Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến vừa ký tờ trình gửi Quốc hội về dự án Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số biện pháp xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự.
Xử lý sớm, chủ động, linh hoạt hơn đối với vật chứng, tài sản
Tờ trình nêu rõ những năm qua, công tác xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự (quá trình giải quyết- PV) đã đạt được những kết quả tích cực.
Cụ thể, song song với việc làm rõ hành vi phạm tội, các cơ quan tiến hành tố tụng đã chủ động xác minh tài sản bị thất thoát, chiếm đoạt, tiến hành thu giữ, tạm giữ, kê biên các loại tài sản, phong tỏa tài khoản để thu hồi tối đa tài sản, khắc phục thiệt hại và phân loại để kịp thời bảo quản, tích cực xử lý vật chứng, tài sản đã thu thập được.
Kết quả, đã kịp thời xử lý để sớm đưa vật chứng, tài sản trở lại lưu thông, phục vụ sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội, tránh bị hư hỏng, thất thoát, lãng phí, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Tuy nhiên, theo VKSND Tối cao, thực tiễn công tác này còn nhiều hạn chế mà một trong những nguyên nhân do pháp luật còn nhiều bất cập, vướng mắc.
Nhiều vật chứng, tài sản tồn đọng trong các giai đoạn tố tụng khác nhau trong thời gian dài, gây tốn kém chi phí bảo quản. Ngoài ra, còn nhiều đơn, thư, tụ tập đông người gây phức tạp về an ninh, trật tự, thậm chí trong nhiều trường hợp còn liên quan đến vấn đề ngoại giao khi vật chứng là tài sản thuộc sở hữu của cá nhân, tổ chức nước ngoài…
Điều này, theo VKSND Tối cao, đòi hỏi cần có quy định để xử lý sớm hơn, chủ động, linh hoạt hơn đối với vật chứng, tài sản, không phải đợi đến khi có quyết định đình chỉ hoặc bản án, quyết định của tòa án. Qua đó, bảo đảm chống đóng băng tài sản, thất thoát, hao hụt giá trị của vật chứng, tài sản; bảo vệ người thứ ba ngay tình; kịp thời thu hồi tiền, tài sản cho Nhà nước và khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra.
Cho phép mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản khi có đủ điều kiện
Dự thảo Nghị quyết quy định 5 biện pháp xử lý vật chứng, tài sản. Cơ quan điều tra, VKS, Tòa án đang thụ lý, giải quyết vụ việc, vụ án có thể xem xét, quyết định áp dụng ngay các biện pháp xử lý vật chứng, tài sản quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự.
Liên quan đến việc xử lý vật chứng, tài sản là tiền, theo quy định hiện hành, trong suốt quá trình giải quyết, vật chứng, tài sản là số tiền đã bị thu giữ, tạm giữ, phong tỏa không được lưu thông phục vụ các hoạt động kinh tế và chỉ được trả lại trong những trường hợp nhất định.
Dự thảo Nghị quyết quy định theo hướng linh hoạt hơn, khi đáp ứng đủ điều kiện theo quy định sẽ trả lại tiền cho bị hại. Bị hại được nhận lại tiền bồi thường sớm hơn mà không phải đợi đến khi có bản án, quyết định của Tòa án.
Hoặc số tiền đã thu giữ, tạm giữ được chuyển vào tài khoản của cơ quan tiến hành tố tụng mở tại các Ngân hàng thương mại Nhà nước. Hoặc cho chủ sở hữu tài khoản được chuyển đổi thành hình thức tiền gửi tiết kiệm có thời hạn đối với tiền trong tài khoản đang bị phong tỏa; sau đó, cơ quan tiến hành tố tụng tiến hành phong tỏa tài khoản tiết kiệm này để chờ xử lý. Tiền lãi phát sinh được sử dụng để khắc phục hậu quả cho vụ án…
Theo VKSND Tối cao, quy định nói trên nhằm bảo đảm quyền lợi của bị can, bị cáo; tránh lãng phí và hài hòa lợi ích của Nhà nước, quyền tài sản của tổ chức, cá nhân.
Biện pháp đáng chú ý khác, dự thảo Nghị quyết quy định việc nộp tiền bảo đảm để cơ quan tiến hành tố tụng hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa. Theo đó, người bị buộc tội nộp tiền bảo đảm để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa khi có đủ điều kiện, từ đó đưa vật chứng, tài sản vào lưu thông trên thị trường, tiếp tục được khai thác, sử dụng, khơi thông nguồn lực, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Ngoài ra, dự thảo Nghị quyết cũng quy định cho phép mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản khi có đủ điều kiện. Sau khi tổ chức, cá nhân bên nhận chuyển tiền, cơ quan tiến hành tố tụng ra quyết định hủy các biện pháp thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa đã ban hành.
Lý giải cho đề xuất này, VKSND Tối cao cho hay vật chứng, tài sản là bất động sản, tài sản gắn liền với đất, giấy tờ có giá, chứng khoán nếu không tiếp tục được lưu thông trên thị trường, không tiếp tục được khai thác, sử dụng thì sẽ bị giảm hoặc mất giá trị.
Đặc biệt, đối với những vật chứng, tài sản là chứng khoán, theo thời gian, giá trị của chứng khoán có thể sẽ tăng lên, giảm xuống hoặc thậm chí không còn giá trị theo diễn biến thị trường. ĐIều này có thể gây thiệt hại cho chủ sở hữu, ảnh hưởng đến quyền tài sản của họ và các cổ đông khác.
Một biện pháp khác, dự thảo Nghị quyết cho thí điểm việc giao vật chứng, tài sản cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp hoặc người khác quản lý, khai thác, sử dụng theo đề nghị của chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp hoặc theo chỉ định của cơ quan tiến hành tố tụng khi có sự đồng ý của chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp.
Cũng theo dự thảo Nghị quyết, cơ quan tiến hành tố tụng được tạm ngừng giao dịch; tạm dừng việc đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản khi có sự đồng ý của những người có liên quan. Những biện pháp này để bảo đảm việc ngăn chặn, tẩu tán tài sản ngay từ ban đầu.
Trường hợp có phát sinh lợi tức trong việc xử lý vật chứng, tài sản sẽ được giải quyết theo quy định của pháp luật dân sự, sau khi đã trừ các chi phí tố tụng phát sinh và phần bảo đảm thực hiện các nghĩa vụ thi hành bản án, quyết định của Tòa án.
Hiện pháp luật tố tụng hình sự chưa có quy định trực tiếp về những biện pháp trên, nên thực tế các cơ quan phải áp dụng thông qua nhiệm vụ, quyền hạn trong quản lý hành chính nhà nước, chưa được bảo đảm kiểm soát chặt chẽ theo quy định của tố tụng hình sự…
Dự kiến ngày 14-10 tới, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết này. Nghị quyết dự kiến có hiệu lực thi hành từ 1-1-2025 và được thực hiện trong 3 năm.
