Con đường đó hiện nay mang tên Cách Mạng Tháng Tám, bắt đầu từ bùng binh ngã sáu Phù Đổng Thiên Vương ở quận 1, qua quận 3, rồi làng Hòa Hưng quận 10, đến ngã tư Bảy Hiền quận Tân Bình.
Một con đường đi từ quá khứ
Cùng với một con đường thẳng tắp xuyên trục Bắc Nam hiện nay là đường Nguyễn Thị Minh Khai, “đường đi Cao Mên” là con đường thiên lý theo trục Đông Tây đã được Trần Văn Học vẽ năm 1815 trên bản đồ thành Gia Định.
Trải qua các thời kỳ lịch sử với những tên gọi khác nhau nhưng nhiều người Sài Gòn vẫn quen gọi đây là đường Lê Văn Duyệt - tên vị tổng trấn thành Gia Định, người có công lớn với Sài Gòn và miền Nam, được đặt tên đường từ năm 1955 cho đến năm 1975.
Trên con đường này có nhiều địa điểm quen thuộc của Sài Gòn: Ngay đầu đường là bùng binh nhìn ra bến sông của thành Gia Định và kế bên chợ Bến Thành, một khu vực bến-chợ sầm uất gần hai thế kỷ nay. Ở đó có bức tượng Phù Đổng Thiên Vương “nhổ tre đánh giặc”, cũng là nơi bắt đầu đường Nguyễn Trãi - “đường cái quan” đi vào Chợ Lớn và xuống đồng bằng sông Cửu Long. Từ đây còn bắt đầu đường Lý Tự Trọng, vốn là hào nước của thành cổ Gia Định, được đắp thành một con đường chính “song song với bờ sông” theo quy hoạch đô thị kiểu Pháp. Trên đoạn đường Cách Mạng Tháng Tám thuộc quận 1 trước 1975 có trụ sở Tổng Liên đoàn Lao công Việt Nam, đối diện với trụ sở USAID Mỹ. Đi đến giao lộ với đường Nguyễn Đình Chiểu là di tích hòa thượng Thích Quảng Đức tự thiêu vào năm 1963, nay có tượng đài tưởng niệm xây dựng tại vị trí cây xăng trước đây.
Khoảng quanh bùng binh ngã sáu Dân Chủ là “đồng mả ngụy”, liên quan đến cuộc khởi nghĩa của Lê Văn Khôi chống lại vua Minh Mạng hồi đầu thế kỷ 19. Kế đó qua quận 10 là Hòa Hưng, một làng cổ nổi danh nghề đúc đồng và nay có trại giam Chí Hòa cũng “nổi danh” không kém bởi những tay anh chị đã từng vào ra ở đó. Xích xuống chút là Cống Bà Xếp kế bên ga xe lửa và gần chợ Hòa Hưng một thời giang hồ không kém bên Khánh Hội, quận 4.
Đường Lê Văn Duyệt, Sài Gòn năm 1969 (nay là đường Cách Mạng Tháng Tám).
Đồng mả ngụy. Khu vực này nay là bùng bình Ngã Sáu Dân Chủ
Vùng Bảy Hiền nơi người Quảng lập ra làng dệt Bảy Hiền nổi tiếng, người sành ăn thường xuống chợ Bà Hoa ở đây để thưởng thức mì Quảng và nghe những “mô tê răng rứa” đậm đặc chất Quảng như chưa hề có vài chục năm xa quê. Khu vực này đã xảy ra trận chiến ác liệt vào ngày cuối cùng của cuộc chiến, ngay gần Bệnh viện Vì Dân, sau đổi thành Bệnh viện Thống Nhất…
Nay, đường Trường Chinh từ đây chạy tới ngã tư An Sương rồi tiếp tục đường Xuyên Á sang Campuchia hoặc theo vòng xoay An Sương về miền Tây… như “định hướng chiến lược” từ thời nhà Nguyễn. Tất nhiên con đường được mở rộng hơn và khu vực này đã trở thành quận nội đô chứ không còn là huyện ngoại thành. Khu công nghiệp mọc lên, đô thị hóa nhanh chóng, dân cư đông hơn nhiều lần mà phần lớn là những người nhập cư.
Có thể nói đường Cách Mạng Tháng Tám là con đường đi từ quá khứ của đô thị Sài Gòn đến hiện tại và tương lai TP.HCM - thành phố “đầu tàu kinh tế” của cả nước và có vị trí trung tâm ở Đông Nam Á.
Bản đồ thành Gia Định của Trần Văn Học vẽ năm 1815.
Tôi có hơn mười năm gắn bó với con đường này, khi ấy nhà tôi ở chung cư trong hẻm nhỏ vốn là một nghĩa địa mới giải tỏa chưa lâu, gần công viên Lê Thị Riêng. Ngày dọn về, xung quanh chung cư mới xây xong mặt bằng chưa san lấp hết, vẫn còn những hố mộ, ván hòm. Chiều tối giữa mùa hè nóng nực, đèn bật sáng hết nhưng không bật quạt vậy mà vẫn nghe “lạnh ngắt”, đêm ngủ phải trùm chăn bông! Người ở chung cư mỗi ngày đều rủ nhau xuống thắp nhang dưới bãi đất đã trống trơn, khấn “người khuất mặt khuất mày” cho bọn trẻ đừng đau ốm, cho người lớn ăn nên làm ra… Không biết là nhờ thành tâm hay do khu đất được xây dựng hết, gần năm sau bước vô hẻm nhỏ đã thấy ấm áp hơn.
Hơn mười năm đi lại con đường này là hơn mười năm chịu đựng nỗi kinh hoàng mang tên kẹt xe!
Đường hẹp nhưng là đường chính, gần như “độc đạo” đi về Tân Bình, Hóc Môn. Đủ loại xe máy, xe hơi, xe buýt, xe tải…, nhà cửa dân cư san sát từ mặt tiền vô hẻm nhỏ… Bất cứ chỗ nào, lúc nào cũng có thể kẹt xe, giờ cao điểm sáng chiều thì không ngày nào thoát. Qua khỏi bùng binh công trường Dân Chủ là tới ngã ba Hòa Hưng, mấy hẻm quẹo vô ga xe lửa, ngã ba Tô Hiến Thành liền với chợ Hòa Hưng, đường vào khu cư xá Bắc Hải, đoạn ngã ba Ông Tạ… Đường chính kẹt thì các hẻm cũng tắc, mạnh ai nấy chạy, có việc qua đường này ai cũng ngán ngại. Tình trạng này có từ trước 1975, thời đó đã có dự án cải tạo mở rộng đường Lê Văn Duyệt nhưng chưa thực hiện được. Hàng chục năm trôi qua và con đường thì ngày càng quá tải…
Thành phố đang mở rộng từng ngày, “con đường thiên lý Đông Tây” cũng đang từng ngày chờ đợi một diện mạo mới, xứng đáng với vai trò quan trọng của nó trong quá khứ và tương lai.
