Để giải quyết tận gốc vấn nạn đầu cơ lướt sóng, chỉ dựa vào thuế là chưa đủ. Cần phải xem xét kết hợp các giải pháp hợp lý để chuyển hướng dòng vốn nhàn rỗi ra khỏi thị trường vàng một cách bền vững.
Đánh thuế, giá vàng sẽ tăng tiếp
Hiệp hội Các Nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) vừa đề xuất áp dụng thuế giá trị gia tăng (GTGT) theo phương pháp khấu trừ đối với kinh doanh vàng trang sức và vàng miếng. Mức thuế đề xuất là 10%, áp dụng như các hàng hóa thông thường để đảm bảo bình đẳng về nghĩa vụ thuế.
VAFI cho biết, Luật thuế giá trị gia tăng quy định vàng thỏi, vàng miếng chưa chế tác thuộc đối tượng không chịu thuế GTGT ở khâu kinh doanh. Tức là, kinh doanh vàng miếng đang được miễn thuế. Tổ chức này kỳ vọng việc áp thuế GTGT khấu trừ 10% sẽ mang lại hiệu quả chống đầu cơ mạnh mẽ.
VAFI cũng viện dẫn nhiều nước áp dụng thuế đánh lên vàng như Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản hay Singapore. Có nhiều quốc gia coi vàng là hàng hóa đặc biệt, không khuyến khích đầu tư và đánh thuế cao hơn so với các hàng hóa thông thường.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng đặt ra câu hỏi về hiệu quả thực sự của thuế GTGT trong việc ngăn chặn đầu cơ so với các công cụ thuế khác. Bởi vì thuế GTGT bản chất là thuế tiêu dùng, đánh vào tổng giá trị mua bán. Trong khi đó, thuế lãi vốn (Capital Gains Tax - CTG) mới là công cụ trực tiếp đánh vào lợi nhuận kiếm được từ đầu cơ.
Nhiều quốc gia như Mỹ, Pháp áp dụng thuế lãi vốn cao hơn nhiều đối với các khoản đầu tư ngắn hạn dưới 1 hoặc 2 năm nhằm mục tiêu rõ ràng là chống đầu cơ, lướt sóng.
Chính VAFI cũng cho biết Mỹ áp thuế lãi vốn 37% nếu nắm giữ dưới 1 năm. Nếu giữ trên 1 năm, mức thuế (CGT) là 28%. Pháp áp CGT 36,2% cho đầu tư ngắn hạn dưới 1 năm. Đầu tư dài hạn có thuế suất thấp hơn, tùy thời gian nắm giữ và giá trị sở hữu.
Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Anh, Đại học RMIT nhận định, đề xuất của VAFI về việc áp thuế GTGT 10% lên vàng miếng và vàng trang sức là hợp lý ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, cần cân nhắc kỹ lưỡng để tránh các tác động tiêu cực không mong muốn.
Lý do chính là Việt Nam đang đối mặt tình trạng vàng hóa nền kinh tế nghiêm trọng. Phần lớn vàng không quay vòng vào hệ thống ngân hàng, dẫn đến thiếu hụt vốn cho tăng trưởng. Đề xuất này nhằm tạo bình đẳng thuế, giảm đầu cơ ngắn hạn. Nó cũng khuyến khích dòng vốn sang kênh tiết kiệm hoặc đầu tư hiệu quả hơn, tương tự cách một số quốc gia kiểm soát vàng.
Về tính hợp lý so với thế giới, nhiều quốc gia áp thuế trên vàng để chống tích trữ và đầu cơ, nhưng mức độ và cách thức khác nhau. Ví dụ, ở Ấn Độ, một nước có vấn đề vàng hóa tương tự Việt Nam, áp dụng thuế hàng hóa và dịch vụ (GST) là 3% trên vàng để kiểm soát nhu cầu nhập khẩu và ổn định cán cân thanh toán. Trung Quốc áp GTGT trên sản phẩm vàng, nhưng miễn hoặc giảm cho vàng đầu tư đạt tiêu chuẩn.
Ngược lại, ở EU và Anh, vàng miếng thường miễn GTGT hoàn toàn để khuyến khích đầu tư an toàn, trong khi vàng trang sức chịu GTGT chuẩn. Singapore và Nhật Bản cũng có xu hướng miễn hoặc thuế thấp cho vàng đầu tư để thu hút vốn.
So sánh này cho thấy đề xuất 10% của VAFI cao hơn mức trung bình ở các nước phát triển (thường 0-3% cho vàng đầu tư). Nhưng đề xuất này hợp lý trong bối cảnh Việt Nam, nơi giá vàng nội địa thường cao hơn thế giới do đầu cơ và cung cầu giả tạo, dẫn đến áp lực tỷ giá và lạm phát. Nếu áp dụng, có thể học hỏi từ Ấn Độ để giảm vàng hóa mà không làm thị trường tê liệt.
Theo chuyên gia tài chính Trần Đình Phương, đề xuất của VAFI áp thuế GTGT cho vàng là nhằm không khuyến khích đầu tư vào vàng. Mục đích là chuyển hướng dòng vốn sang các kênh đầu tư có lợi hơn cho nền kinh tế như các hoạt động sản xuất kinh doanh.
Vì chi phí vốn cao hơn đồng nghĩa với việc nhà đầu cơ cần mức tăng giá lớn hơn để hòa vốn và kiếm lời. Điều này có thể khiến các giao dịch lướt sóng ngắn hạn với biên lợi nhuận nhỏ trở nên kém hấp dẫn hơn. Nếu áp dụng chính sách thuế GTGT cho vàng như hàng hóa tiêu dùng, ngân sách sẽ có thêm nguồn thu.
