong quy trình cấp phép chuyến bay combo. Những cá nhân có sai phạm đều giữ vị trí cao trong các cơ quan có trách nhiệm cấp phép. Số tiền đưa nhận hối lộ rất lớn.
 |
Theo quy trình chuyến bay combo, đầu tiên DN phải xin chủ trương cách ly của địa phương và phải có sự đồng ý của địa phương thì mới gửi hồ sơ lên Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao.
Tại Hà Nội, khi DN đến xin chủ trương cách ly, ông Chử Xuân Dũng, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội, khi đó là Trưởng rồi Phó Trưởng Ban Chỉ đạo phòng, chống dịch COVID-19 TP Hà Nội, đã duyệt, ký chủ trương đồng ý cho DN được đưa công dân về cách ly tại Hà Nội.
Từ tháng 4 đến tháng 12-2021, bị can Chử Xuân Dũng đã ký 66 văn bản đồng ý cho 16 công ty, tuy nhiên chỉ có 13 công ty thực hiện việc này. Trong số 16 công ty được ông Chử Xuân Dũng ký duyệt, kết quả điều tra đến nay xác định được bị can Dũng đã nhận tiền của hai cá nhân để duyệt ký đồng ý cấp phép cho bốn công ty được đưa công dân về cách ly tại Hà Nội. Tổng số tiền ông Dũng nhận là hơn 2 tỉ đồng.
Đưa Trần Minh Tuấn, Giám đốc Công ty Thái Hòa, đến gặp ông Chử Xuân Dũng nhờ “giúp đỡ” tiếp nhận công dân cách ly, ông Nguyễn Thành Lương, nguyên Phó Tổng Giám đốc Đài truyền hình Việt Nam, cũng bị đề nghị truy tố tội môi giới hối lộ.
Ở Quảng Nam, năm 2021, Phó Chủ tịch UBND Trần Văn Tân có trách nhiệm thay mặt UBND tỉnh ký văn bản phân công trách nhiệm các sở ngành về việc đón công dân về nước cách ly tại khách sạn.
Vị này sau đó chín lần nhận tiền 300 - 900 triệu đồng để tạo điều kiện cho Công ty TravelSky của các bị can Nguyễn Thị Thanh Hằng và Lê Hồng Sơn được tổ chức cách ly liên quan chuyến bay giải cứu. Tổng số tiền ông Tân đã nhận lên tới 5 tỉ đồng.
 |
Sau khi được địa phương đồng ý tiếp nhận công dân về cách ly, các DN nộp hồ sơ lên Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao.
Theo phân công của Bộ Ngoại giao, tại nước ngoài, các cơ quan đại diện Việt Nam tập hợp công dân Việt Nam có nhu cầu đăng ký về nước báo cáo về Phòng Bảo hộ công dân ở trong nước thuộc Cục Lãnh sự.
Còn ở trong nước, Phòng Bảo hộ công dân là đầu mối tiếp nhận báo và hồ sơ xin tổ chức chuyến bay rồi dự thảo kế hoạch chuyến bay combo theo tháng, quý để trình lãnh đạo Cục. Lãnh đạo Cục tiếp tục trình lãnh đạo phê duyệt.
Từ tháng 4-2020 đến tháng 1-2022, Cục Lãnh sự tập hợp, đề xuất lãnh đạo Chính phủ phê duyệt tổ chức thực hiện 772 chuyến bay đưa công dân về nước, trong đó có 372 chuyến bay combo.
Những cá nhân có nhiệm vụ, quyền hạn trong nước đã tạo thành nhóm lợi ích và đưa ra nhiều yêu cầu, gây khó khăn nhũng nhiễu cho các DN, buộc DN phải chi tiền để được giải quyết. Cũng chính việc không minh bạch về quy trình tiếp nhận hồ sơ đã buộc các DN phải tìm cách tiếp xúc, gặp gỡ và thỏa thuận về chi phí đưa hối lộ.
Khi đó, Cục trưởng Nguyễn Thị Hương Lan chỉ lựa chọn các DN do cấp trên chỉ định, do người thân quen nhờ, đã chi tiền trước hoặc hứa hẹn sẽ chi tiền đưa vào danh sách cấp phép. Bà Lan hướng dẫn các DN này mượn nhiều pháp nhân khác nhau để được cấp nhiều chuyến bay mà không bị chú ý.
