Chiến lược An ninh quốc gia mới của Mỹ dưới góc nhìn địa chính trị

Tháng 12, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố Chiến lược An ninh quốc gia mới (được giới phân tích gọi là NSS 2025). Chiến lược phác thảo các nguyên tắc và ưu tiên đối ngoại mới của Washington tập trung vào chính sách “Nước Mỹ trên hết” và thể hiện nhiều thay đổi đáng kể so với định hướng của chính quyền tiền nhiệm Joe Biden.

NSS 2025 dành 15 trang cuối nêu rõ những định hướng của Mỹ đối với 5 khu vực mà chính quyền Tổng thống Trump cho là quan trọng hơn, cần được “tập trung và ưu tiên”. Các khu vực này lần lượt là Tây Bán cầu (5 trang đầu), châu Á (5 trang tiếp theo), châu Âu, Trung Đông và châu Phi (5 trang cuối).

‘Hệ luận Trump’ của Học thuyết Monroe: Tây Bán cầu là ưu tiên hàng đầu

Theo Giám đốc cấp cao Trung tâmTh Adrienne Arsht về Mỹ Latinh thuộc tổ chức nghiên cứu chính sách Atlantic Council (Mỹ) - ông Jason Marczak, NSS 2025 đã thể hiện rõ Tây Bán cầu là ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Washington trong những năm tới.

Chính quyền Tổng thống Trump tin rằng Mỹ “phải giữ vị thế áp đảo tại Tây Bán cầu như một điều kiện thiết yếu cho an ninh và thịnh vượng”. Các trọng tâm của Nhà Trắng là chính sách nhập cư, cuộc chiến chống “khủng bố ma tuý” và đảm bảo sự thống trị của Mỹ ở Tây Bán cầu thông qua áp dụng “Hệ luận Trump” của Học thuyết Monroe.

Đây là lần hiếm hoi Washington công khai tái áp dụng Học thuyết Monroe – lý luận được Tổng thống James Monroe đưa ra năm 1823 nhằm ngăn chặn các cường quốc châu Âu can thiệp vào châu Mỹ. Việc nêu ra “Hệ luận Trump” vừa ám chỉ những điều chỉnh học thuyết này cho phù hợp với tình hình mới, vừa thể hiện rõ dấu ấn của Tổng thống Trump trong NSS 2025.

Chuyên gia Alexander Gray – người từng giữ chức Chánh Văn phòng Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump tại Nhà Trắng – cho rằng NSS 2025 thể hiện “sự điều chỉnh rất cần thiết” chính sách đối ngoại Mỹ sau hàng thập niên áp dụng “một quan niệm mở rộng quá mức về chiến lược quốc gia”.

Ông Gray cho rằng NSS 2025 đã “thẳng thắn một cách đáng kinh ngạc” về các mục tiêu cốt lõi của Mỹ như bảo vệ an ninh nội địa và ngăn chặn các cường quốc bên ngoài gây ảnh hưởng bất lợi ở Tây Bán cầu.

Ông Gray đánh giá cao “Hệ luận Trump” của Học thuyết Monroe, cho rằng lý luận mới này đã nhắc tới những “trọng tâm địa chiến lược hợp lý mà trước đây bị coi là không có gì đặc biệt” như đảm bảo tiếp cận kênh đào Panama, đảo Greenland và hầu hết vùng biển Caribe.

Tuy nhiên, chuyên gia Vanda Felbab-Brown thuộc Viện nghiên cứu chính sách Brookings (Mỹ) chỉ ra rằng dù nhấn mạnh tới Tây Bán cầu, NSS 2025 gần như bỏ qua Canada – láng giềng và đồng minh truyền thống của Mỹ. Canada chỉ được nhắc đúng một lần như một đối tác của Washington trong cuộc cạnh tranh thương mại với Bắc Kinh.

Mỹ thay đổi cách nhìn về sự cạnh tranh với Trung Quốc, duy trì chính sách Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương

Về mối quan hệ Mỹ-Trung, Phó Giám đốc Trung tâm Trung Quốc toàn cầu thuộc tổ chức Atlantic Council (Mỹ) - bà Caroline Castello cho rằng NSS 2025 đánh dấu “sự thay đổi lớn trong cách Washington định hình sự cạnh tranh với Bắc Kinh”.

Bà Castello lập luận rằng việc Mỹ để ngỏ khả năng duy trì “một mối quan hệ kinh tế thực sự cùng có lợi” với Trung Quốc có thể ám chỉ Washington coi Bắc Kinh “như một đối tác kinh tế tiềm năng hơn là một đối thủ”.

