Phát triển kinh tế carbon thấp góp phần vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (net zero) đang trở thành mối quan tâm đặc biệt của Chính phủ, các bộ, ngành và người dân. Đối với doanh nghiệp (DN) đây còn là lựa chọn tất yếu trong xu thế chung của quốc gia và xu thế hội nhập kinh doanh quốc tế.
Luật chơi mới và cơ hội chuyển đổi kinh tế
Ứng phó với biến đổi khí hậu (BĐKH) là mối quan tâm chung của toàn thế giới. Tại Hội nghị các bên tham gia công ước khung của Liên hợp quốc về BĐKH (COP26) vào tháng 11-2021, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cùng lãnh đạo của hơn 150 quốc gia đã cam kết đưa mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Có thể hiểu đây là luật chơi mới về thương mại, đầu tư toàn cầu. Nghĩa là phát triển bền vững, phát triển xanh, phát triển kinh tế carbon thấp trở thành xu thế chung của chính phủ các nước, các tập đoàn đa quốc gia, các tổ chức tài chính, ngân hàng và mỗi DN. Việc tuân thủ nghĩa vụ quốc gia không chỉ đóng góp chung vào mục tiêu ứng phó với BĐKH toàn cầu mà còn là cơ hội, động lực để chúng ta chuyển đổi nền kinh tế theo hướng trên, thậm chí nằm trong nhóm tiên phong.
Chính phủ đã triển khai mạnh mẽ các cam kết tại COP26 bằng việc ban hành nhiều chính sách, chương trình hành động về ứng phó với BĐKH. Nổi bật trong đó là: Đề án về những nhiệm vụ, giải pháp triển khai kết quả COP26; Kế hoạch hành động quốc gia về tăng trưởng xanh; Kế hoạch quốc gia triển khai tuyên bố Glasgow về rừng và sử dụng đất; Quy hoạch tổng thể phát triển năng lượng quốc gia theo hướng giảm mạnh điện than, thay thế bằng năng lượng tái tạo; Tuyên bố về đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng...
Chiến lược ứng phó với BĐKH đến năm 2050 với nhiều kế hoạch hành động và mục tiêu rất rõ ràng, cụ thể và thiết thực. Đó là việc chủ động thích ứng hiệu quả, giảm mức độ dễ bị tổn thương, tổn thất và thiệt hại do BĐKH; Giảm phát thải khí nhà kính theo mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050; Tận dụng cơ hội từ ứng phó với BĐKH để chuyển dịch mô hình tăng trưởng, nâng cao sức chống chịu và cạnh tranh của nền kinh tế. Trong đó, nhiệm vụ quan trọng là tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 24 của Ban Chấp hành Trung ương về chủ động ứng phó với BĐKH, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường.
Doanh nghiệp và người dân là trung tâm
Thời gian tới, chúng ta cần phải có quyết sách đủ mạnh để cụ thể hóa quan điểm “đầu tư cho môi trường là đầu tư cho phát triển bền vững”. Quan điểm xuyên suốt là Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, dẫn dắt, DN và người dân là trung tâm và chủ thể thực hiện, cùng với sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội.
Hiện nay, nhận thức của cộng đồng DN về kinh doanh bền vững, giảm phát thải ra môi trường đã được nâng lên rõ rệt. Nhiều DN đã và đang lấy kinh doanh xanh là chiến lược và lợi thế cạnh tranh, tiến tới triển khai nhiều hoạt động bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, sự thay đổi mới chủ yếu diễn ra ở khối các DN lớn và có vốn đầu tư nước ngoài, số lượng DN vừa và nhỏ chiếm khá nhiều nhưng chưa quan tâm để chuyển biến rõ nét hơn.
Nhiều tập đoàn kinh tế lớn và các DN đã nhanh chóng đẩy mạnh chuyển đổi xanh phục vụ ứng phó với BĐKH và phát triển kinh tế carbon thấp. Cần lưu ý rằng giảm phát thải khí nhà kính đã trở thành trách nhiệm bắt buộc của DN. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã đưa ra các quy định DN có lượng phát thải khí nhà kính lớn sẽ bị áp hạn ngạch phát thải và phải thực hiện các biện pháp giảm phát thải theo lộ trình cụ thể. Nếu không thực hiện họ sẽ tự đào thải khỏi thị trường, do chi phí tuân thủ sẽ ngày càng cao và sẽ làm giảm sức cạnh tranh ngay chính trên sân nhà.
Ngoài ra, nền kinh tế Việt Nam có độ mở lớn và đang hội nhập quốc tế. Nhiều DN Việt đang tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu chắc hẳn cũng đã cảm nhận áp lực từ các thị trường quốc tế. Nhu cầu sản phẩm xanh, phát thải carbon thấp đang tăng cao. Rào cản thương mại liên quan đến truy vết phát thải carbon trong suốt vòng đời sản phẩm sẽ ngày càng nhiều. Các cơ chế tài chính, quỹ đầu tư, các bộ, ngành, địa phương cũng sẽ dành phần ưu tiên hơn cho các dự án ít phát thải carbon.
