Nhà văn Lê Lựu: Cái Tết buồn nhất trong đời người

Nhà văn Lê Lựu

Tôi nói điều đó với ông trong buổi chiều cuối năm khi mang bản thảo đến cùng ông ngồi đọc lại lần cuối trước khi in. Lê Lựu đọc một mạch, không sửa dòng nào, nhưng ông lại khóc, nước mắt chảy ràn rụa...

Tôi không hề có ý định viết một bài viết buồn hơn những gì tôi đã viết về nhà văn Lê Lựu. Năm hết Tết đến, trở lại với những nhân vật ấn tượng của mình trong năm, tôi ghé thăm Lê Lựu, ý định nghe Lê Lựu kể một vài chuyện hài hước bông lơn vui vẻ như cái chuyện "ngửi tất" năm nào của ông để hầu bạn đọc nhân dịp Tết. Và cũng để hỏi thăm nhà văn nổi tiếng của chúng ta vừa sinh hạ đứa con tinh thần mới: tiểu thuyết "Thời loạn" một cách lặng lẽ và ít chú ý hơn những lần có tác phẩm mới trước đây. Nhưng đến gặp nhà văn Lê Lựu rồi, những câu chữ thốt viết ra, không tránh được một nỗi buồn trĩu bút.

Nhà văn Lê Lựu vừa bị tai biến mạch máu não lần ba. Thật buồn và tai hại biết bao khi lần tai biến này lại xảy ra vào dịp cuối năm, khi cái tết đang đến gần. Lần tai biến này, nhà văn Lê Lựu xem ra yếu hẳn, đi lại đã khó khăn lại càng khó khăn hơn và hầu như phải có người dìu từng bước. Tôi cũng không hình dung nổi, sức khỏe của Lê Lựu sau mỗi một lần gặp là mỗi lần xuống dốc trông thấy.

Kể từ khi nhà văn Lê Lựu rẽ bước sang ngang, tạm gác nghề văn chương để đi làm Giám đốc Trung tâm Văn hóa Doanh nhân thì gần như đều đặn năm nào tôi cũng ghé thăm ông, để ghi lại những khoảnh khắc Lê Lựu trong bức chân dung Giám đốc văn hóa doanh nhân. Có lẽ chỉ duy nhất trong một năm đầu tiên sau khi thành lập Trung tâm và giữ cương vị mới, tôi thấy Lê Lựu phấn khích, hào sảng, hỉ hả, và say sưa kể về công việc mới, dự án, dự định và bao nhiêu viễn cảnh huy hoàng của Trung tâm Văn hóa Doanh nhân. Khoảnh khắc đó qua đi thật nhanh, mỗi một năm trôi qua tôi nhìn thấy tóc Lê Lựu thưa nhanh hơn, bạc nhanh hơn, nụ cười vụt tắt nhanh hơn, vẹo vọ đi trong một nỗi buồn chợt đến. Sức khỏe của ông ngày một xuống dốc, ọp ẹp, mệt mỏi, kiệt sức hơn với cái gánh nặng mà ông mang vác trên vai. (Thực lòng xin lỗi nhà văn Lê Lựu nếu ông cảm thấy buồn khi đọc những dòng này, bởi đó là cảm giác có thực đeo đẳng trong tôi mỗi khi đến thăm ông).

Trong ba năm gần đây, nhà văn Lê Lựu liên tục bị tai biến mạch máu não. Lần nặng, lần nhẹ, lần vào viện muộn, lần cấp cứu kịp thời, nhưng xét cho cùng, lần nào cũng để lại di chứng nặng nề cho sức khỏe.

Tôi nhớ, lần tai biến đầu tiên, tôi vào thăm ông ở Viện 108, ông vẫn đeo máy xông, vẫn hai tay hai điện thoại, liên tục chỉ đạo công việc từ xa. Cảm giác lúc đó, nhà văn Lê Lựu coi thường bệnh tật, hoặc giả không hình dung nổi những di chứng nguy hiểm cho sức khỏe, tính mạng mỗi khi bị tai biến mạch máu não.

Năm đó, sau khi ra viện, tôi thấy nhà văn Lê Lựu chăm chỉ luyện tập thể dục, chăm chỉ dưỡng sinh theo chỉ dẫn của bác sỹ, và mời bác sỹ vật lý trị liệu về tận nơi ở của mình tại Trung tâm Văn hóa Doanh nhân ở ngõ 319 Tam Trinh để xoa bóp, bấm huyệt. Điều đó chứng tỏ lo bệnh tật, khát khao khỏe mạnh, ham sống trong nhà văn Lê Lựu còn mãnh liệt lắm, nhưng cái tính tham công tiếc việc đã làm hại ông.