DN chưa tiếp xúc, thỏa thuận đưa hối lộ sẽ bị gây khó dễ dưới nhiều hình thức như không sắp xếp chuyến bay thực hiện theo lộ trình DN báo cáo, chỉ sắp xếp chuyến đầu tiên, các lần tiếp theo phải chờ ý kiến bằng văn bản của Cục Lãnh sự.
Cục Lãnh sự còn thông báo ngày bay sát với ngày DN nhận được thông báo, thay đổi kế hoạch bay, thay đổi số công dân trên chuyến bay làm cho DN không thể thực hiện được.
Kết quả, các DN phải gặp chi tiền xin lùi chuyến bay để có thời gian bán vé máy bay và tổ chức chuyến bay.
 |
Bà Lan còn tự ý ra văn bản yêu cầu DN dừng triển khai chuyến bay trong khi DN đã bán hết vé máy bay cho khách và thuê tàu bay để đưa công dân về Việt Nam. Trước tình thế này, DN buộc phải tiếp xúc, gặp gỡ và đưa tiền.
Theo Kết luận điều tra, từ tháng 5-2020 đến tháng 1-2022, bà Lan đã nhận hối lộ từ 8 DN với số tiền hơn 25 tỉ đồng.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Tô Anh Dũng đã chỉ đạo cấp dưới đưa DN thân quen vào danh sách thực hiện chuyến bay để nhận hối lộ tổng cộng 21,5 tỉ đồng.
Thứ trưởng Vũ Hồng Nam bị khởi tố về hành vi nhận hối lộ khi còn là Đại sứ Việt Nam tại Nhật Bản. Ông Nam đã nhận 1,8 tỉ đồng để giúp Công ty Nhật Minh được bán vé máy bay và khách sạn lưu trú cho sáu chuyến bay đưa công dân về nước.
Ngoài ra, ở một số cơ quan đại diện ngoại giao Việt Nam tại nước ngoài cũng xảy ra hàng loạt sai phạm, đại sứ và Tổng lãnh sự ở Nhật Bản, Angola thỏa thuận với DN chia tiền bồi dưỡng theo số lượng công dân về nước.
Tại Malaysia, khi tổ chức các chuyến bay giải cứu công dân là những tù nhân mãn hạn tù về nước, lãnh đạo và cán bộ tại Đại sứ quán đã thống nhất thu tăng số tiền của công dân phải chi phí trái quy định, sau đó sử dụng một phần chia nhau.
Tại Liên bang Nga, Bí thư Thứ nhất Đại sứ quán nhận tiền của người môi giới thì mới đưa vào danh sách trên các chuyến bay về nước.
 |
Tại Bộ Y tế, Cục Quản lý Xuất nhập cảnh (QLXNC), Bộ Công an, một số cá nhân lợi dụng vai trò, chức năng, nhiệm vụ được phân công đã cố ý tạo ra khó khăn, nhũng nhiễu để đòi hỏi, ép buộc các DN phải chi tiền mới chấp thuận giải quyết chuyến bay.
Bị can Phạm Trung Kiên, nguyên thư ký Thứ trưởng Bộ Y tế là người nhận hối lộ với số tiền lớn nhất trong vụ án này, 42,6 tỉ đồng.
Theo đó, Bộ Y tế có trách nhiệm tiếp nhận đề xuất cho ý kiến đồng ý hoặc không đồng ý đối với kế hoạch bay mà Bộ Ngoại giao gửi sang. Cục Y tế dự phòng được phân công tham mưu, đề xuất, dự thảo văn bản trả lời. Phạm Trung Kiên với vai trò thư ký tiếp nhận và trình Thứ trưởng phê duyệt ký văn bản trả lời.
Quá trình thực hiện nhiệm vụ, Kiên đã tiếp xúc, yêu cầu, thỏa thuận với các đại diện DN, cá nhân có liên quan về chi phí. Mức chi phí 50-200 triệu đồng đối với mỗi chuyến bay, 500.000 - 2 triệu đồng mỗi khách đối với chuyến bay combo, 7-15 triệu đồng đối với một khách lẻ tùy từng thời điểm.
