Sau khi sáp nhập theo Nghị quyết 202/2025/QH15, siêu đô thị TP.HCM cần một mô hình tăng trưởng đột phá. Khu thương mại tự do (FTZ) được xem là giải pháp chiến lược.
Báo Pháp Luật TP.HCM đã trao đổi với ông Lê Văn Danh, Phó Giám đốc Sở Công Thương TP.HCM, về lộ trình và thể chế cho mô hình này.
Đã trình đề án FTZ Cái Mép Hạ, quy mô 3.808 ha
. Phóng viên: Thưa ông, sau khi sáp nhập, việc xây dựng FTZ mang lại kỳ vọng gì trong việc tạo lợi thế cạnh tranh và thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chất lượng cao?
+ Ông Lê Văn Danh: Ngày 1-7-2025, TP.HCM đã chính thức sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu theo Nghị quyết 202/2025/QH15 của Quốc hội, hình thành một siêu đô thị quốc tế rộng hơn 6.770 km² với dân số trên 14 triệu người. Bước ngoặt này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng một cách căn bản, toàn diện.
Sự hợp nhất này tạo nên một hệ sinh thái kinh tế bổ trợ, kết hợp các thế mạnh về tài chính (TP.HCM), công nghiệp (Bình Dương) và logistics (Bà Rịa-Vũng Tàu).
Trong bối cảnh đó, để hiện thực hóa tầm nhìn, TP cần một sự thay đổi đột phá về thể chế và chính sách. Việc xây dựng FTZ được xem là một giải pháp chiến lược, tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội.
Cần nhấn mạnh FTZ không chỉ là một khu vực kinh tế đặc biệt về mặt địa lý, mà còn là một mô hình thể chế đột phá.
. Ông có thể làm rõ hơn quan điểm “FTZ là một mô hình thể chế đột phá”?
+ FTZ sẽ tạo ra một “môi trường khép kín” với các cơ chế và chính sách riêng, giúp loại bỏ các rào cản hành chính, đơn giản hóa thủ tục hải quan và thuế. Từ đó, tạo sức hấp dẫn đặc biệt đối với các nhà đầu tư chiến lược, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao, logistics và dịch vụ tài chính.
Việc thành lập FTZ không chỉ giúp TP thu hút vốn đầu tư mà còn thu hút tri thức, công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao. Với các cơ chế thu hút đầu tư vượt trội, có chọn lọc và phù hợp thông lệ quốc tế, chúng ta kỳ vọng sẽ kích thích các nhà đầu tư vào các dự án mới, thu hút hình thành trung tâm nghiên cứu đổi mới sáng tạo, khu thương mại tự do xanh, hiện đại, có sức cạnh tranh trên thế giới.
. Sở Công Thương đã có báo cáo nghiên cứu về bốn khu FTZ. Xin ông cho biết tiến độ xây dựng đề án và khu vực nào sẽ được ưu tiên triển khai trước?
+ Đến nay, TP.HCM đã quy hoạch bốn FTZ gồm: Cái Mép Hạ gắn với cụm cảng biển Cái Mép Hạ; Cần Giờ gắn với cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ; An Bình và Bàu Bàng - hai khu này gắn với tuyến đường sắt Hồ Chí Minh - Lộc Ninh kết nối với cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải.
Với mục tiêu phát triển theo mô hình phức hợp: Cảng biển - logistics - công nghiệp - đô thị dịch vụ thì trước mắt FTZ Cái Mép Hạ hiện có tính khả thi cao nhất.
Khu vực này hội tụ đầy đủ các điều kiện thuận lợi như chủ trương, quy hoạch, vị trí địa lý, hạ tầng giao thông kết nối đa phương thức và đã có nhiều nhà đầu tư quan tâm. Do đó, khu này được định hướng hình thành trong giai đoạn 2025-2030.
Đối với ba FTZ còn lại gồm Cần Giờ, Bàu Bàng và An Bình, sẽ được nghiên cứu triển khai thực hiện trong giai đoạn sau năm 2030 hoặc có thể sớm hơn khi có nhà đầu tư quan tâm.
Về tiến độ, đề án nghiên cứu hình thành FTZ Cái Mép Hạ hiện đã và đang trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính xem xét thẩm định, trình phê duyệt. Đề án có quy mô khoảng 3.808,6 ha, được xây dựng theo mô hình FTZ hiện đại của Dubai, bao gồm ba khu chức năng chính và tám phân khu.