Ngay sau khi tai biến lần đầu, chiều nào nhà văn Lê Lựu cũng đi tập thể dục bằng cách dạo bộ hàng giờ đồng hồ. Cũng vì dạo bộ mà trong một lần đang đi thể dục quanh khu vực Đền Lừ, nhà văn Lê Lựu đã gặp một cơn dông, ông bị tai biến lần hai và đưa vào cấp cứu ở Viện 108. Từ đó, sức khỏe ông xem chừng yếu hẳn.

Sau này ra viện, mỗi lần đi tập thể dục, nhà văn của chúng ta có một người giúp việc mang ô đi cùng để mỗi khi trời trở gió nắng mưa còn có cái để che kịp thời. Tôi đã có bài viết kể về Lê Lựu đi thể dục với chiếc ô trong tay nom thật ngộ nghĩnh và buồn cười. Thế nhưng sau lần tai biến mạch máu não mới đây nhất, cuối năm 2009, sức khỏe của nhà văn xem xa thảm cảnh. Khi tôi đến, cũng đúng lúc Lê Lựu vừa đi thể dục về. Khó khăn lắm để lê cái chân trái bước bình thường như chân phải, và việc đi lại phải dựa vào một người sức vóc để dìu từng bước.

Tôi nhớ lại các giai đoạn của nhà văn Lê Lựu mà tôi chứng kiến, từ đi bộ thoăn thoắt một mình, gặp lần sau đi bộ đã phải có người mang ô đi bên cạnh để dìu đỡ kịp thời khi mệt, và lần này thì hoàn toàn khó có thể tự đi lại một mình nếu không có người nâng bước. Các giai đoạn thay đổi quá nhanh, một cảm giác xót xa dâng tràn. Khi chúng ta già yếu, sức khỏe sẽ bỏ chúng ta mà đi rất nhanh, đến mức chúng ta không thể hình dung được.

Nhưng nỗi đau, sự bất lực mà nhà văn Lê Lựu đang gánh chịu không phải là bệnh tật, không phải là sự nỗ lực bất thành của Trung tâm khi không phát triển lớn mạnh hơn những gì mà bản thân ông gây dựng và kỳ vọng. Nỗi đau, sự bất lực của nhà văn Lê Lựu lúc này chính là những bất hạnh trong cuộc sống riêng tư.

Nhà văn Lê Lựu không hề có ý định giấu giếm, che đậy nỗi bất hạnh của mình. Ông đã khóc khi kể cho tôi nghe những gì vừa diễn ra trong những ngày cuối năm này, khi mà bệnh tật thêm một lần nữa muốn quật ngã ông. Lần tai biến mạch máu não mới đây, ông nằm điều trị ở Viện 108 hơn 1 tháng. Cũng như hầu hết các lần vào viện trước, con cái chỉ đến thăm nom được đôi ba lần. Vẫn biết cha mẹ ốm là trách nhiệm của con cái chăm sóc phụng dưỡng, nhưng cuộc sống hiện đại, công việc nhiều áp lực, nhiều bận rộn, các con của Lê Lựu đã không thể túc trực bên bố thường xuyên được. Mọi việc từ cháo lão, giặt giũ, chăm sóc, đổ bô đều nhờ cả vào các nhân viên ở Trung tâm. Điều đó đã là một nỗi buồn, sự mặc cảm của ông, một nỗi ái ngại, cám cảnh xa xót của những bệnh nhân cũng phòng khi biết được hoàn cảnh trớ trêu của nhà văn.

Lần ốm thứ ba này, không hiểu vì sao, vợ và các con ông đã xin phép ông được bán cái nhà ở số 8 Lý Nam Đế, ngôi nhà 50m² mà nhà văn Lê Lựu được cơ quan phân cho và cả gia đình ông đã ở từ năm 1989 đến nay. Nói là cả gia đình ở nhưng thực ra nhà văn Lê Lựu đã ra ngoài sống một mình hơn chục năm nay, ngôi nhà chủ yếu là để lại cho vợ và các con ở.

Nhà văn Lê Lựu tâm sự rằng ông không bao giờ muốn bán ngôi nhà ấy cho dù bản thân ông không ở đó nhưng ông tâm niệm dẫu sao đó cũng là một chốn đi về của ông trong những ngày lễ tết. Đặc biệt là dịp 30 Tết, bao giờ ông cũng trở về ngôi nhà của mình, đón giao thừa cùng vợ con và thắp nén hương lên bàn thờ gia tiên. Bán ngôi nhà đi có nghĩa là bán đi nơi chốn cuối cùng ông có thể trở về, là mất đi hình hài của một gia đình mà ông từng có. Gia đình đấy dẫu trọn vẹn hay không trọn vẹn, dẫu buồn lụy nhiều hơn hạnh phúc thì dẫu sao khi mất đi, ông cũng cảm thấy không trắng tay, nhưng lại chống chếnh hơn bao giờ hết. Lê Lựu muốn để lại ngôi nhà này cho các con, đặc biệt là cho con trai sau này còn lập gia đình. Thế nhưng vì nhiều lý do, chủ yếu là lý do không hợp mệnh, hợp tuổi, hợp sức khỏe, vợ và các con ông đã mong muốn được bán căn nhà. Việc mong được bán căn nhà diễn ra đúng vào lúc nhà văn Lê Lựu đang bị tai biến mạch máu não và đang phải điều trị ở Viện 108.

