Thời gian gần đây, nhất là khi Trung Quốc (TQ) ngang ngược đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng biển chủ quyền của Việt Nam (VN), các tàu của TQ (trong đó có tàu chấp pháp và tàu cá vỏ sắt) liên tiếp có những hành vi chặn phá, lấy đi tài sản, thậm chí là đâm chìm tàu cá của ngư dân VN ngay trên vùng biển chủ quyền của VN. Trước những hành động phi pháp, gây ra những thiệt hại to lớn cho ngư dân VN, nhiều ý kiến cho rằng ngư dân cần tiến hành khởi kiện ra tòa án quốc tế về những hành vi này. Trước những gì đã diễn ra, GS-TS Nguyễn Vân Nam cho rằng các ngư dân VN có quyền và cần khởi kiện nhà nước TQ.
Cần kiện ra Tòa án Luật biển quốc tế
. Phóng viên: Theo ông, sau những thiệt hại vừa qua của ngư dân ta do phía TQ gây nên (có tàu chấp pháp lẫn tàu cá của TQ), ngư dân VN có thể kiện phía TQ được không? Cụ thể ở đây có thể kiện đối tượng nào và ở tòa án quốc tế nào?
Tương tự, nếu ngư dân VN khởi kiện ngư dân TQ tại một cơ quan tài phán quốc tế dù thắng lợi cũng không có nhiều tác dụng như khởi kiện nhà nước TQ. Vì về cơ bản, vẫn không buộc được chính phủ TQ không sử dụng vũ lực đối với ngư dân VN đồng thời cũng không thi hành án buộc ngư dân TQ bồi thường thiệt hại được.
Do đó, ngư dân VN có thể khởi kiện nhà nước TQ trước Tòa án Luật biển quốc tế tại Hamburg (ITLOS), Đức. Đây là tòa án quốc tế duy nhất trên thế giới (trừ Tòa án Liên minh châu Âu trong lĩnh vực nhân quyền) cho phép chủ thể khởi kiện không phải là nhà nước (cá nhân, tổ chức), có quyền khởi kiện một nhà nước liên quan đến việc lý giải và áp dụng các thỏa thuận quốc tế trong khuôn khổ công pháp quốc tế (khoản 2 Điều 20 Quy chế Tòa án Luật biển quốc tế). Đây cũng chính là cách khởi kiện duy nhất mà ngư dân ta cần phải làm.
. Với trường hợp các ngư dân ở VN bị cướp bóc, đâm chìm, nếu ngư dân kiện thì sẽ kiện những nội dung gì?
+ Nội dung khởi kiện cụ thể chỉ có thể được quyết định sau khi hoàn tất việc thu thập chứng cứ nhưng chắc chắn phải có việc yêu cầu TQ bồi thường thiệt hại và phải đảm bảo không được tái diễn hành động gây thiệt hại như vậy nữa.
Tàu cá ĐNa 90152 TS bị đâm chìm ngày 26-5 được lai dắt về Lý Sơn chiều 29-5, chỉ còn phần mũi nhô lên mặt nước. Ảnh: TẤN TÀI
Ngư dân sẽ được nhiều ngay khi tòa thụ lý đơn kiện
. Trình tự thủ tục của việc khởi kiện này sẽ ra sao? Theo ông, cần lưu ý những gì khi chuẩn bị hồ sơ và tiến hành khởi kiện?
+ Sau khi chuẩn bị xong hồ sơ khởi kiện, ngư dân phải nộp đơn kiện tại văn phòng của Tòa án Luật biển quốc tế ở Hamburg, Đức. Tùy thuộc cách lập luận và yêu cầu của đơn kiện, tòa án sẽ quyết định áp dụng các trình tự thủ tục tố tụng nào.
Trình tự tố tụng của Tòa án Biển quốc tế về cơ bản giống như trình tự tố tụng tại Tòa án Tối cao CHLB Đức và nó hoàn toàn khác với thủ tục tố tụng của VN. Trình tự này gồm hai giai đoạn: Tố tụng văn bản và tố tụng trực tiếp (tranh luận tại phiên tòa). Sau khi quyết định thụ lý đơn kiện, tòa này (hoặc Tòa trọng tài theo phụ lục VII của ITLOS) sẽ cho chúng ta sáu tháng để lập hồ sơ và trình bày chi tiết chứng cứ, các cơ sở pháp lý và lập luận cho yêu cầu khởi kiện của mình. Tòa sẽ chuyển toàn bộ hồ sơ và lập luận của ta cho TQ; họ cũng có sáu tháng để trình bày chứng cứ và lập luận phản bác. Mỗi bên đều có quyền xin gia hạn thời gian trình bày lập luận.
