Đất Kẻ Chợ xưa - nay - Bài 2: Khó giữ “hồn” Kẻ Chợ

Năm 2008, chợ Hàng Da bắt đầu xây dựng lại. Khi chợ khánh thành, hơn 500 tiểu thương đều được bố trí trở lại vị trí buôn bán trong chợ mới, song rất đìu hiu và ế ẩm. Chị Hồng ở quầy bán thực phẩm tươi sống cho biết lượng khách đến mua chỉ còn bằng 1/10 so với trước kia. Toàn bộ khu vực chợ dân sinh trong khuôn viên mới của chợ Hàng Da hiện nay đều trong tình trạng tương tự.

Vào chợ như đi siêu thị

Còn chợ Cửa Nam thì năm 2007, dự án xây dựng trung tâm thương mại kết hợp chợ truyền thống được triển khai. Khi chợ hoàn thành do diện tích hạn chế và địa điểm kinh doanh không thuận lợi, phần lớn các tiểu thương sau khi bán chỗ lại cho nhà đầu tư đã ra ngoài kinh doanh. Trong toàn bộ diện tích gần 1.000 m² với 13 tầng nổi và bốn tầng hầm thì chỉ duy nhất có tầng hầm thứ nhất là chợ thực phẩm sạch nhưng không khác gì gian hàng của một siêu thị và cũng chỉ lác đác người đến mua.

Việc phải gửi xe trong một khu vực chật hẹp và phải bước xuống những bậc cầu thang khá trơn khiến cho nhiều người dân vốn gắn bó với chợ Cửa Nam ngày càng không mặn mà gì với việc mua sắm ở đây. “Bậc thang xuống hầm khá dốc và trơn. Đã từng có người trượt chân ngã. Vừa rồi ban quản lý chợ có đóng thêm những cái gờ ở mép mỗi bậc. Tuy nhiên, tâm lý chung của người dân vẫn rất sợ ngã” - một người dân cho biết. Chợ Cửa Nam dù được dành hẳn một tầng hầm để làm nơi đỗ xe cho các phương tiện nhưng đường xuống bãi gửi xe cũng không hề đơn giản với nhiều người và là một thử thách độ can đảm đối với các bà nội trợ mỗi khi phải lao xe qua những con đường dốc và quanh co. Hơn nữa, do nằm sâu dưới tầng hầm nên nhiều người vẫn không biết đến sự tồn tại của chợ dân sinh trong khuôn viên của chợ Cửa Nam ngày nay.

Chợ Cửa Nam giờ là một tòa nhà cao tầng giữa phố cổ. Ảnh: HỒ VIẾT THỊNH

Thói quen mua sắm gắn liền với người dân bao đời chưa thay đổi nên chợ cóc, chợ tạm lại là một lựa chọn được nhiều bà nội trợ ưa dùng vì đáp ứng được tiêu chí: Nhanh và tiện. Bởi vậy, tiêu chí văn minh được đưa ra khi tiến hành “bê tông hóa” chợ truyền thống vẫn chưa được đáp ứng khi tình trạng chợ cóc, chợ tạm quanh chợ Hàng Da khá nhiều.

Theo PGS-TS Tô Thị Minh Thông, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam, đa số người mua sắm tại siêu thị là người trẻ và thu nhập khá. “Đại bộ phận các bà nội trợ vẫn thích mua ở chợ vì thực phẩm tươi sống hơn, đa dạng hơn, giá rẻ hơn. Chúng tôi dự báo mạng lưới chợ truyền thống vẫn tồn tại lâu dài với người dân Hà Nội” - bà nói.

Theo nhà Hà Nội học Nguyễn Vinh Phúc, mặc dù cho rằng sự tồn tại chợ cóc là một hình ảnh không văn minh, mang tính tiểu nông manh mún nhưng giải quyết chợ cóc không dễ: “Những người bán hàng ở đây đại bộ phận là dân nghèo ngoại ô, triệt để phá chợ cóc thì ảnh hưởng đến đời sống hằng ngày của họ. Lại thêm thời gian của người mua, đa số là công nhân viên, đi làm về sà vào vỉa hè mua mớ rau, con cá cũng rất tiện, đỡ phải gửi xe lích kích, tốn tiền”.

Theo ông Phúc, khi quy hoạch mạng lưới chợ phải tính đến cả những yếu tố như thói quen mua sắm của người dân, tình cảm của người dân với những khu chợ đã gắn bó với lịch sử Hà thành như chợ Đồng Xuân, chợ Hôm, chợ Mơ, chợ Hàng Da, chợ Cửa Nam, chợ Bưởi, …

Cải tạo chợ, có mất luôn phố cổ?

Về việc cải tạo nâng cao tầng các chợ truyền thống như Cửa Nam, Hàng Da, kết hợp chức năng thành văn phòng cho thuê, show room ở các chợ này, ông Nguyễn Vinh Phúc cũng bày tỏ băn khoăn: “Quãng chợ toàn là đường hẹp, phố phường đông đúc quá rồi. Nay các chợ đó thành văn phòng, siêu thị, xe cộ ra vào rầm rập suốt ngày thì sự đi lại sẽ ra sao?”.

Tiêu chí văn minh khi cải tạo chợ truyền thống vẫn chưa được đáp ứng, khi tình trạng chợ cóc, chợ tạm quanh chợ Hàng Da khá nhiều. Ảnh: HỒ VIẾT THỊNH

Theo dự án quy hoạch mạng lưới bán buôn, bán lẻ trên địa bàn thành phố Hà Nội đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Hà Nội sẽ không xây dựng chợ ở bốn quận nội thành cũ, hạn chế xây dựng mới các chợ ở các quận. Các trung tâm mua sắm quy mô lớn chủ yếu được xây dựng ở các huyện ngoại thành. Tuy nhiên, trước khi dự án này được phê duyệt, một loạt các chợ truyền thống ở khu vực nội thành đã được xây mới thành trung tâm thương mại kết hợp với chợ. Đặc biệt, chợ Cửa Nam, ngôi chợ cổ cách hồ Hoàn Kiếm không xa được xây dựng cao tới 11 tầng khiến không ít ý kiến chuyên gia lo lắng về việc không gian chung của khu phố cổ có thể bị ảnh hưởng.

Tại một hội thảo về đô thị gần đây, bà Đỗ Tú Lan, Cục phó Cục Phát triển đô thị - Bộ Xây dựng, nói: “Theo tôi, Hà Nội nên lựa chọn một số chợ có không gian, kiến trúc mang giá trị văn hóa, lịch sử để bảo tồn và tạo điều kiện phát triển. Ví dụ chợ Đồng Xuân trước đây bị cháy, khi sửa thì vẫn phải cố gắng giữ lại những nét đặc trưng. Cũng có những chợ phải điều chỉnh để phù hợp với xu thế mới của cuộc sống. Hiện nay một bộ phận dân cư vẫn thích mua hàng ở các chợ tươi sống cũ, còn một bộ phận khác lại muốn mua sắm ở các siêu thị, các trung tâm mua sắm chất lượng cao. Theo tôi, việc tại một số khu vực, chợ được cải tạo lại và xây dựng với quy mô quá lớn là hướng giải quyết không hợp lý. Nên có biện pháp hạ ngầm để vừa tăng diện tích phục vụ nhu cầu người dân vừa không làm ảnh hưởng đến không gian chung”.

BẢO PHƯỢNG - HỒ VIẾT THỊNH