Xóa độc quyền SGK: Vì sao không và đợi đến bao giờ?

Nắm nguồn lợi khổng lồ nhưng NXBGD lại tăng giá SGK, sách đến trễ khiến học sinh hoang mang, sách có nhiều sai sót nội dung... Đó là những hệ lụy từ cơ chế độc quyền SGK trong nhiều năm nay. Tuy nhiên, phát biểu với báo chí, ông Ngô Trần Ái từng cho rằng: “Việc độc quyền xuất bản SGK không phải NXB tự quyết định mà do sự phân công của Bộ GD&ĐT trên cơ sở nghị quyết của Quốc hội”. Vì sao và đến bao giờ mới xóa bỏ sự độc quyền này?

Độc quyền xuất bản, phát hành và những hệ lụy...

Hiện nay, giấy xuất bản SGK của NXBGD đã được nhà nước trợ giá khoảng 10%. Ngoài ra, NXBGD còn được hưởng ưu đãi miễn thuế khi xuất bản SGK.

Mặt khác, NXBGD đã tồn tại nhiều năm nay với một cơ chế hình thành các chi nhánh xuất bản tại các thành phố lớn Hà Nội, TP.HCM, Cần Thơ, Đà Nẵng. Bên cạnh đó, NXBGD còn có các “công ty con” là những Công ty Sách và thiết bị trường học tại 64 tỉnh, thành trong cả nước. Từ đây đã hình thành nên một cơ chế độc quyền khép kín trong khâu phát hành mà không một công ty phát hành nào khác ngoài hệ thống của NXBGD có thể chen ngang. Ngoài ra, NXBGD còn hình thành các “công ty cháu” là những công ty cổ phần nhằm khai thác các loại sách tham khảo, sách thị trường, cạnh tranh quyết liệt với các công ty khác.

Ngay cả những đối tác phát hành mạnh nhất như Fahasa, Thành Nghĩa, Văn hóa Phương Nam... cũng phải chấp nhận quỵ lụy Công ty Sách và thiết bị trường học TP.HCM mới mua lại phần SGK để phát hành. Mức chiết khấu (tính theo năm 2008) cho đại lý cấp một là Công ty Sách và thiết bị trường học 20%, khi xuống đến các đại lý cấp hai, các công ty phát hành còn lại 9%. Ông Phạm Minh Thuận - Giám đốc Công ty Fahasa bức xúc: “Nếu không qua khâu trung gian này, NXBGD giao trực tiếp cho các đơn vị khác phát hành sẽ giảm được ngay 10% giá SGK”. Còn ông Nguyễn Hoàng Dũng - Phó Giám đốc NXB ĐH Quốc gia TP.HCM khẳng định: “Nếu giao cho chúng tôi xuất bản, giá SGK sẽ giảm 15% so với hiện nay!”.

Rối rắm chuyện xóa bỏ độc quyền SGK...

Theo ông Phạm Minh Thuận - Giám đốc Công ty Phát hành Fahasa, xóa bỏ khâu in ấn thì cần một quá trình nhưng xóa bỏ độc quyền khâu phát hành thì rất đơn giản và có thể tháo gỡ được ngay những khó khăn tăng giá sách như hiện nay. Khi xóa độc quyền phát hành, trên cùng một vùng, địa bàn không chỉ do một đơn vị phát hành mà có thể có đến vài đơn vị tham gia phát hành. Lúc ấy không còn khâu trung gian là Công ty Sách và thiết bị trường học, không còn mức chiết khấu giá sách cho những công ty này, giá thành SGK sẽ giảm một cách đánh kể.

Tuy nhiên, ông Hoàng Ngọc Loan -Giám đốc Công ty Sách và thiết bị trường học tỉnh Ninh Thuận nhấn mạnh: “Phải tính đến việc tồn tại các Công ty Sách và thiết bị trường học tại các địa phương có lợi hay không. Xóa độc quyền, tại các thành phố lớn như TP.HCM, Hà Nội... SGK sẽ được nhiều đơn vị tham gia phát hành, lượng sách in ra có thể dư thừa, sẽ rộng rãi đến tay học sinh. Như ở Ninh Thuận, tại những vùng rừng núi xa xôi, không xe cộ nào vào được, chúng tôi phải thiết kế người gùi sách lên tận nơi. Xóa bỏ độc quyền phát hành, lợi nhuận không cao, ai lo chuyện hậu cần này?”.

Cũng theo ông Loan, khi tồn tại những Công ty Sách và thiết bị trường học tại các địa phương, những đơn vị này đảm nhận luôn cả khâu tư vấn cho các sở GD&ĐT, kiểm định chất lượng sách nên chọn sách nào tốt đưa đến trường học, phá bỏ độc quyền sách sẽ khó kiểm soát.