Dẫu biết có muốn giữ lại căn nhà cũng khó khi vợ và các con không muốn giữ nữa, nhà văn Lê Lựu đã kể rằng, ông đã làm một phép thử tình cảm với các con của ông với hy vọng các con ông vì tình thương yêu bố thì sẽ chọn bố mà không phải chọn bất kỳ thứ gì khác, và vì tình máu mủ mà giữ căn nhà lại nhưng than ôi, nhà văn Lê Lựu đã một lần nữa thất bại thảm hại khi các con ông đã đồng ý ký vào giấy cam kết không liên can đến bố nữa để bố đồng ý cho bán căn nhà.

Kể đến đây, nhà văn Lê Lựu lại khóc, ông lật đật nhờ hai người dìu ông vào tủ, mở khóa tủ lấy ra tờ giấy viết tay nguệch ngoạc ở viện cho tôi xem tận mắt. Rồi như một đứa trẻ ông đợi tôi đọc tờ giấy mà mặc cho nước mắt chảy tràn gò má. Trong tờ giấy là dòng chữ của nhà văn Lê Lựu: " Ngày 28/11/2009. Tôi đồng ý bán nhà...” (vì điều kiện tế nhị chúng tôi không thể đăng hết nội dung trong tờ giấy này).

Trong nước mắt, trong nỗi đau khổ, nhà văn Lê Lựu nói: "Tôi chỉ định thử xem các con tôi có vì bố mà giữ lại căn nhà không vì căn nhà tôi đã dành cho hai đứa rồi, nhưng không ngờ chúng nó đồng ý và ký ngay vào tờ giấy từ bố đẻ. Lúc đầu tôi cũng định cho chúng nó cả, không lấy đồng nào nhưng chính anh trai và chị gái của vợ tôi không đồng ý, bạn bè tôi cũng không đồng ý mà khuyên tôi giữ lấy số tiền 2 tỷ để thuốc thang chữa bệnh những lúc ốm đau. Ngay sau đó, vợ và các con tôi lập tức đưa công chứng đến tận bệnh viện, việc mua bán diễn ra ngay trong bệnh viện.

Cũng hôm các con ký vào giấy từ bố do tôi viết, không hiểu sao vợ tôi cũng viết luôn đơn ly dị và yêu cầu tôi ký đơn. Tôi nghĩ khi tình phụ tử đã không còn thì nghĩa phu thê cũng còn gì phải giữ. Sở dĩ lâu nay tôi không ly dị là vì các con, và tôi cũng không có ý định lập gia đình hay đi bước nữa dù vợ chồng tôi không thể ở được với nhau".

Tôi không hình dung được căn nguyên của mọi chuyện, không hiểu được vì lý do gì, có phải vì nhà văn Lê Lựu đã làm điều gì đó sái lòng đến mức khiến cho vợ và các con cảm thấy cần phải cắt đứt mọi ràng buộc với nhau để có lấy sự tự do thanh thản hay không? Có một điều chắc chắn rằng, mọi sự tan vỡ đều không phải lỗi từ một phía. Ly hôn ở tuổi ngoài 70, trong một sức khỏe suy sụp, sự sống chỉ còn lay lắt, chắc hẳn vợ ông phải có những lý do riêng để không thể mang danh chồng vợ, ở với nhau dù trên danh nghĩa một giây phút nào.

Chỉ có điều tôi e rằng, nhà văn Lê Lựu đang mất đi những gì rất thiêng liêng. Đau đớn hơn hết thảy là ông nhận ra rằng ông trơ trọi lại một mình trên cõi đời này, các con đẻ của ông đã sẵn sàng từ bỏ ông ngay cả giây phút ông cần chúng nhất. Nỗi đau này hẳn sẽ theo ông ngay cả khi ông trở về với một thế giới khác. Tôi cứ nghĩ nếu nhà văn Lê Lựu không có đứa con riêng với người vợ đầu, giờ đây ông sẽ đau đớn đến nhường nào. Cũng may chị Lương đã làm cho ông ấm lòng hơn trong tận cùng nỗi đau. Chị đã thương bố, chăm sóc bố bằng tất cả tình cảm máu mủ ruột rà của người con hiếu thảo.

Có lẽ năm nay nhà văn Lê Lựu sẽ đón một cái tết buồn nhất trong cuộc đời của mình. Tôi nói điều đó với ông trong buổi chiều cuối năm khi mang bản thảo đến cùng ông ngồi đọc lại lần cuối trước khi in. Lê Lựu đọc một mạch, không sửa dòng nào, nhưng ông lại khóc, nước mắt chảy ràn rụa...