Về nguyên tắc, không có giới hạn thời gian hai bên tranh luận bằng văn bản. Thời gian tiến hành tố tụng văn bản trung bình là hai năm. Khi nhận thấy các bên đã trình bày đầy đủ lập luận và chứng cứ của mình, tòa sẽ ra quyết định kết thúc giai đoạn tố tụng văn bản. Từ lúc này, bên nào muốn đưa thêm chứng cứ mới phải được sự đồng ý của bên kia và của tòa. Trong vòng sáu tháng sau khi kết thúc tố tụng văn bản, tòa phải mở phiên tòa thực hiện tố tụng trực tiếp và sau đó sẽ ra phán quyết. Trong quá trình tố tụng, một sai lầm về hình thức cũng có thể dẫn đến hậu quả TQ hoặc là kéo dài quá trình hoặc thậm chí có quyền yêu cầu đình chỉnh vụ án. Để khắc phục những trở ngại đó, ngư dân ta cần phải được một công ty luật nước ngoài đại diện trước ITLOS.
. Ông có dự liệu hệ quả pháp lý của việc khởi kiện này?
+ Khả năng thành công và thất bại khi ngư dân ta khởi kiện là như nhau. Chúng ta sẽ thắng vì toàn bộ các yếu tố khách quan đều đưa ta đến chiến thắng. Nếu thất bại thì đó chỉ là do chúng ta chuẩn bị không tốt mà thôi. Nhưng ngay khi ITCLOS thụ lý đơn kiện, TQ đã có nghĩa vụ không được tiếp tục thực hiện những hành động làm hiện trạng trở nên nghiêm trọng hơn, nghĩa là không được tiếp tục cản trở ngư dân ta đánh cá nữa. Nếu TQ không thực hiện, ngư dân đứng đơn khởi kiện có quyền yêu cầu ITLOS quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời buộc TQ hoặc phải rút tàu ra khỏi vùng biển có ngư dân VN đánh bắt, hoặc phải bảo đảm cách xa tàu ngư dân VN một khoảng cách an toàn xác định. Khi thắng kiện, đó sẽ là một yếu tố đảm bảo tốt nhất và lâu dài cho tính mạng, tài sản và quyền tự do đánh bắt của ngư dân VN.
. Xin cảm ơn ông.
THANH MẬN thực hiện
Những lưu ý khi khởi kiện . Phóng viên: Thực tế đã có trường hợp nào ngư dân của một nước đi kiện chính phủ nước khác hoặc ngư dân của một nước khác chưa? - GS-TS Nguyễn Vân Nam: Ngư dân khởi kiện thì chưa, nhưng chủ thể khởi kiện không phải là Nhà nước thì đã có. Ví dụ vụ tàu chở dầu SAIGA, chủ tàu cùng Nhà nước đã khởi kiện nước Guinea trước ITLOS và đã thắng kiện. Tàu chở dầu SAIGA mang quốc tịch Grenadien và St. Vincent thuộc sở hữu của một công ty dầu có trụ sở tại Genf (Thụy sĩ). Ngày 28-10-1997, tàu đang cấp dầu cho ba tàu đánh cá quốc tịch Hy lạp, Ý ngoài khơi Guinea thì bị lực lượng vũ trang của Guinea bắt giữ đưa vào bờ. Quá trình bắt giữ đã làm hai thủy thủ bị thương nặng. Guinea cũng tịch thu toàn bộ số dầu chứa trên tàu SAIGA. Ngày 13-11-1997, St. Vincent và Grenadien gửi đơn đến ITLOS yêu cầu quyết định buộc Guinea trả tự do ngay lập tức cho SAIGA và thủy thủ đoàn. Tám ngày sau đó ITCLOS thụ lý và bắt đầu thủ tục tố tụng. Trong thủ tục khởi kiện chính sau đó, bên cạnh Grenadien và St. Vincent, chủ tàu đã khởi kiện yêu cầu Guinea bồi thường thiệt hai. Toàn bộ yêu cầu khởi kiện đã được INCLOS chấp nhận. . Chúng ta có thể gặp những khó khăn gì nếu khởi kiện ra tòa án quốc tế? Cách khắc phục những khó khăn đó? - Chúng ta sẽ vấp phải khá nhiều khó khăn, trở ngại cả khách quan lẫn chủ quan và trong hầu hết các giai đoạn của quá trình khởi kiện. Ví dụ việc chuẩn bị hồ sơ khởi kiện. Đây là một công việc tốn nhiều thời gian và không hề dễ dàng. Trước hết, khó khăn đặc biệt là việc thu thập chứng cứ do ít nhất là các nguyên nhân sau: Các chứng cứ phải được thu thập một cách hợp lệ theo chuẩn mực quốc tế, nếu không nó sẽ rất dễ bị TQ phản bác là không hợp lệ và bị Tòa không xem xét đến; TQ đã có đề phòng từ trước nên sẽ khó khăn khi thu thập chứng cứ tại hiện trường. Sau nữa là các sơ xuất của ta khi chuẩn bị hồ sơ khởi kiện. Chẳng hạn, nếu TQ chứng minh được rằng ngư dân X dù đứng tên khởi kiện nhưng thực chất là làm theo chỉ đạo và nhận sự hỗ trợ của Nhà nước thông qua Hiệp hội nghề cá; hoặc người đứng đơn là Hiệp hội nghề cá. TQ dễ dàng chứng minh được thực chất đây là Hiệp hội hoạt động theo chỉ đạo của Nhà nước, khi đó Tòa án biển quốc tế hoặc sẽ trả lại đơn kiện, hoặc sẽ xem nó như đơn kiện của Nhà nước. Như vậy, các nội dung trong đơn khởi kiện sẽ lọt vào những nội dung mà TQ đã có tuyên bố bảo lưu không chấp nhận quyền tài phán của ITLOS. Ngoài ra, cũng phải xem xét liệu nguyên tắc “Hết quyền tài phán quốc gia“ có bị áp dụng trong trường hợp này hay không; và nếu có thì sẽ phải làm gì? Để khắc phục những khó khăn đó, ngư dân cần được một văn phòng luật sư có kinh nghiệm và thông thạo công pháp quốc tế hướng dẫn ngay từ bây giờ.
