Sự chênh lệch lớn giữa tỉ giá chính thức và thị trường tự do đã thúc đẩy nhà xuất khẩu và người dân có ngoại tệ ưu tiên bán ra 'chợ đen' hoặc giữ lại USD trên tài khoản, thay vì bán cho ngân hàng.
Chênh lệch lớn
Thị trường ngoại hối Việt Nam đang đối mặt áp lực lớn khi tỉ giá liên tục tăng. Tỉ giá chính thức tại nhóm Big 4 (ngân hàng quốc doanh) đã vượt ngưỡng 26.300 đồng/USD. Căng thẳng tỉ giá phản ánh rõ trên thị trường phi chính thức, khi mức giá tại đây luôn cao hơn các ngân hàng công bố. Điều này cho thấy áp lực tâm lý và đầu cơ đáng kể đang đè nặng lên việc điều hành của Ngân hàng Nhà nước (NHNN)
Đáng chú ý, tỉ giá USD/VND trên thị trường tự do đã chạm mốc 27.850 đồng, mức cao nhất từ trước đến nay. Điều đáng nói là tỉ giá thị trường tự do đang chênh lệch lớn so với tỉ giá liên ngân hàng. Việc này diễn ra trong bối cảnh Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đã cắt giảm lãi suất liên tiếp hai lần gần đây.
Theo chuyên gia phân tích Công ty chứng khoán KBSV, tỉ giá thị trường tự do chênh lệch đáng kể so với tỉ giá liên ngân hàng do nhiều nguyên nhân. Đơn cử, dòng vốn ngoại rút ra khi nhà đầu tư nước ngoài bán ròng trên thị trường chứng khoán và hoạt động chuyển lợi nhuận về nước của doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài ( FDI).
Nhu cầu ngoại tệ tăng cao trong mùa cao điểm nhập khẩu quý III và chính sách tiền tệ nới lỏng của Ngân hàng Nhà nước cũng khiến tiền đồng kém hấp dẫn. Thực tế, những yếu tố này cũng khiến tỉ giá USD/VND trên thị trường chính thức căng thẳng trong một số thời điểm.
Bà Nguyễn Hoài Thu, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Quản lý Quỹ VinaCapital, cho biết tỉ giá biến động mạnh đôi khi do vàng. Nguyên nhân là chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới đang khá cao. Điều này làm tiền đồng biến động so với USD, đặc biệt tại thị trường không chính thức. Một khi tỉ giá thị trường tự do biến động sẽ tác động tiêu cực lên tâm lý thị trường.
KBSV cũng đồng quan điểm khi cho rằng giá vàng trong nước tăng mạnh (lên trên 140 triệu đồng/lượng) làm gia tăng chênh lệch với giá vàng thế giới. Điều này gián tiếp gây áp lực lên tỉ giá thị trường tự do khi nhu cầu nhập vàng lậu tăng cao. Bên cạnh biến động giá vàng, người dân cũng có xu hướng chuyển vốn sang USD làm tài sản phòng thủ ngắn hạn. Điều này tạo ra "hiệu ứng trú ẩn" lan tỏa, khiến áp lực lên tỉ giá ngày càng cao.
"Việc nhà đầu tư ngoại rút ròng trên thị trường chứng khoán do nhìn thấy sự biến động tiền đồng so với USD cũng tạo căng thẳng tỉ giá"- bà Thu chia sẻ.
Ông Nguyễn Minh Tuấn, CEO AFA Capital, đánh giá lượng ngoại tệ đang tác động đến cả thị trường chính thức lẫn phi chính thức. Hiện tại, dự trữ ngoại hối của Việt Nam được đánh giá tương đương ba tháng nhập khẩu. Đây là một tiêu chuẩn quốc tế quan trọng về an toàn ngoại hối. Điều này thể hiện qua việc NHNN đã phải thực hiện nghiệp vụ bán kỳ hạn. Bán kỳ hạn nghĩa là NHNN hứa bán USD tại một thời điểm trong tương lai, nhằm giải quyết nhu cầu ngoại tệ cấp bách của thị trường.
Việt Nam liên tục chứng kiến nhà đầu tư nước ngoài bán ròng trên thị trường chứng khoán, gây ra luồng vốn đầu tư gián tiếp chảy ra khỏi Việt Nam. Trong khi đó, tốc độ tăng vốn FDI thực hiện cũng không quá lớn.
Siết quản lý thị trường ngoại hối, ổn định tỷ giá
Trước tình hình tỷ giá USD tăng mạnh trên thị trường tự do, NHNN mới đây đã có văn bản yêu cầu các đơn vị trực thuộc tăng cường kiểm soát hoạt động mua bán ngoại tệ, đảm bảo ổn định thị trường ngoại hối.
NHNN cũng chỉ đạo chi nhánh Khu vực I và Khu vực II tăng cường thanh tra, kiểm tra hoạt động mua bán ngoại tệ của các tổ chức tín dụng; đồng thời, chủ động phối hợp với UBND, công an và cơ quan chức năng địa phương xử lý nghiêm các điểm giao dịch ngoại tệ trái phép.
Cơ quan này khẳng định sẽ tiếp tục điều hành linh hoạt, chủ động các công cụ chính sách tiền tệ, bảo đảm ổn định tỷ giá và an toàn hệ thống tài chính - ngân hàng.
Theo ông Nguyễn Minh Tuấn, trong thị trường ngoại hối, bên cạnh tỉ giá chính thức do ngân hàng niêm yết, còn tồn tại tỉ giá tự do. Tỉ giá này thường áp dụng cho giao dịch USD tiền mặt, không phải USD trên tài khoản ngân hàng.
