TP.HCM: Lo nhiều di sản văn hóa bị lãng quên

Chiều 8-12, tại kỳ họp thứ 17 HĐND TP.HCM khóa IX, Thường trực HĐND TP đã báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc bảo tồn di sản và cảnh quan kiến trúc đô thị trên địa bàn TP”.

Xây nhà cao tầng lấn công trình cổ

Trong bảo tồn cảnh quan kiến trúc đô thị, TP xác định đây là công việc quan trọng, phải được tiến hành nghiêm túc, thận trọng và làm ngay để sớm xác định được dấu ấn kiến trúc của TP.HCM.

Theo thống kê, địa phương có trên 1.000 biệt thự được xây dựng trước năm 1975 mang giá trị về kiến trúc, nghệ thuật, lịch sử được phân loại nhằm bảo tồn tạo nên bản sắc và bề dày văn hóa đô thị.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Văn Đạt, Phó Trưởng ban Văn hóa - Xã hội HĐND TP.HCM, cho rằng TP.HCM đã và đang đối mặt với các vấn đề nan giải trong quá trình phát triển đô thị, gây khó cho vấn đề bảo tồn di sản và cảnh quan kiến trúc đô thị. Các di sản văn hóa, không gian kiến trúc đô thị có phần bị biến dạng, biến mất hoặc đang bị đe dọa trước áp lực về quá trình đô thị hóa, tăng dân số.

Hiện có những công trình rất quan trọng, cần đặc biệt quan tâm như trụ sở UBND TP.HCM, Bưu điện TP.HCM, chợ Bến Thành, chợ Tân Định, chùa Chantarangsay (chùa Khmer), chùa Vĩnh Nghiêm, nhà thờ Đức Bà... vẫn chưa được xếp hạng di tích.

Theo ông Đạt, nhiều công trình mới đã và đang xây dựng ở khu vực trung tâm các quận 1, 3 và 5, tác động và thay đổi cấu trúc cảnh quan đô thị nói chung và không gian nhiều công trình cổ nói riêng.

Vì vậy, Thường trực HĐND đề nghị UBND TP cần sớm rà soát, kiểm kê di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn để ban hành chính sách bảo tồn phù hợp đối với từng loại công trình, địa điểm, đặc biệt là các cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng.

Tòa nhà UBND TP.HCM hiện vẫn chưa được xếp hạng di tích. Ảnh: HOÀNG GIANG

Cần bảo tồn tài liệu biển, đảo của ông Nguyễn Đình Đầu

đại biểu Tô Thị Bích Châu, Chủ tịch Ủy ban MTTQ TP.HCM, cho rằng bà chưa thấy sự quyết liệt trong bảo quản, bảo tồn di sản văn hóa.

Bà nêu: Nhà cổ của cụ Vương Hồng Sển (quận Bình Thạnh), khi mất cụ đã giao cho TP toàn bộ tài sản là ngôi biệt thự cổ và đồ cổ mà cụ giữ gìn, sưu tầm nhiều năm. “Nhưng đến nay chưa có giải pháp bảo tồn, bây giờ không còn gì nữa. Chúng ta thể hiện sự quan tâm của mình đối với bảo quản những di sản này như thế nào?” - bà Châu đặt câu hỏi.

Về những tài liệu biển, đảo của nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Đình Đầu mà ông đã dành tiền bạc, công sức dày công sưu tầm, cất giữ hơn nửa thế kỷ vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Trong hơn 3.000 tấm bản đồ mà ông lưu giữ, có hàng trăm bản đồ miêu tả rất tỉ mỉ những vùng thềm lục địa và các hải đảo của Việt Nam. Trong đó có nhiều tấm bản đồ do Pháp và Anh thực hiện về thềm lục địa và hải đảo đều thể hiện rất rõ hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là của Việt Nam.

“Làm sao lưu giữ được những tư liệu quý của ông, bởi có lần ông đã gửi tặng cho Thư viện Quốc gia TP.HCM nhưng việc lưu giữ cũng rất khó khăn... Tôi đề nghị HĐND và UBND TP quan tâm đến vấn đề này bởi ông tuổi cũng đã cao” - bà Châu nói.

Một di tích khác là đình Nam Tiến. bà Châu cho biết năm đời chủ tịch quận 4 đã nhiều lần kiến nghị UBND TP và Sở Văn hóa có giải pháp nhưng đến nay chỉ còn là miếng đất trống.

