Năm rồi, sau hơn một năm đợt dịch COVID-19 quét qua, tôi có dịp về Việt Nam thăm gia đình. Điều khiến tôi rất chú ý là các cháu của tôi, từ mẫu giáo đến tiểu học, cấp II, thường xuyên gắn chặt mắt vào điện thoại. Cha mẹ các cháu cũng rất ít khi dẫn các cháu đi ra ngoài, thậm chí có nhiều địa điểm rất đẹp ở quê hương mà các cháu chưa từng tới.
Từ chuyện những đứa trẻ sống sót thần kỳ
Có hôm cả nhà đi biển, hay có lúc đi công viên, mấy đứa nhóc vẫn thích… xem YouTube, TikTok hơn là khám phá mọi thứ xung quanh. Phụ huynh dường như cũng không quan tâm đến việc ấy và tôi phát hiện: Điện thoại là vị cứu tinh “lý tưởng” để lũ trẻ không làm phiền cha mẹ. Điều ấy khiến tôi đặt câu hỏi về kỹ năng sống của những đứa cháu mình.
Trước tiên, tôi muốn kể lại câu chuyện “thần kỳ”. Giữa năm 2023, vụ tai nạn máy bay ở Colombia đã khiến cả thế giới phải đặc biệt chú ý. Lý do là sau vụ tai nạn ấy, có bốn đứa trẻ bị lạc suốt 40 ngày trong rừng Amazon, khu rừng rậm khắc nghiệt nổi tiếng thế giới. Chi tiết khiến tôi rất lưu ý đó là “nhờ đâu mà cả bốn đứa trẻ sống sót thần kỳ”.
Dựa vào lời kể của các em cùng người thân và các chuyên gia sinh tồn trên báo, đài, có thể thấy nhóm trẻ không chỉ gặp may mà bản thân chúng có am hiểu về rừng. “Thử thách sinh tồn” không phải hiếm gặp trong các chương trình truyền hình thực tế, ở Việt Nam và cả các nước phương Tây. Các chương trình thực tế này tuy vẫn có độ nguy hiểm cao nhưng đã được các đơn vị tổ chức chuyên nghiệp quản trị rủi ro đến mức tối thiểu. Bốn đứa trẻ trong rừng Amazon là trường hợp khác. Chúng trải qua 40 ngày “thử thách sinh tồn” mà không có bất kỳ phương án bảo vệ tối thiểu nào.
Hàng loạt câu hỏi đặt ra: Ăn gì trong rừng? Uống nước ở đâu? Làm sao để không bị ốm đau, bệnh tật? Tránh thú dữ bằng cách nào? Ngủ sao cho an toàn?... Người thân của nhóm trẻ kể các em đã được gia đình dạy kỹ năng đi rừng từ nhỏ; thậm chí chúng còn được dạy cách chơi trò chơi sinh tồn để có thể tự bảo vệ mình. Nhờ đó, chúng có kiến thức làm trại, tìm thức ăn và chăm sóc lẫn nhau vào những thời khắc nguy hiểm nhất.
Đến việc dạy trẻ sống cùng thiên nhiên
Những đứa trẻ ở rừng Amazon khiến tôi liên tưởng ngay đến “những lớp học trong rừng” tại Đức. Trẻ em ở đây cũng thường được vào rừng và học những kỹ năng cơ bản để sinh tồn. Tất nhiên, tuổi thơ của chúng không chỉ dành để học kỹ năng khi đi lạc vào rừng, mà còn rất nhiều kỹ năng khác trong cuộc sống. Từ những vấn đề rất nhỏ như vượt qua sự ngại ngùng, bày tỏ cảm xúc, nói lời cảm ơn - xin lỗi đến việc tự sơ cứu, băng bó vết thương, cách làm trại nơi hoang dã, hay cách ứng phó khi gặp người lạ có ý đồ xấu (ví dụ như giẫm mạnh vào chân người đó, đồng thời hét to “Thả tôi ra!”). Đây là những khóa học ngắn hạn dành cho các bé tiền tiểu học (5-6 tuổi), kéo dài khoảng năm ngày, diễn ra trong rừng có tên là Mutkurs.
Các trường mẫu giáo, tiểu học ở Đức cũng tổ chức các chuyến đi thăm thú thiên nhiên, dạy cho trẻ cách băng qua đường, cách dừng khi có đèn đỏ; khả năng nhận diện các loài cây cối, thực vật, các loài động vật khác nhau… Điều đó tạo ra cơ hội để chúng (vô thức) cảm nhận được sự vận động của thế giới xung quanh.
Cũng tại Đức, một mô hình giảng dạy về sinh thái rất thú vị đó là “xe sinh thái”. Những chiếc xe được trang trí bắt mắt với trẻ con, bên trong trang bị như một phòng học, đúng hơn là một phòng thí nghiệm thu nhỏ: Có tranh ảnh, màn hình chiếu video, các mô hình động thực vật, kính hiển vi, kính lúp và các dụng cụ khác phục vụ cho việc khám phá hệ sinh thái xung quanh bọn trẻ bất chấp mưa hay nắng.
Triết lý của người Đức rất thực tế: Muốn biết bơi thì phải xuống nước, muốn biết nấu ăn thì phải vào bếp và muốn hiểu về động vật, cây cối muôn loài thì phải đưa lũ trẻ vào rừng hay các khu bảo tồn, khu công viên sinh thái... Trên xe, chúng được xem mô hình, được giảng lý thuyết, được xem phim; xuống xe, chúng được tai nghe, mắt thấy, tay sờ và khám phá ra những điều thú vị mà dù đã nghe trong sách vở vẫn không thể cảm nhận hết được. Giống như câu khẩu hiệu hay được dán trên một số xe sinh thái “Natur erleben - kennen lernen - schützen” (tạm dịch: Trải nghiệm, thấu hiểu và bảo vệ môi trường), những đứa trẻ tiếp nhận những bài học về môi trường một cách tự nhiên nhất.
Trẻ vào rừng tìm hiểu về giun đất sẽ biết vì sao loài động vật này có ích. Hay như chúng có thể quan sát, hiểu được quá trình sâu hóa thành bướm. Chúng được dạy về đa dạng sinh học và hiểu được vì sao dưới tán xanh ngắt là nơi nuôi dưỡng nhiều tầng thực vật, động vật khác nhau; vì sao những nơi rừng bị phá, thảm sinh vật nghèo nàn… Điều đó, tôi nghĩ thú vị hơn rất nhiều so với việc “ôm” điện thoại, đúng không?!