Về lý thuyết, hai thị trường này không liên thông trực tiếp (một bên giao dịch tài khoản, một bên là USD vật chất). Tuy nhiên, chênh lệch tỉ giá giữa chúng lại tạo sức ép rất lớn lên thị trường chính thức do tâm lý và cơ chế đầu cơ.
Chẳng hạn, khi nhà xuất khẩu có nguồn thu USD và nhận thấy tỉ giá liên ngân hàng thấp hơn thị trường tự do, phản ứng tâm lý là họ sẽ không muốn bán USD cho ngân hàng. Khi đó, ngân hàng sẽ không có USD để bán lại cho nhà nhập khẩu.
Nếu bán, họ sẽ chờ giá tốt hơn. Nếu không, họ sẵn sàng găm giữ USD trên tài khoản để chờ diễn biến thị trường. Ngược lại, nhà nhập khẩu khi nghe tỉ giá tự do tăng cao sẽ có xu hướng mua USD ngay lập tức (mua sớm), thay vì đợi đến kỳ thanh toán. Hành vi này nhằm tránh rủi ro tỉ giá tiếp tục tăng cao.
"Yếu tố đang hình thành mạnh mẽ trên thị trường là tâm lý đầu cơ hoặc găm giữ USD, đang tạo sức ép lên tỉ giá thời gian qua" - ông Tuấn nhận định.
Giải tỏa áp lực
Giới phân tích cho rằng cần nhiều giải pháp để giảm tác động từ thị trường tự do lên tỉ giá và giảm căng thẳng thị trường ngoại hối. Quan trọng nhất lúc này, NHNN phải đảm bảo đủ USD cho nhu cầu của doanh nghiệp và người dân. Việc này có ý nghĩa chiến lược nhằm chặn đứng kỳ vọng găm giữ USD. Khi người dân và doanh nghiệp tin có thể dễ dàng mua USD tại ngân hàng với tỉ giá ổn định, họ sẽ không còn động lực sang thị trường tự do hoặc tích trữ USD.
Tăng lãi suất nội tệ sẽ làm tăng chi phí cơ hội của việc nắm giữ USD. Điều này khuyến khích người dân, nhà đầu tư chuyển USD sang tiền đồng để hưởng lãi suất cao hơn. Từ đó, dòng vốn sẽ quay lại hệ thống ngân hàng và giảm nhu cầu găm giữ ngoại tệ.
Chuyên gia tài chính Trần Đình Phương nhận định áp lực tỉ giá sẽ giảm dần từ giữa năm 2026, chủ yếu nhờ điều chỉnh chính sách tiền tệ của Fed.
Fed dự kiến giảm dần lãi suất quỹ liên bang xuống còn khoảng 3% vào giai đoạn 2026 - 2027. Việc này sẽ giảm chênh lệch lãi suất giữa tiền đồng và USD. Khi đó, đồng USD giảm hấp dẫn, áp lực tăng tỉ giá USD/VND sẽ suy giảm, giúp ổn định tỉ giá dài hạn.
Tỉ giá ổn định sẽ tạo không gian cho NHNN tiếp tục linh hoạt điều tiết chính sách tiền tệ. Điều này giúp NHNN có cơ hội duy trì chính sách tiền tệ nới lỏng trong 1-2 năm tới, qua đó hỗ trợ, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Các chuyên gia KBSV đánh giá việc Fed cắt giảm lãi suất hai lần (vào tháng 9 và tháng 10) đã phần nào giảm nhẹ áp lực tỉ giá USD/VND. Trong ngắn hạn, tỉ giá có thể căng thẳng cục bộ do nhu cầu ngoại tệ cao.
Tuy nhiên, đến hết năm 2025, NHNN vẫn có thể kiểm soát mức tăng tỉ giá không quá 4%. Biện pháp là can thiệp bán kỳ hạn dự trữ ngoại hối nếu cần và duy trì lãi suất liên ngân hàng ở mức cao, giữ chênh lệch lãi suất USD - tiền đồng dương.
Ngoài ra, về cuối năm, một số yếu tố khách quan cũng hỗ trợ. Các yếu tố này bao gồm USD có xu hướng suy yếu khi Fed tiếp tục giảm lãi suất. Cùng lúc, nguồn cung ngoại tệ dồi dào hơn nhờ xuất khẩu ổn định và lượng kiều hối về nước cuối quý IV-2025.
Trong báo cáo mới, Ngân hàng Standard Chartered Việt Nam nhận định tỉ giá USD/VND ở mức 26.300 đồng vào năm 2025 và 26.750 đồng vào năm 2026.
Theo Standard Chartered Việt Nam, cơ sở của nhận định này là Việt Nam tiếp tục củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Vị thế này được thúc đẩy bởi thương mại mạnh mẽ và hội nhập sâu rộng qua nhiều hiệp định (FTA), giúp xuất khẩu tăng mạnh. Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tiếp tục là động lực tăng trưởng chính.
"Cán cân đối ngoại của Việt Nam vẫn duy trì vững chắc, được hỗ trợ bởi dòng thương mại mạnh mẽ và triển vọng tỉ giá ổn định. Sau giai đoạn dự trữ ngoại hối bị suy giảm do đồng USD mạnh lên trước đó, dự trữ ngoại hối của Việt Nam nhiều khả năng sẽ được phục hồi. Điều này phản ánh nền kinh tế vĩ mô ổn định hơn và hoạt động thương mại tích cực" - Standard Chartered Việt Nam đánh giá.