“Đùn đẩy suốt 30 năm, các nhà khoa học cũng nói cần phục dựng lại nhưng có phục dựng hay không phải trả lời cho đại biểu biết. Nếu chúng ta phục dựng thì phải đảm bảo kiến trúc cũ, còn nếu không phải chuyển đổi, chứ không để đất trống lãng phí như vậy” - bà Châu nói.

Đồng quan điểm với bà Châu, ông Phan Nguyễn Như Khuê, Trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy TP.HCM, cho rằng thời gian qua TP khá lúng túng, gần như buông trôi, trong đó có phần di sản của học giả Vương Hồng Sển, nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu.

“Còn một trường hợp khác là GS âm nhạc Trần Văn Khê, bên cạnh TP có sự quan tâm, chỉ đạo nhưng đã có giai đoạn khá lúng túng, cái hiểu của xã hội về di sản chưa đậm nét” - ông Khuê nói.

Theo ông Khuê, TP.HCM giàu về cổ vật, phong phú về bảo tàng nhưng rất tiếc là thời gian qua do sự hiểu biết hạn chế, quản lý chưa vào nề nếp khiến xã hội phải xót xa trước cách hành xử và bảo quản. Từ đó ông cho rằng dù là muộn nhưng vấn đề bảo tồn di sản và cảnh quan kiến trúc đô thị trên địa bàn TP cần cấp bách, kịp thời, vì di sản và kiến trúc đô thị là phần hồn của TP.

“Nếu chúng ta nhìn vào di sản và kiến trúc đô thị như là cái lạc hậu cần phá dỡ thì chúng ta đã đánh mất chúng ta với lịch sử hình thành của Sài Gòn” - ông Khuê nhấn mạnh.

Đại biểu Đinh Thị Thanh Thủy cũng đặt câu hỏi liệu TP có mạnh dạn đưa ra ngoài danh mục các di tích đã không còn đáp ứng được các tiêu chí của di tích, bởi theo thời gian cũng có sự mai một, không giữ gìn được. “Trong 172 di tích được công nhận, rõ ràng hiện có những di tích không còn phát huy giá trị nữa” - bà Thủy nói.

Chủ tịch Ủy ban MTTQ TP.HCM Tô Thị Bích Châu (trái) và Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao Huỳnh Thanh Nhân phát biểu tại kỳ họp. Ảnh: HOÀNG GIANG

Chưa bảo tồn được do đang tranh chấp

Giải trình về vấn đề này, liên quan đến nhà cổ của cụ Vương Hồng Sển, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Huỳnh Thanh Nhân cho biết: Đây là câu chuyện khá dài và hiện nay công việc này đang chờ tòa án để giải quyết về mặt pháp lý. Vì trong quá trình cụ Vương Hồng Sển có di chúc hiến tặng ngôi nhà cho Nhà nước nhưng hiện nay có sự tranh chấp của gia đình và tòa án đang giải quyết.

Còn về tư liệu biển, đảo của nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Đình Đầu, ông Nhân khẳng định sở sẽ kiểm tra lại, vì Thư viện Quốc gia TP.HCM không phải do sở quản lý mà sở chỉ quản lý Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM.

Liên quan đến đình Nam Tiến, ông thông tin là đã trực tiếp đi xuống đình và quận 4 có đề xuất chuyển thành trường mầm non. Khu vực 600 m² hiện chỉ còn khung nhà, khung nền, còn các hiện vật đang được bảo quản ở nơi khác. Đình này không nằm trong danh mục di tích và không được kiểm kê nhưng các chuyên gia cho rằng cần bảo tồn di tích này.

“Chúng tôi cũng băn khoăn và đã lấy ý kiến của Hội Di sản. Hội có ý kiến cho rằng cần giữ lại và phục hồi đình Nam Tiến nhưng có ý kiến cho rằng nên chuyển đổi thành trường mầm non” - ông Nhân nói.

Nói về bảo tồn cảnh quan kiến trúc đô thị, ông Nguyễn Thanh Nhã, Giám đốc Sở Quy hoạch-Kiến trúc, cho hay sở có chuyển danh sách các biệt thự sau khi phân loại để Sở Du lịch nghiên cứu, có phương án tiếp cận, làm việc với chủ nhà để khai thác phục vụ du lịch như làm phòng tranh, nhà hàng…

Theo ông Nhã, sở đã đề nghị TP có thể bỏ ra nguồn lực để tham gia khai thác những biệt thự nhóm một, nhóm hai, đặc biệt là những công trình kiến trúc đẹp, lâu đời, mang tính lịch sử. Thậm chí có thể cách làm là TP mua lại, sửa lại, đấu giá để khai thác các biệt thự này, từ đó sẽ có được nguồn lực để duy tu, phát huy giá trị các công trình kiến trúc.