Đề xuất bổ sung chín nhóm chính sách
. Nghị quyết 98/2023/QH15 là khung pháp lý đặc thù cho TP.HCM nhưng lại chưa có quy định về FTZ. Vậy thưa ông, đâu là giải pháp pháp lý để mô hình này sớm vận hành?
+ Đây là mấu chốt của vấn đề. Để FTZ Cái Mép Hạ nói riêng và các FTZ khác thành công, chúng ta bắt buộc phải có cơ chế, chính sách tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế về tự do thương mại, đầu tư, tài chính, vốn và lao động. Trọng tâm là thủ tục hải quan thông thoáng, thủ tục hành chính vượt trội và hạ tầng số mạnh mẽ.
Chúng ta cần bám sát tinh thần Nghị quyết 24-NQ/TW, đề xuất các chính sách đột phá, toàn diện, có tính kế thừa và mở rộng. Đặc biệt là các chính sách mới, vượt trội chưa có trong luật pháp hiện hành để tạo ra không gian pháp lý thuận lợi nhất, thu hút các nhà đầu tư hàng đầu thế giới.
Thực tế hiện nay, Nghị quyết 98/2023/QH15 đúng là đã mở ra khung chính sách đặc thù nhưng vẫn chưa có quy định về các cơ chế, chính sách áp dụng cho FTZ. Các bộ, ngành và địa phương cũng mới ở bước nghiên cứu, rà soát, chưa có quy định chi tiết để tạo hành lang pháp lý đầy đủ.
Việc hình thành cơ chế, chính sách thí điểm khu thương mại tự do với khung pháp lý đặc thù, minh bạch sẽ tạo động lực phát triển kinh tế, giúp TP phát huy vai trò là đầu tàu, dẫn dắt phát triển kinh tế Đông Nam Bộ.
Bởi lý do đó, trên cơ sở nghiên cứu, tiếp thu nội dung các chính sách đặc thù đã áp dụng tại Đà Nẵng và Hải Phòng, chúng tôi đã rà soát và có đề xuất.
. Ông có thể nói cụ thể hơn về những đề xuất này?
+ Chúng tôi đã đề xuất bổ sung chín nhóm nội dung chính sách vào dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết 98/2023/QH15. Đây chính là giải pháp để làm khung pháp lý cho việc thành lập và vận hành FTZ tại TP.HCM.
Các nội dung cơ chế, chính sách này được đề xuất trên cơ sở phù hợp với “bộ tứ trụ cột” gồm các nghị quyết 66-NQ/TW, 68-NQ/TW, 57-NQ/TW và 59-NQ/TW.
. Xin cảm ơn ông.
Cần đạo luật riêng và hợp tác liên vùng để phát triển FTZ
Sau sáp nhập địa giới hành chính, TP.HCM đang đứng trước cơ hội lịch sử để phát triển các FTZ, đón đầu làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, để thành công, TP cần một chiến lược tập trung, tránh rủi ro khi nguồn lực công còn hạn chế và hành lang pháp lý chưa hoàn thiện.
Theo tôi, việc triển khai đồng loạt bốn khu FTZ có khi là dàn trải. Thay vào đó, chiến lược là học hỏi kinh nghiệm quốc tế: Tập trung nguồn lực làm thật tốt một dự án mẫu.
Trong bốn vị trí dự kiến, Cái Mép Hạ là khu vực hội tụ đầy đủ lợi thế nhất. Nơi đây không chỉ gắn liền với cụm cảng nước sâu Thị Vải - Cái Mép - Cần Giờ, sở hữu quỹ đất dồi dào, mà còn nằm sát đô thị sân bay Long Thành. Đây chính là mô hình cảng biển - sân bay - trung tâm tài chính đã làm nên thành công của các FTZ hàng đầu thế giới.
Để tối ưu hóa lợi thế này, TP.HCM cần cộng tác chặt chẽ với Đồng Nai để khai thác hiệu quả kết nối với sân bay Long Thành và toàn bộ cụm cảng biển, tránh sự cạnh tranh nội vùng không lành mạnh.
Rào cản lớn nhất hiện vẫn là thể chế. Để FTZ vận hành đúng nghĩa, nó cần một “vùng đặc quyền” về chính sách. Muốn vậy, Trung ương cần sớm điều chỉnh, bổ sung Nghị quyết 98. Về lâu dài, TP.HCM cần một “đạo luật riêng” hay “luật đô thị đặc biệt”, trao đủ quyền tự chủ để thiết kế các cơ chế đột phá.
TSKH - kiến trúc sư NGÔ VIẾT NAM SƠN