Đề xuất của VAFI được đưa ra đúng lúc Bộ Tài chính Trung Quốc có động thái mới. Cụ thể, Trung Quốc không còn cho phép nhà bán lẻ khấu trừ thuế GTGT khi bán vàng mua từ Sàn Giao dịch vàng Thượng Hải. Quy định này áp dụng bất kể vàng được bán trực tiếp hay sau chế tác, bao gồm cả vàng miếng.
Động thái này được kỳ vọng sẽ củng cố nguồn thu ngân sách cho Trung Quốc nhưng cũng sẽ làm tăng chi phí mua vàng đối với người tiêu dùng. Theo nhận định của Citigroup, Trung Quốc tăng chi phí thuế đầu vào, giảm ưu đãi GTGT sẽ buộc toàn ngành tăng giá bán để chuyển gánh nặng chi phí sang người tiêu dùng.
Cần giải pháp triệt để
“Thuế GTGT có thể gián tiếp làm tăng chi phí giao dịch, nhưng không phải là giải pháp cốt lõi để ngăn chặn hành vi đầu cơ. Chính sách thuế hiệu quả để chống đầu cơ cần phải đánh vào lợi nhuận và tần suất giao dịch. Đánh thuế trên lợi nhuận kiếm được khi bán tài sản, đặc biệt hiệu quả nếu thuế suất cao hơn đối với tài sản nắm giữ ngắn hạn. Đánh thuế bổ sung đối với việc bán lại tài sản trong thời gian ngắn để triệt tiêu lợi nhuận lướt sóng” – ông Phương nói.
Tiến sĩ Nguyễn Tuấn Anh cho biết, kiến nghị của VAFI có tiềm năng ổn định giá vàng và chống đầu cơ hiệu quả ở Việt Nam. Nhưng đây không phải là giải pháp duy nhất và có thể cần kết hợp với các biện pháp khác để đạt hiệu quả tối ưu.
Dựa trên kinh nghiệm quốc tế, thuế cao trên vàng thường làm giảm đầu cơ ngắn hạn bằng cách tăng chi phí giao dịch, từ đó hạ nhiệt biến động giá. Đây là vấn đề cấp bách ở Việt Nam, nơi giá vàng nội địa thường nóng hơn thế giới do tâm lý tích trữ và đầu cơ.
Ở các nước như Ấn Độ, việc áp GST 3% đã giúp giảm nhu cầu vàng nhập khẩu trong những năm đầu, ổn định giá nội địa và giảm áp lực ngoại hối.
Tương tự, đề xuất VAT 10% của VAFI có thể triệt tiêu cung cầu giả tạo từ đầu cơ, khiến giá vàng Việt Nam giảm chênh lệch với giá thế giới. Đặc biệt khi kết hợp với chính sách ổn định tỷ giá của Ngân hàng Nhà nước.
Tuy nhiên, ổn định không phải tức thì. Ban đầu có thể gây biến động do hiệu ứng tích trữ trước thuế. Nhưng về dài hạn, thị trường sẽ minh bạch hơn, giảm biên độ dao động hàng ngày.
Thuế GTGT khấu trừ 10% sẽ làm đầu tư ngắn hạn trở nên kém hấp dẫn, vì chi phí thuế ăn mòn lợi nhuận. Kinh nghiệm từ Trung Quốc và Hàn Quốc cho thấy thuế GTGT trên vàng giúp chuyển dòng tiền sang kênh ngân hàng, giảm vàng hóa. Việt Nam có thể kỳ vọng tương tự, với dòng vốn từ vàng quay lại hỗ trợ tăng trưởng GDP.
“Nhưng hiệu quả chống đầu cơ phụ thuộc vào tính thực thi. Nếu thị trường chợ đen phát triển, đầu cơ có thể chuyển ngầm, làm mất kiểm soát. Do đó, cần bổ sung biện pháp như tăng lãi suất tiết kiệm lên mức cạnh tranh với vàng, hoặc áp thuế tài sản để khuyến khích đa dạng hóa đầu tư. Tóm lại, kiến nghị này có thể góp phần ổn định và chống đầu cơ nếu triển khai đồng bộ, nhưng nếu đứng một mình, hiệu quả có thể hạn chế do tâm lý văn hóa tích trữ vàng ở Việt Nam” – tiến sĩ Tuấn Anh khuyến nghị.
Đề xuất thu thuế 0,1% đối với hoạt động chuyển nhượng vàng miếng
Tại buổi làm việc về dự thảo Luật Thuế TNCN (sửa đổi) ngày 4-11, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, giao dịch vàng miếng là hoạt động kinh doanh có điều kiện. Việc này theo quy định của pháp luật về kinh doanh vàng và pháp luật về đầu tư.
Chỉ có doanh nghiệp, tổ chức tín dụng được Ngân hàng Nhà nước cấp giấy phép kinh doanh mua bán vàng miếng mới được phép kinh doanh vàng miếng.
Hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng không có giấy phép là hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động kinh doanh vàng.
Vì vậy, cá nhân không được phép kinh doanh vàng miếng. Việc mua bán vàng miếng của cá nhân mà có thu nhập được xác định là thu nhập khác (không phải thu nhập từ kinh doanh).
Dự thảo Luật đề xuất thu thuế 0,1% đối với hoạt động chuyển nhượng vàng miếng để nâng cao tính minh bạch của thị trường, hạn chế đầu cơ. Dự thảo cũng giao Chính phủ quy định cụ thể ngưỡng giá trị vàng miếng chịu thuế, thời điểm áp dụng và điều chỉnh thuế suất cho phù hợp với lộ trình quản lý thị trường vàng.
