Vụ giám đốc sở ở Bình Dương: Không thể suy diễn để kết tội

Theo lịch thì hai ngày nữa (28-5) TAND Cấp cao tại TP.HCM sẽ mở phiên tòa xét xử phúc thẩm bị cáo Cao Minh Huệ (cựu giám đốc Sở Địa chính tỉnh Bình Dương) và hai bị cáo khác về tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Khi xét xử tội này, điều quan trọng là các tòa phải chứng minh được động cơ vụ lợi của các bị cáo.

Ba dấu hiệu bắt buộc

Đối với tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, theo quy định của Điều 281 BLHS 1999 thì có ba dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm. Đó là:

- Động cơ phạm tội (vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác);

- Hành vi vi phạm (lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm trái công vụ);

- Hậu quả (gây thiệt hại cho Nhà nước, xã hội, người khác).

Về hành vi vi phạm và hậu quả, do bị cáo đang không đồng tình với phương thức xác định của tòa sơ thẩm và đã kháng cáo nên cấp phúc thẩm sẽ có trách nhiệm xem xét đúng, sai. Dẫu vậy, có thể thấy việc xác định hai dấu hiệu này trong nhiều vụ án lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ là không khó.

Hành vi là tất cả hành xử của cá nhân được biểu hiện ra ngoài dưới những hành động nhất định (như bị cáo Cao Minh Huệ trong vụ này đã ký trình ba văn bản lên UBND tỉnh). Hậu quả là những thiệt hại mà con người trực tiếp hoặc thông qua các phương tiện kỹ thuật có thể xác định được một cách chính xác. Chẳng hạn, trong vụ án này, từ nhiều nguồn khác nhau, án sơ thẩm đã cho ra được số tiền mà Nhà nước bị thiệt hại từ việc những người mua đất được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (sổ đỏ). Tất nhiên, thiệt hại này được xác định có chính xác hay chưa thì còn phải chờ kết quả phiên tòa phúc thẩm sắp tới…

Bị cáo Cao Minh Huệ (phải) cùng các bị cáo cùng vụ tại phiên tòa sơ thẩm. Ảnh: BLA

Động cơ vụ lợi: Khi suy đoán thì có thể đúng, có thể sai

Riêng đối với dấu hiệu động cơ phạm tội, do là thứ nằm ở bên trong thúc đẩy việc phạm tội nên không phải dễ xác định. Nếu từ các hành vi sai mà suy đoán ngay là vì vụ lợi để cho là đã có đủ ba dấu hiệu bắt buộc thì có thể dẫn đến việc buộc tội khiên cưỡng, vi phạm nguyên tắc suy đoán vô tội.

Trong việc bị cáo Huệ ký ba văn bản đề xuất, án sơ thẩm cho là bị cáo làm vậy nhằm để vợ và hai con được cấp sổ đỏ trên 10 ha/người mà vẫn đảm bảo hạn mức giao đất nông nghiệp. Án này cũng đồng thời ghi nhận ý kiến kết luận của nhiều cơ quan trong các kết luận giám định (Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, Bộ TN&MT) rằng: Vì vụ lợi mà bị cáo đã làm như vậy.

Cần lưu ý là các đề xuất của bị cáo Huệ không đơn lẻ mà là một phần trong chuỗi hành động của nhiều cơ quan chức năng khác (như Sở Tài chính - Vật giá, Sở NN&PTNT…) để UBND tỉnh lần lượt xem xét, quyết định theo trình tự trước, sau các việc có liên quan đến số diện tích đất của Công ty Sobexco.

Các tờ trình của bị cáo Huệ đều có nêu nhiều căn cứ pháp lý (theo nhận định của bị cáo) và thực tiễn để UBND xem xét, giải quyết chung cho tất cả người mua đất theo sự chấp thuận trước đó của UBND tỉnh. Có hai trong các lý do mà bị cáo đề xuất tăng hạn mức giao đất nông nghiệp là: Bộ Tài chính đã chậm ban hành giá thuê đất nông nghiệp; tỉnh đã có cả ngàn trang trại và tiếp tục muốn phát triển kinh tế trang trại.

Từ trước đến nay, có nhiều trường hợp cán bộ tham mưu sai do không nắm hết các quy định hoặc do hiểu sai, áp dụng sai quy định chứ không phải cái sai nào cũng có yếu tố vụ lợi. Do vậy, khi không có chứng cứ khác nên dấu hiệu vụ lợi trong vụ án đang được xác định theo phân tích thì vì sao chỉ cho là “vì quyền lợi của gia đình mà bị cáo đã tham mưu sai” mà không là một lý giải khác có thể phù hợp hơn?

Bởi lẽ theo chức trách, ngay cả khi không có người thân mua đất thì bị cáo vẫn phải tham mưu theo nội dung giao việc của UBND tỉnh và khi tham mưu cho cái chung thì nhu cầu riêng của gia đình bị cáo cũng được giải quyết theo. Điều này rất dễ được nhận ra khi thông báo ngày 20-8-2001 của UBND tỉnh có ghi nhận ý kiến chỉ đạo của một phó chủ tịch tỉnh về hạn mức đất nông nghiệp của tỉnh nên bị cáo phải có nghĩa vụ thừa hành, phải nộp tờ trình chi tiết vào gần một tháng sau.

Thêm một thông tin về vai trò của bị cáo cần được tòa án cấp phúc thẩm xem xét thêm: Hành vi đệ trình văn bản của bị cáo không trực tiếp gây ra hậu quả. Phải từ các quyết định chính thức của UBND tỉnh thì mới có việc cấp sổ đỏ theo hạn mức mới và kéo theo đó mới có thiệt hại.

Cùng chờ cấp phúc thẩm có những phán quyết thuyết phục để vụ án được giải quyết toàn diện, chính xác hơn. Theo đó, việc hủy án để điều tra lại nhiều nội dung, trong đó có sự xác định thêm những người phải cùng chịu trách nhiệm với các bị cáo vì đã ký ban hành nhiều quyết định có liên quan cũng là một phương án cần được tính đến.