Việc ký kết Nghị định thư về xuất khẩu chính ngạch tổ yến giữa Việt Nam (VN) và Trung Quốc năm 2022 không chỉ mở đường cho yến sào VN vào thị trường tỉ dân mà còn là cơ hội chứng minh tiềm năng, chất lượng sản phẩm so với các nước xuất khẩu yến lớn như Indonesia, Malaysia.
Tuy nhiên, đến nay số lượng và sản lượng yến VN xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc vẫn còn hạn chế, một phần do vướng mắc liên quan đến tính pháp lý của nhà yến chưa được công nhận đầy đủ, một phần thương hiệu yến VN chưa được quảng bá mạnh mẽ.
Do đó, chất lượng sản phẩm yến cần được kiểm soát, quản lý chặt chẽ hơn nữa nhằm đảm bảo uy tín thương hiệu ngay tại sân nhà, đồng thời tạo nền tảng vững chắc để vươn ra thị trường thế giới.
Đặt hàng gia công sản xuất yến nhưng không có yến?
Bà Tâm, giám đốc một nhà máy yến sào tại TP.HCM, cho biết trên thị trường đang xảy ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh. Có những sản phẩm được quảng cáo rầm rộ là yến nhưng giá lại rất rẻ và chỉ cần nhìn vào là biết có vấn đề.
Bà cho rằng đây là điều rất đau lòng đối với những nhà sản xuất chân chính.
“Nhà máy của chúng tôi chủ yếu sản xuất và gia công. Nhiều khách hàng đến đặt hàng, yêu cầu giới thiệu sản phẩm có hương vị thơm ngon, đặc biệt... nhưng cuối cùng lại nói thẳng: “Yến của chị thực chất không phải yến nhưng bên em phải công bố là yến 30%”. Nếu tôi đồng ý làm thì họ ký hợp đồng, không thì thôi. Vì vậy, tôi đã mất rất nhiều khách hàng” - bà Tâm kể.
Cùng nhìn nhận trên, ông Nguyễn Thanh Hải, Tổng Giám đốc Công ty Yến sào Khánh Hòa, cho biết thị trường đang chứng kiến sự bùng phát tràn lan của các sản phẩm mang danh “yến sào” nhưng thực chất là hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng và không rõ nguồn gốc, xuất xứ.
Nhiều sản phẩm được sản xuất từ các nguyên liệu rẻ tiền như bột rau câu, lòng trắng trứng hoặc pha chế từ các chất không đảm bảo an toàn.
Đáng lo ngại hơn, một số sản phẩm nước yến đóng lon, đóng lọ còn nhái trắng trợn mẫu mã và tên gọi của những thương hiệu lớn như Yến sào Khánh Hòa, Sanest, Sanvinest…, gây nhầm lẫn nghiêm trọng cho người tiêu dùng.
Thông tin trên bao bì thường thiếu minh bạch, hàm lượng yến bị công bố tùy tiện, không có kiểm định hay chứng nhận từ cơ quan chức năng.
Cũng theo ông Hải, hiện nay các kênh trực tuyến đang trở thành điểm nóng phân phối hàng kém chất lượng. Facebook, TikTok Shop, Zalo, các sàn thương mại điện tử… đang bị lợi dụng để tiêu thụ sản phẩm gắn mác “nước yến”, “tổ yến nguyên chất” với mức giá rẻ bất thường. Do đó, nhiều người tiêu dùng đã mua phải sản phẩm nhái, không có giá trị dinh dưỡng.
“Chỉ tính từ đầu năm đến nay, Công ty Yến sào Khánh Hòa đã phát hiện hơn 30 đơn vị có hành vi sử dụng tên gọi, thành phần và hình ảnh sản phẩm tương tự hoặc sao chép thương hiệu của công ty. Nhiều website giả mạo có chứa cụm từ “yensaokhanhhoa” cũng đã được ghi nhận. Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại về mặt hình ảnh và doanh thu cho doanh nghiệp chân chính, mà còn làm suy giảm nghiêm trọng lòng tin của người tiêu dùng” - ông Hải cho biết.
Ông Tạ Đình Vũ Đàm, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Yến sào Nha Trang, cho biết theo ghi nhận của công ty, hiện nay tình trạng các sản phẩm yến kém chất lượng, giá rẻ được bày bán tràn lan trên thị trường đang ảnh hưởng tiêu cực đến những doanh nghiệp đầu tư bài bản, nghiêm túc.
