Trước ông Putin, những ai từng bị ICC nhắm đến?

Ngày 17-3, Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) đã phát lệnh bắt giữ Tổng thống Nga Vladimir Putin, cáo buộc ông vi phạm tội ác chiến tranh khi đưa “bất hợp pháp” trẻ em “từ các khu vực bị chiếm đóng của Ukraine sang Nga”, theo đài RT.

Tòa án cũng đưa ra lệnh bắt giữ với bà Maria Alekseyevna Lvova-Belova - ủy viên quyền trẻ em của Nga vì cáo buộc “bắt cóc trẻ em và thanh thiếu niên Ukraine”.

Tính đến nay, Tổng thống Putin không phải là lãnh đạo quốc gia duy nhất bị ICC nhắm đến.

Vụ án điển hình

Cho đến nay, các thẩm phán của ICC đã đưa ra 38 lệnh bắt giữ. Ngoài ra, 31 vụ án đã được đưa ra xét xử. Trong đó, ICC đã đưa ra 10 bản án và 4 tuyên bố trắng án.

Cựu Tổng thống Kenya Uhuru Kenyatta và Tổng thống đương nhiệm William Ruto đều từng bị ICC buộc tội. Cho đến nay, ông Kenyatta là nhà lãnh đạo duy nhất từng xuất hiện trước phiên tòa của ICC khi còn đương chức.

Theo tờ The Guardian, năm 2011, ông Kenyatta bị buộc tội chống lại loài người bao gồm giết người, hãm hiếp, ngược đãi và trục xuất, và là "đồng phạm gián tiếp" trong vụ bùng phát bạo lực sau cuộc bầu cử năm 2007 của Kenya. Theo ICC, vụ việc đã khiến hơn 1.000 người thiệt mạng và hơn 600.000 người phải rời bỏ nhà cửa.

Trong quá trình điều tra, xét xử, ông Kenyatta đã phủ nhận mọi cáo buộc liên quan. Tháng 3-2015, các thẩm phán của ICC đã đồng ý rút lại cáo buộc ông Kenyatta phạm các tội ác chống lại loài người.

Trước khi đưa ra quyết định bãi bỏ các cáo buộc, bên công tố cho biết chính phủ Kenya không giao nộp những bằng chứng quan trọng liên quan đến vụ án, bao gồm dữ liệu từ điện thoại và thông tin ngân hàng của ông Kenyatta. Bà Fatou Bensouda - công tố viên phụ trách vụ án - cho rằng những bằng chứng này có thể chỉ ra mối liên hệ giữa ông Kenyatta và nhóm được cho là thực hiện các vụ tàn sát.

Theo đài BBC, việc ICC rút lại các cáo buộc liên quan ông Kenyatta đã bộc lộ một số lỗ hổng trong khâu thu thập bằng chứng của tòa án này. Theo đó, ICC không có quyền buộc các quốc gia phải cung cấp bằng chứng hoặc cho phép họ tiếp cận với các bằng chứng liên quan.

Những vụ án khác

Theo đài CBC, hầu hết người đã bị ICC xét xử, kết án và bỏ tù đều từ châu Phi.

Người đầu tiên bị ICC kết án là ông Thomas Lubanga Dyilo vào năm 2012. Ông Dylio bị kết án 14 năm tù vì giữ vai trò chỉ huy lực lượng nổi dậy ở Cộng hòa Dân chủ Congo thực hiện nhiều hành vi tàn bạo.

Ông Dominic Ongwen - cựu chỉ huy “Đạo quân Kháng chiến của Chúa” (một nhóm nổi dậy khét tiếng ở Uganda) - đang thụ án 25 năm tù vì tội ác chiến tranh và tội ác chống lại loài người.

Ông Ahmad al-Faqi al-Mahdi, thành viên của nhóm Ansar Dine - một lực lượng dân quân Hồi giáo ở Mali - đã thụ án 7 năm tù với cáo buộc phạm tội ác chiến tranh và tấn công các tòa nhà tôn giáo, lịch sử ở thành phố Timbuktu.

Trước ông Putin, cựu Tổng thống Sudan Omar al-Bashir và cố lãnh đạo Libya Muammar Gaddafi là những người từng bị ICC truy tố khi đang là nguyên thủ quốc gia. Tuy nhiên, ICC đã dỡ bỏ những cáo buộc chống lại ông Gaddafi sau khi ông này bị lật đổ và bị sát hại vào năm 2011, theo hãng tin Reuters.

Về vụ việc của ông Bashir, ông bị truy tố vào năm 2009 vì tội diệt chủng ở Darfur, miền tây Sudan. Tuy nhiên, ông vẫn nắm quyền cho đến khi bị lật đổ trong cuộc nổi dậy của người dân vào năm 2019. Kể từ đó, ông còn bị truy tố ở Sudan vì nhiều tội danh khác nhưng vẫn chưa được giao cho ICC.

Khi còn đương chức, ông Bashir đã có những chuyến công du đến một số quốc gia Arab và châu Phi, bao gồm các quốc gia thành viên ICC như Chad, Djibouti, Jordan, Kenya, Malawi, Nam Phi và Uganda. Tuy nhiên, những quốc gia này đều từ chối việc bắt giữ ông theo yêu cầu của ICC.

ICC sau đó đã khiển trách các quốc gia trên, đưa vụ việc ra Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc với lý do các nước này không tuân thủ quy định của ICC.

Ngoài ra, cựu Tổng thống Bờ Biển Ngà Laurent Gbagbo cũng từng bị ICC xét xử. Vào thời điểm đó, ông Gbagbo đã không còn giữ cương vị nguyên thủ quốc gia của Bờ Biển Ngà. Do đó, cho đến nay, ông là người duy nhất từng bị ICC xét xử khi đã là cựu nguyên thủ quốc gia (khác với cựu Tổng thống Kenya Uhuru Kenyatta bị xét xử khi còn đương chức). Vào năm 2019, ông Gbagbo được tuyên trắng án sau 3 năm xét xử.