- Rủi ro đạo đức: Bất kỳ quan hệ liên minh nào đều tồn tại một vấn đề cố hữu là niềm tin không trọn vẹn. Về cơ bản, quốc gia nhận bảo trợ (Nhật) có xu hướng hành động thiếu thận trọng bởi tin rằng nước bảo trợ (Mỹ) sẽ ủng hộ vô điều kiện. Nước nhận bảo trợ sẽ kéo nước bảo trợ vào xung đột hoặc chiến tranh không cần thiết.
Trong khi đó nước bảo trợ luôn thận trọng không đưa ra cam kết bảo đảm an ninh hoàn toàn cho nước nhận bảo trợ. Đây là lý do tại sao Mỹ luôn nhấn mạnh lập trường trung lập đối với vấn đề quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Hậu quả là nước nhận bảo trợ luôn nghi ngờ cam kết của đối tác.
- Lợi ích khác nhau:Nhật đề cao vấn đề quần đảo Senkaku/Điếu Ngư với nhiều lý do như lịch sử, kinh tế, chiến lược trong khi Mỹ xem quần đảo này là một nhóm đá không có giá trị nhiều đối với lợi ích của Mỹ trong khu vực. Nếu Trung Quốc tấn công thì Mỹ cũng chẳng tổn hại tài sản. Hơn nữa, Mỹ lại đề cao quan hệ ổn định và hòa bình với Trung Quốc. Do đó Mỹ khó hỗ trợ Nhật về quân sự ngay cả khi hai nước có hiệp định hợp tác an ninh chung.
- Chuyển giao quyền lực ở châu Á:Vị trí siêu quyền lực của Mỹ trên thế giới có thể được duy trì trong 20 năm tới nhưng nhiều nước châu Á vẫn lo lắng về cán cân phân phối sức mạnh trong tương lai giữa Trung Quốc và Mỹ. Trung Quốc gia tăng chi tiêu quân sự trong khi Mỹ lại giảm. Chiến lược xoay trục sang châu Á-Thái Bình Dương sẽ bị cản trở lớn nếu Mỹ thiếu tiền. Trở ngại này đã từng được các quan chức quốc phòng Mỹ bộc bạch.
- Động thái án binh bất động của Mỹ trong quá khứ:Mỹ không đưa ra hành động nào trước khủng hoảng ở Syria, Crimea và biển Hoa Đông. Niềm tin về Mỹ trên thế giới đã bị sói mòn khiến nhiều nhà chính trị Nhật lo ngại. Các học giả Mỹ cho rằng Syria, Crimea khác Nhật ở chỗ Nhật là đồng minh của Mỹ. Dù vậy Nhật vẫn lo Tổng thống Obama quá yếu đuối, không thể hành động cứng rắn khi khủng hoảng xảy ra.
Tóm lại, trợ lý GS Trần Định Định nhận định không thể trách Nhật vô lý hay hoang tưởng khi nghi ngờ Mỹ. Ba trong số bốn lý do nêu trên đều mang tính cấu trúc và khó có thể thay đổi trong thời gian ngắn.
DUY KHANG