Tại Trung Quốc, thị phần yến của Indonesia chiếm 74%, Malaysia chiếm 25%, còn VN khiêm tốn chỉ chiếm 0,8%.
Năm 2023, VN mới xuất khẩu chính ngạch yến sào sang Trung Quốc. Số liệu từ Hải quan Trung Quốc, năm 2024, VN đã xuất khẩu 183 tấn yến sang Trung Quốc, so với 167 tấn của Malaysia và 17,7 tấn của Thái Lan. Điều này cho thấy ngành yến sào VN còn nhiều tiềm năng xuất khẩu vào thị trường Trung Quốc.
VN hiện có hơn 24.000 nhà yến với sản lượng khoảng 150 tấn/năm. Riêng tại Cần Giờ (TP.HCM) có khoảng 519 nhà yến.
Ông Nguyễn Nguyên Phương, Phó Giám đốc Sở Công Thương TP.HCM, cũng nhìn nhận các sản phẩm yến đang bày bán trên thị trường hiện chưa có quy chuẩn rõ ràng.
“Thời gian tới, khi cơ quan quản lý thị trường được bàn giao cho sở, chúng tôi sẽ chỉ đạo xây dựng kế hoạch ưu tiên kiểm tra, kiểm soát chất lượng sản phẩm yến và xử lý vi phạm. Qua đó, tạo điều kiện cho những doanh nghiệp yến làm ăn chân chính, sản xuất sản phẩm chất lượng có thể tồn tại và phát triển, thay vì để những người làm ăn gian dối với sản phẩm kém chất lượng, giá rẻ chiếm lĩnh thị trường. Đây là điều chúng tôi chắc chắn sẽ triển khai” - ông Phương khẳng định.
Ngành yến chưa có tiêu chuẩn, thiếu tính pháp lý
Đại diện hệ thống siêu thị Farmers Market đặt câu hỏi liệu VN hiện nay đã có các tiêu chuẩn cụ thể đối với tổ yến cũng như sản phẩm yến sau chế biến để người tiêu dùng phân biệt được chất lượng hay chưa.
Theo các chuyên gia trong lĩnh vực yến sào, hiện VN chưa có tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) cho tổ yến. Tuy nhiên, Nghị định 13 của Chính phủ đã ban hành Phụ lục 18 quy định các chỉ tiêu về chất lượng tổ yến sơ chế.
Hàm lượng dinh dưỡng trong tổ yến có nhiều acid amin nhưng hai yếu tố cơ bản quyết định giá trị là protein và acid sialic.
Theo đó, tổ yến sơ chế đạt chuẩn (chưa phải tốt nhất) cần có hàm lượng protein 45%-55%, một số vùng có thể lên đến 60% và hàm lượng acid sialic khoảng 5%-6%.
Ủy ban Tiêu chuẩn đo lường chất lượng Quốc gia đang điều chỉnh lại hệ thống chỉ tiêu chất lượng tổ yến. Dự thảo đang được lấy ý kiến; nếu sắp tới khi Chính phủ ban hành sẽ có cơ sở để đánh giá dựa trên hệ thống chỉ tiêu này.
TS Trần Quang Thắng, Viện trưởng Viện Kinh tế và Quản lý TP.HCM, cho biết tổng giá trị sản lượng yến sào VN hiện ước tính đạt 500 triệu USD.
Điều này cho thấy tiềm năng và triển vọng phát triển nghề nuôi chim yến của nước ta rất lớn. Tuy nhiên, ngành yến VN vẫn đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là khung pháp lý chưa hoàn thiện.
Các quy định pháp luật liên quan đến nuôi chim yến còn chồng chéo, gây khó khăn trong việc thực thi và giám sát.
Trong đó, Luật Chăn nuôi yêu cầu các địa phương xác nhận và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và quyền sở hữu tài sản trên đất cho các nhà yến. Tuy nhiên, việc này thường gặp khó khăn do thiếu hướng dẫn cụ thể và sự không thống nhất giữa các quy định.
Ngoài ra, nhiều nhà yến được xây dựng trên đất ở hoặc đất không phù hợp với mục đích sản xuất nông nghiệp. Điều này dẫn đến tranh chấp pháp lý và khó khăn trong việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho các chủ nhà yến.
