Formosa là thủ phạm làm cá chết hàng loạt

Những vi phạm và sự cố trong quá trình thi công, vận hành thử nghiệm tổ hợp công nghiệp gang thép Formosa Hà Tĩnh (FHS) là nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường biển nghiêm trọng, khiến hải sản chết bất thường từ Hà Tĩnh đến Thừa Thiên-Huế. FHS thừa nhận trách nhiệm, cam kết bồi thường 11.500 tỉ đồng, tương đương 500 triệu USD. Đây là thông tin được cung cấp tại buổi họp báo chiều 30-6, do Văn phòng Chính phủ tổ chức.

Cá chết do chất thải cực độc

Chủ trì họp báo, ông Mai Tiến Dũng, Bộ trưởng-Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, người phát ngôn của Chính phủ, khẳng định: Ngay sau khi xảy ra hiện tượng cá chết bất thường, lãnh đạo Đảng, Nhà nước đã chỉ đạo quyết liệt, kịp thời, huy động tất cả cơ quan chức năng vào cuộc. Quá trình điều tra công phu, cẩn trọng đi đến kết luận nguyên nhân cá chết là do nguồn thải lớn, xuất phát từ khu vực Vũng Áng (Hà Tĩnh), chứa nhiều loại độc tố như phenol, xyanua… kết hợp với hydroxit sắt Fe(OH)2, tạo thành một hỗn hợp độc hại. Hỗn hợp này có tỉ trọng lớn hơn nước biển, chìm xuống tầng đáy, theo dòng hải lưu di chuyển dọc theo vùng biển Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế khiến cá chết bất thường ven biển.

Bộ trưởng TN&MT Trần Hồng Hà giải thích thêm, hỗn hợp này còn thu hút các loại kim loại nặng độc hại, thành một dạng hấp thụ mạnh ôxy trong nước biển gây hủy hoại hệ sinh thái biển. Các độc chất này chỉ có thể được phát thải trong quá trình luyện than cốc, luyện thép.

Các biện pháp điều tra rất khoa học đã phát hiện: Trước thời điểm cá chết hàng loạt, FHS đang chạy thử hệ thống luyện than cốc, luyện thép. Trong đó có năm ngày (từ ngày 1 đến 5-4) mức độ tiêu thụ điện năng của tổ hợp sụt giảm còn 15% so với mức tiêu thụ bình thường trước và sau đó. Kết hợp với các thông số vận hành FHS, đủ cơ sở vững chắc kết luận hệ thống xử lý nước thải từ khu luyện cốc đã không hoạt động bình thường, dẫn tới xả thải phenol, xyanua... độc hại ra ngoài. Các chất độc này lại kết hợp với Fe(OH)2 và nhiều kim loại nặng khác từ khu vực luyện thép tạo ra hỗn hợp nêu trên.

Từ các bằng chứng vững chắc này, quá trình đấu tranh đến ngày 28-6, FHS mới ký văn bản nhận trách nhiệm về sự cố môi trường nghiêm trọng ven biển bốn tỉnh miền Trung. FHS cam kết bồi thường 500 triệu USD.

Ông Mai Tiến Dũng, Bộ trưởng-Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, chủ trì buổi họp báo. Ảnh: N.Nhân

Nhiều bài học đắt giá

Tại sao xác định được nguyên nhân cá chết khá lâu rồi mà không công bố? Bộ trưởng Bộ TT&TT Trương Minh Tuấn cho hay khi đã tìm được nguyên nhân rồi thì bước tiếp theo là phải đấu tranh để tìm ra thủ phạm gây ra chất thải độc hại ấy. Việc đấu tranh phải huy động nhiều cơ quan vào cuộc và đối tượng đấu tranh là con người, tổ chức cụ thể nên rất phức tạp.

“Thời gian qua, dư luận có nhiều ý kiến phản ứng về việc chậm công bố nguyên nhân cá chết. Trên mạng xã hội có nhiều ý kiến phê phán. Tôi cho rằng bức xúc đó là chính đáng. Tuy nhiên, có những phản ứng thái quá, suy diễn không dựa trên kết quả điều tra làm nhiễu loạn thông tin, gây khó khăn cho cuộc đấu tranh. Tôi cũng nói thẳng là có một số lực lượng đã lợi dụng sự bức xúc ấy để kích động” - Bộ trưởng Tuấn nhấn mạnh.

Bài học đắt giá mà Việt Nam rút ra từ sự việc này, theo Bộ trưởng Trần Hồng Hà là còn những kẽ hở pháp luật về môi trường. Chẳng hạn, một số quy chuẩn nước thải công nghiệp, nước thải với ngành gang thép chưa bao quát hết các nguồn thải của FHS. Về cơ chế kiểm soát, một lỗ hổng lớn là chỉ quy định bắt buộc kiểm tra xả thải khi nhà máy đi vào sản xuất chính thức. Trường hợp này, chất thải độc hại xuất hiện ngay trong quá trình chạy thử, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã không vào cuộc kịp thời.

Kết thúc họp báo, Bộ trưởng Trương Minh Tuấn cho biết từ kết quả điều tra vụ cá chết, Thủ tướng đã yêu cầu rà soát toàn bộ quy hoạch môi trường, quy chuẩn môi trường. “Thủ tướng yêu cầu phải xem xét trách nhiệm các cán bộ, công chức liên quan dù bất cứ cấp nào. Việc có khởi tố hình sự hay không sẽ tùy thuộc vào cơ quan pháp luật, Chính phủ không can thiệp” - ông Tuấn nhấn mạnh.