Cần nguồn tín dụng xanh để đầu tư
Chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo là nội dung cốt lõi để giảm phát thải khí nhà kính. Việt Nam cùng các quốc gia G7 đang tích cực triển khai Tuyên bố chính trị chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP). JETP là vấn đề mới, vừa là vấn đề chính trị, ngoại giao và kinh tế; vừa là mối quan hệ đối tác toàn cầu với mục tiêu chuyển đổi năng lượng bảo đảm công bằng, chuyển đổi công nghệ theo hướng chuyển đổi xanh, giảm phát thải, phát triển kinh tế carbon thấp.
Thông qua Tuyên bố JETP, các đối tác quốc tế sẽ giúp chúng ta hoàn thiện chính sách nhằm thu hút đầu tư vào chuyển đổi và nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng. Chúng ta hưởng lợi từ việc củng cố hạ tầng lưới điện, giáo dục và đào tạo nghề, huy động tham gia của khu vực tư nhân vào phát triển các trung tâm năng lượng tái tạo, cất trữ và sử dụng carbon, sản xuất thiết bị và pin lưu trữ năng lượng, sản xuất hydrogen xanh, phát triển điện sinh khối, điện gió ngoài khơi…
Cụ thể, các đối tác cam kết huy động nguồn lực ban đầu là 15,5 tỉ USD trong vòng 3-5 năm tới để giúp Việt Nam chuyển đổi năng lượng công. Trong số này có 7,75 tỉ USD do Nhóm các quốc gia phát triển G7 (International partner group - IPG) huy động với điều kiện vay hấp dẫn hơn so với thị trường vốn hiện tại. Liên minh tài chính Glasgow vì mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (GFANZ) huy động ít nhất 7,75 tỉ USD tài chính tư nhân hỗ trợ trực tiếp cho các DN thông qua các khoản đầu tư của các tập đoàn, các DN quốc tế. Theo Tuyên bố JETP, các hành động chính sách phải được thống nhất và thực hiện nhằm cải thiện môi trường kinh doanh và khả năng đầu tư của khu vực tư nhân.
Quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế tuyến tính hiện nay sang nền kinh tế tuần hoàn, carbon thấp có thể tạo ra những cú sốc cho một số nhóm DN, nhất là các DN vừa và nhỏ có công nghệ, kỹ thuật lạc hậu. Do đó, cộng đồng DN cần nhanh chóng tìm hiểu, tiếp cận các khái niệm, cơ chế hợp tác mới để chủ động thích ứng nhất là về nguồn tín dụng.
Theo đó, các DN cần tăng cường năng lực để tiếp cận và huy động nguồn lực ODA, vốn vay ưu đãi từ các đối tác phát triển, các định chế tài chính toàn cầu. Trong số này có Quỹ khí hậu xanh (GCF), Quỹ thích ứng (AF), Quỹ tổn thất và thiệt hại, cơ chế đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng.
TP.HCM tôn vinh 90 doanh nghiệp xanh
Tại Diễn đàn Kinh tế TP.HCM lần thứ tư với chủ đề “Tăng trưởng xanh, hành trình tiến tới giảm phát thải ròng bằng 0” vào tháng 9-2023, 90 DN đã được trao danh hiệu DN xanh TP.HCM năm 2023. TP.HCM đã và đang có nhiều chương trình cụ thể để từng bước giảm thiểu carbon trong sản xuất, kinh doanh và dẫn dắt chuyển đổi tiêu dùng xanh cho người dân.
Điều độc đáo về Câu lạc bộ Báo chí phát triển xanh
Mới đây, Câu lạc bộ (CLB) Báo chí phát triển xanh hướng đến net zero được thành lập, ra mắt ban chủ nhiệm, ban cố vấn và công bố giải thưởng Báo chí phát triển xanh lần thứ nhất với giải cao nhất trị giá lên đến 100 triệu đồng.
CLB là tập hợp các nhà báo, nhà quản lý, chuyên gia và những người quan tâm đến phát triển thuận thiên, bảo đảm sự hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường để góp phần xây dựng Việt Nam xanh. Ban chủ nhiệm CLB gồm tập hợp các thành viên là những nhà báo kỳ cựu đang là lãnh đạo của nhiều tờ báo có sức ảnh hưởng lớn. Giải thưởng Báo chí phát triển xanh là sân chơi nghiệp vụ để các nhà báo thể hiện các tác phẩm báo chí chất lượng cao về chủ đề phát triển xanh, nơi tôn vinh những giải pháp công nghệ, cá nhân điển hình trong làm kinh tế gắn với bảo vệ tài nguyên và xây dựng thị trường carbon phát triển bền vững.
Theo nhà báo Hoàng Mạnh Hà (Tổng Biên tập báo Tài nguyên & Môi trường, Chủ nhiệm CLB), đây là cầu nối hữu ích giữa các cơ quan quản lý nhà nước với cộng đồng DN và người dân trong chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, kinh tế tuần hoàn. Ngoài việc có riêng một giải thưởng báo chí thì hoạt động của CLB được định hướng rất đa dạng và thiết thực bằng việc tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm như “Kinh tế tuần hoàn - từ thực tế đến chính sách”, “Kinh tế tuần hoàn - trung hòa carbon: Con đường tất yếu”. CLB cũng sẽ tổ chức những chuyến đi thực tế trong ngắn hạn và dài hạn cùng nhiều hoạt động khác cho đông đảo thành viên CLB.