Theo các doanh nghiệp, những vướng mắc pháp lý trên khiến các nhà nuôi yến gặp khó khăn khi xin xác nhận nguồn gốc tổ yến để xuất khẩu. Đây lại là thủ tục cần thiết đầu tiên để xin giấy chứng nhận xuất xứ (C/O), đáp ứng yêu cầu xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.
Chia sẻ cụ thể, ông Tạ Đình Vũ Đàm cho biết sản phẩm của công ty hiện vẫn tiêu thụ chủ yếu tại thị trường nội địa, tuy nhiên thị trường xuất khẩu như Mỹ cũng đang ghi nhận sự tăng trưởng.
Riêng với thị trường Trung Quốc, kể từ khi tổ yến VN được xuất khẩu chính ngạch, công ty đã nhận được sự quan tâm của nhiều đối tác và đang trong quá trình đàm phán.
Tuy nhiên, công ty đang gặp một số khó khăn. Cụ thể, cơ quan chức năng vẫn chưa có hướng dẫn chi tiết về việc cấp mã định danh cho nhà yến, trong khi đây là yêu cầu bắt buộc để truy xuất nguồn gốc tổ yến xuất khẩu sang Trung Quốc.
Bên cạnh đó, quy định về kiểm dịch làm tăng chi phí, đẩy giá thành sản phẩm tăng. Điều này khiến yến sào VN xuất khẩu chính ngạch khó cạnh tranh về giá với sản phẩm từ Malaysia, Indonesia tại thị trường Trung Quốc.
TS Trần Quang Thắng cho rằng để đẩy mạnh xuất khẩu và xây dựng thương hiệu yến sào, VN cần triển khai một số giải pháp.
Trong đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần hướng dẫn, chỉ đạo các sở địa phương thống nhất ban hành quy trình cấp phép, công nhận cơ sở nuôi chim yến là công trình xây dựng khác gắn liền với đất theo giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất vì Luật Chăn nuôi năm 2018 đã có quy định rõ về vùng nuôi chim yến.
“Các địa phương cần quy hoạch vùng nuôi yến. Chính phủ cũng đã có hướng dẫn về đăng ký và cấp mã số cơ sở nuôi chim yến nhằm quản lý tốt hơn, ngăn chặn tình trạng nuôi tự phát” - TS Thắng nói.
“Bên cạnh tháo gỡ những khó khăn mà doanh nghiệp đang gặp phải, VN cần tận dụng thế mạnh về chất lượng được đánh giá cao để xây dựng kế hoạch tổng thể quảng bá yến sào, hướng tới xây dựng thương hiệu quốc gia.
Đồng thời, cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường kiểm soát thị trường, đặc biệt là vấn nạn hàng giả, hàng kém chất lượng để các doanh nghiệp đầu tư bài bản có môi trường phát triển lành mạnh” - ông Đàm nhấn mạnh.
Nhiều doanh nghiệp cho rằng việc xây dựng thương hiệu cho yến sào TP.HCM nói riêng và VN nói chung sẽ rất khó thành công nếu không kiểm soát được chất lượng và giải quyết triệt để vấn nạn hàng giả, hàng kém chất lượng.
Báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức tọa đàm “Gỡ vướng để phát triển thương hiệu ngành yến sào”
Hôm nay (12-4), báo Pháp Luật TP.HCM tổ chức tọa đàm “Gỡ vướng để phát triển thương hiệu ngành yến sào”. Sự kiện có sự tham gia của đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), lãnh đạo Sở TN&MT TP.HCM, lãnh đạo Chi cục Chăn nuôi và Thú y TP.HCM, Hội Bảo vệ người tiêu dùng TP.HCM, các viện nghiên cứu, chuyên gia, doanh nghiệp...
Ngành yến sào VN vốn có tiềm năng lớn song còn gặp phải khó khăn, vướng mắc liên quan đến chính sách, thị trường và phát triển thương hiệu. Đó là tình trạng yến sào giả, kém chất lượng khiến người tiêu dùng hoang mang, đồng thời đẩy các doanh nghiệp chân chính khó khăn trong việc bảo vệ thương hiệu và lòng tin của khách hàng… Về pháp lý, đó là sự thiếu rõ ràng trong quy định về cấp phép xây dựng nhà yến.
Nhằm góp phần giải quyết những vướng mắc trên, tọa đàm quy tụ các nhà quản lý, chuyên gia và đại diện doanh nghiệp để cùng nhìn nhận các vấn đề, phân tích, đánh giá và đưa ra kiến nghị tháo gỡ.