Với vai trò là Phó Cục trưởng Cục QLXNC, Trần Văn Dự được phân công nhiệm vụ phối hợp với các thành viên trong Tổ công tác phê duyệt chuyến bay combo. Ông Dự chỉ đạo cấp dưới là Vũ Anh Tuấn, Vũ Sỹ Cường tạo điều kiện cho DN trong danh sách kế hoạch bay do Bộ Ngoại giao đề xuất được thực hiện chuyến bay combo.
 |
Sau khi tạo điều kiện cho DN, ông Trần Văn Dự đã nhận hối lộ 7,6 tỉ đồng, hưởng lợi cá nhân 3,1 tỉ đồng. Cấp dưới của ông Dự, cựu Phó Trưởng phòng Tham mưu Cục QLXNC Vũ Anh Tuấn nhận hối lộ hơn 27,3 tỉ đồng, hưởng lợi cá nhân gần 23 tỉ đồng.
Tại Bộ GTVT, một số cá nhân vì vụ lợi, làm trung gian môi giới hối lộ hoặc nhận hối lộ để cấp phép bay tăng số lượng công dân về nước.
Tại VPCP, dù chỉ là đơn vị tham mưu, đề xuất trình lãnh đạo Chính phủ phê duyệt chuyến bay trên cơ sở đề nghị, thống nhất của Bộ Ngoại giao và Tổ công tác, tuy nhiên cơ quan này vẫn trực tiếp tiếp nhận hồ sơ của DN để báo cáo lãnh đạo Chính phủ phê duyệt chuyến bay không thông qua Tổ công tác.
Từ tháng 4-2020 đến tháng 4-2021, VPCP đã tiếp nhận hồ sơ giải quyết chuyến bay của một số cơ quan, tổ chức, DN và giao Vụ Quan hệ Quốc tế chủ trì tham mưu, đề xuất lãnh đạo Chính phủ phê duyệt chủ trương tổ chức 162 chuyến bay trong đó có 128 chuyến bay combo.
Quá trình tham mưu, đề xuất, các cá nhân có thẩm quyền tại VPCP đã lợi dụng nhiệm vụ được giao, nhận hối lộ của đại diện các DN.
Trong đó, Nguyễn Quang Linh, nguyên Trợ lý Phó thủ tướng thường trực được xác định đã nhận hối lộ 4,2 tỉ đồng. Ông Linh lợi dụng vị trí công tác giúp Công ty Lữ Hành Việt được phê duyệt 18 chuyến bay và giúp hai công ty khác được phê duyệt chuyến bay khi chưa có sự thống nhất, đề xuất của Tổ công tác năm Bộ.
Nguyễn Thanh Hải, Vụ trưởng Vụ Quan hệ Quốc tế và chuyên viên Nguyễn Tiến Thân nhận hối lộ 3,6 tỉ đồng. Trong đó, ông Hải hưởng lợi 2,3 tỉ đồng, ông Thân hưởng lợi 1,3 tỉ đồng.
 |
Trong vụ án này, có 23 cá nhân bị đề nghị truy tố tội đưa hối lộ. Theo Kết luận điều tra, dù nhận thức việc đưa tiền chạy giấy phép bay là trái quy định pháp luật. Tuy nhiên vì mong muốn đưa người dân hết hợp đồng lao động, học tập bị kẹt ở nước ngoài hồi hương trong dịch bệnh COVID-19 đồng thời duy trì hoạt động DN, nhiều chủ DN đã phải tìm cách liên hệ, móc nối, đưa tiền cho cán bộ có thẩm quyền.
Đơn cử trường hợp Công ty Lữ Hành Việt, hoạt động theo mô hình công ty gia đình. Bị can Nguyễn Tiến Mạnh là người huy động nguồn vốn để duy trì hoạt động. Bị can Vũ Thùy Dương đứng tên làm giám đốc, đại diện theo pháp luật.