| Một số vụ tàu cá ngư dân VN bị tấn công gần đây - Ngày 7-5-2014, tại khu vực có tọa độ 16o50‘N-112o49‘E (cách Bắc Tây Bắc đảo Linh Côn, quần đảo Hoàng Sa của VN khoảng 10 hải lý), tàu cá của Quảng Ngãi số hiệu QNg 96416 TS cùng 16 ngư dân, đã bị tàu TQ số hiệu 1241 bắn đạn lửa; dùng vòi rồng phun nước; dùng búa, chai lọ, bu lông ném sang tàu; dùng câu liêm cắt đứt dây và hệ thống liên lạc, định vị. Sau đó, thêm một tàu ngư chính TQ chưa rõ số hiệu đã khống chế, đâm thẳng vào tàu gây vỡ mạn phải và toàn bộ kính cabin, hỏng nhiều thiết bị và tài sản trên tàu. Thiệt hại ước tính khoảng 890 triệu đồng.
- Vào lúc 23 giờ ngày 16-5-2014, tàu cá của Quảng Ngãi mang số hiệu QNg 90205 TS trong khi đang hoạt động nghề cá bình thường tại khu vực có tọa độ 16o55‘N-112o21‘E, gần đảo Phú Lâm thuộc quần đảo Hoàng Sa của VN, đã bị tàu ngư chính TQ số hiệu 306 chạy đến khống chế. Nghiêm trọng hơn, lực lượng chức năng của TQ đã lên tàu cá đập phá hầu hết tài sản trên tàu, đánh và gây thương tích nặng đối với hai ngư dân VN tên là Nguyễn Huyền Lê Anh và Nguyễn Tấn Hải của tàu cá nói trên. - Ngày 17-5-2014, tàu cá của tỉnh Quảng Ngãi mang số hiệu QNg 96011 TS cùng 13 ngư dân khi đang hoạt động tại khu vực có tọa độ 15o16‘N-111o18‘E, cách đảo Tri Tôn, quần đảo Hoàng Sa của VN khoảng 31 hải lý, đã bị tàu TQ số hiệu 21102, khống chế, lấy đi một số tài sản và ngư lưới cụ. Thiệt hại ước tính khoảng 50 triệu đồng. - Gần đây nhất, vào lúc 16 giờ ngày 26-5-2014, tại khu vực có tọa độ 15o16’42”N-111o01’30”E, ngư trường truyền thống thuộc quần đảo Hoàng Sa của VN, tàu cá Đà Nẵng mang số hiệu ĐNa 90152 TS cùng 10 ngư dân trên tàu đã bị tàu cá TQ mang số hiệu 11209 đã đâm chìm. 10 ngư dân đã được lực lượng kiểm ngư, cảnh sát biển cứu vớt và đưa lên tàu an toàn. Hiện tàu cá bị đâm chìm và các ngư dân trên tàu cũng đã được đưa vào đất liền. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao TQ Tần Cương trong cuộc họp báo ngày 27-5 xác nhận sự việc một tàu cá VN chìm ở vùng biển gần nơi hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981. Tuy nhiên, ông Tần trắng trợn nói rằng tàu VN bị chìm “sau khi quấy rối và đâm vào một tàu cá TQ“, tàu cá này thuộc TP Đông Phương, tỉnh Hải Nam. Thực tế hoàn toàn khác như vậy, theo các ngư dân VN, tàu cá TQ đã chủ động và cố tình đâm chìm tàu cá VN. TTH |