Đồng thời, tọa đàm còn là nơi để doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh yến sào chia sẻ câu chuyện thực tế. Từ thực tế này các chuyên gia và đại diện các cơ quan quản lý cùng trao đổi, đề xuất các giải pháp trong việc bảo vệ các thương hiệu yến sào và bảo vệ người tiêu dùng.
Ông NGUYỄN NGUYÊN PHƯƠNG, Phó Giám đốc Sở Công Thương TP.HCM:
Tiềm năng xuất khẩu lớn cho ngành yến
Trung Quốc là thị trường tiêu thụ yến lớn nhất thế giới với kim ngạch khoảng 8 tỉ USD/năm, nhập khẩu chủ yếu từ Indonesia và VN. Điều này cho thấy tiềm năng rất lớn của thị trường này. Tuy nhiên, thị trường Trung Quốc có sức tiêu thụ lớn nhưng nếu doanh nghiệp VN không chú trọng xây dựng thương hiệu thì sau một vài đơn hàng, các nhà nhập khẩu Trung Quốc có thể tự sản xuất sản phẩm tương tự.
UBND TP.HCM đã chỉ đạo Sở Công Thương tập trung xây dựng kế hoạch phát triển thương hiệu nông sản cho TP. Qua nghiên cứu phối hợp cùng các sở, ngành, nhận thấy ngành yến của TP có tiềm năng lớn, đặc biệt là chất lượng yến Cần Giờ rất tốt. Do đó, sở đang lắng nghe kinh nghiệm từ các hiệp hội yến sào quốc tế để xây dựng thương hiệu cho yến sào TP.HCM.
Ông YANG XUANDA, Tổng Giám đốc điều hành Hiệp hội Yến sào Indonesia:
Tập trung yến sào đóng hũ/lon
Theo kinh nghiệm việc chỉ chú trọng vào xuất khẩu yến tổ thô sẽ khó xây dựng thương hiệu vững mạnh trên thị trường quốc tế do thiếu tiêu chuẩn và căn cứ đánh giá rõ ràng. Thay vào đó, doanh nghiệp nên tập trung phát triển các sản phẩm yến sào giá trị gia tăng như yến sào đóng hũ/lon để đưa thương hiệu yến VN vươn ra thị trường quốc tế.
Về chất lượng, điều quan trọng nhất là phải đảm bảo an toàn thực phẩm. Nhà sản xuất không được sử dụng chất phụ gia hay bất kỳ chất nào khác ngoài nguyên liệu yến, nước và đường phèn (nếu cần vị ngọt).
Đặc biệt, yến sào dễ bị tan chảy ở nhiệt độ cao và khó bảo quản lâu nên một số người bán có thể dùng chất phụ gia để bao bọc sợi yến. Tuy nhiên, đối với các nhà sản xuất hướng tới xuất khẩu, việc đảm bảo an toàn sức khỏe người tiêu dùng phải là ưu tiên hàng đầu. Vì vậy, doanh nghiệp cần đầu tư vào thiết bị và công nghệ hiện đại. Một lọ yến sào chất lượng cao có thể bảo quản 1-2 năm mà không cần dùng chất phụ gia.
Ông JEONG JI-HOON, Phó Chủ tịch Hiệp hội Thương mại Hàn Quốc tại VN (KOCHAM):
Xây dựng thương hiệu yến kết hợp nhân sâm
KOCHAM mong muốn tìm kiếm đối tác ngành yến VN để cùng phát triển các sản phẩm kết hợp giữa nhân sâm và yến - những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và có thể xuất khẩu ngược sang Hàn Quốc.
Tại VN, tổ yến từ lâu đã được xem là dược liệu quý, thường dùng làm quà tặng trong những dịp đặc biệt hoặc cho khách quý. Tuy nhiên, các sản phẩm từ tổ yến chủ yếu vẫn được tiêu thụ dưới dạng nguyên bản, chưa thực sự được phát triển thành nhiều dòng sản phẩm đa dạng trên thị trường.
Chúng tôi nhận thấy tiềm năng lớn từ tổ yến VN và mong muốn hợp tác với Sở Công Thương. Hy vọng VN sẽ phát triển mạnh các sản phẩm từ tổ yến để trong tương lai, khi thế giới nhắc đến tổ yến, VN sẽ là quốc gia được nhớ đến đầu tiên. Chúng tôi cam kết đóng góp vào việc đưa tổ yến VN vươn tầm quốc tế.