Ban đầu, Nguyễn Tiến Mạnh gửi hồ sơ xin Chính phủ được thực hiện chuyến bay combo nhưng không được chấp thuận. Đầu năm 2021, Nguyễn Tiến Mạnh, liên hệ đặt vấn đề nhờ Hoàng Anh Kiếm, một lao động tự do từng có tiền án, tiền sự giúp đỡ.
 |
Mạnh đã chỉ đạo Vũ Thùy Dương chuyển cho Hoàng Anh Kiếm gần 23 tỉ đồng để chi tiền cho nhiều cá nhân ở VPCP, Bộ Ngoại giao để được cấp phép 29 chuyến bay.
Ngoài ra, Nguyễn Tiến Mạnh và Vũ Thùy Dương vẫn phải chi tiền cho một số cá nhân có thẩm quyền ở cơ quan khác như bị can Vũ Anh Tuấn, cán bộ Cục Quản lý xuất nhập cảnh; bị can Phạm Trung Kiên, Thư ký Thứ trưởng Bộ Y tế.
Nguyễn Thị Thanh Hằng, nguyên Phó TGĐ Công ty Bluesky và Lê Hồng Sơn, nguyên Tổng giám đốc Công ty Bluesky, đã móc nối, đưa hối lộ cho các bị can có thẩm quyền hơn 38 tỉ đồng để xin phép thực hiện 109 chuyến bay combo.
Ngoài ra còn hàng loạt các DN đều chi số tiền từ vài tỉ đến vài chục tỉ đồng có nhiều cá nhân có thẩm quyền để được cấp phép bay.
 |
Sau khi vụ án bị khởi tố, lo ngại bị xử lý hình sự, từ tháng 1-2022 đến tháng 12-2022, Lê Hồng Sơn và Nguyễn Thị Thanh Hằng (Công ty Bluesky) đã bàn bạc, thống nhất giao cho Hằng làm đại diện liên hệ gặp, đưa 2,8 triệu USD để “chạy án”.
Nguyễn Thị Thanh Hằng sau đó đã gặp và nhờ ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Giám đốc Công an TP Hà Nội giúp đỡ. Sẵn có mối quan hệ với Hoàng Văn Hưng, từng là Trưởng phòng Phòng Điều tra Cục An ninh điều tra Bộ Công an, ông Tuấn nhận lời.
Ông Tuấn đã làm trung gian liên hệ, gặp gỡ, tác động, đưa tiền cho Hoàng Văn Hưng để “lo” cho Hằng và Sơn không bị xử lý hình sự.
Được sự nhờ vả từ ông Tuấn, Hưng đã gặp gỡ Nguyễn Thị Thanh Hằng ngoài trụ sở làm việc, không báo cáo với lãnh đạo có thẩm quyền và hướng dẫn Hằng cách thức khai báo khi làm việc với điều tra viên.
Từ chuyện chạy án này, ông Nguyễn Anh Tuấn bị đề nghị truy tố tội môi giới hối lộ. Trong khi đó, Hoàng Văn Hưng bị đề nghị truy tố tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Kết luận điều tra đánh giá đây là vụ án đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp, xảy ra trong bối cảnh tình hình dịch bệnh COVID-19 bùng phát; được lãnh đạo Đảng, Nhà nước và dư luận xã hội đặc biệt quan tâm. Vụ án liên quan đến nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị chức năng cả trong, ngoài nước. Hành vi phạm tội của các bị can trong vụ án là đặc biệt nghiêm trọng.
Để hạn chế những vụ việc tương tự, Cơ quan điều tra kiến nghị Chính phủ cần có cơ chế quản lý, giám sát chặt chẽ, tránh chồng chéo, trùng lắp giữa các bộ, ngành, địa phương.
Các bộ, ngành, địa phương cần ban hành quy định hướng dẫn triển khai cụ thể. Quá trình dự thảo văn bản, cần có sự trao đổi, thống nhất giữa các bộ, ngành, địa phương trong việc phân công nhiệm vụ.
Trong vụ án này, vấn đề chi phí chuyến bay của người dân đã không được kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến các DN tự ý đặt ra giá cao để thu lợi nhuận và nhiều lần đưa hối lộ. Vì vậy, Cơ quan điều tra đề nghị Chính phủ, các bộ ngành liên quan quan tâm, chỉ đạo khắc phục trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ tương tự sau này.
 |
 |