Bà Castello cũng lưu ý rằng đây là lần đầu tiên kể từ năm 1988, chiến lược an ninh quốc gia của Mỹ không lên án các vấn đề thể chế và quản trị của Trung Quốc, thay vào đó phác hoạ cuộc cạnh tranh giữa hai bên trên cơ sở lợi ích kinh tế và chiến lược toàn cầu.

Cùng ý kiến, nghiên cứu viên về châu Á tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại (CRF, Mỹ) - ông David Sacks lưu ý rằng NSS 2025 đẩy địa chính trị xuống vai trò thứ yếu trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung, thay vào đó định vị kinh tế là mục tiêu tối thượng. Với thay đổi này, Washington cho thấy nhu cầu tái cân bằng quan hệ kinh tế sẽ được ưu tiên hơn.

Về vấn đề Đài Loan, Mỹ vẫn coi việc duy trì nguyên trạng và ngăn chặn xung đột ở vùng lãnh thổ này là một ưu tiên. Nhưng cả bà Castello và ông Sacks nhận thấy động lực cho chính sách của Washington với Đài Bắc đã thay đổi khi NSS 2025 nhấn mạnh vai trò của Đài Loan trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu và trong “chiến lược chuỗi đảo” của Mỹ bao vây Trung Quốc.

Đối với khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, chuyên gia Gray cho rằng NSS 2025 thể hiện sự nối tiếp xuyên suốt từ Chiến lược An ninh quốc gia được ông Trump công bố năm 2017, trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên.

NSS 2025 tái khẳng định cam kết của Mỹ về một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở, củng cố các quan hệ đối tác và đồng minh trong khu vực. Nhưng đồng thời, chiến lược mới cũng phản ánh thực tế địa chính trị đang thay đổi khi xác định khu vực này “đã và sẽ là một trong những chiến trường kinh tế và địa chính trị quan trọng của thế kỷ tiếp theo”.

Ông Sacks nhận định rằng các nước khác trong khu vực được coi trọng vì họ có thể giúp Mỹ giành chiến thắng trong cuộc cạnh tranh kinh tế với Trung Quốc và ngăn chặn xung đột với Bắc Kinh. Tuy nhiên, cách tiếp cận này của Washington có thể đẩy các đồng minh và đối tác của Mỹ ra làm điểm đầu trong cuộc cạnh tranh giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới.

Điểm mạnh nhất trong Chiến lược an ninh quốc gia của Mỹ nằm ở việc nó tái khẳng định các nguyên tắc cũ vẫn còn hiệu quả, đồng thời hướng tới những giải pháp sáng tạo cho các vấn đề mới - Phó Chủ tịch kiêm Giám đốc cấp cao của Trung tâm Scowcroft - ông Matthew Kroenig nhận định.

An ninh xuyên Đại Tây Dương và Trung Đông thành thứ yếu, châu Phi vẫn được đề cập hạn chế

NSS 2025 xác định việc thúc đẩy đàm phán chấm dứt xung đột Nga-Ukraine và giảm nguy cơ đối đầu giữa các nước châu Âu với Moscow là “lợi ích cốt lõi của Mỹ”. Còn đối với Trung Đông và châu Phi, văn kiện này nêu bật định hướng hợp tác, đầu tư có chọn lọc, chuyển trọng tâm từ quản lý khủng hoảng sang hơp tác và đầu tư.

Hai thành viên cấp cao tại Trung tâm Chiến lược và an ninh Scowcroft (thuộc Atlantic Council) - ông Tressa Guenov và bà Torrey Taussig chỉ ra rằng NSS 2025 nhắc tới việc châu Âu coi Moscow là mối đe dọa hiện hữu nhưng lại hạ thấp mức độ nghiêm trọng hoặc thậm chí không nhắc đến mối đe dọa mà Nga gây ra cho Mỹ và nền tảng an ninh xuyên Đại Tây Dương.

Ông Guenov cho rằng Mỹ đang phác hoạ mình như một “trọng tài giữa Nga và châu Âu” hơn là một mục tiêu mà Moscow nên nhắm tới trong cuộc cạnh tranh về quyền lực và tầm ảnh hưởng.

Bà Taussig cho rằng NSS 2025 đã không vạch ra định hướng trao quyền mạnh mẽ hơn cho các quốc gia châu Âu vốn gánh vác trách nhiệm quốc phòng lớn hơn trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và coi thiếu sót này là “bàn phản lưới nhà” làm suy yếu các mục tiêu chung của Washington và Brussels.

Chính sách ‘Nước Mỹ trên hết’ cũng tốt, nhưng ‘Nước Mỹ đơn độc’ không thể có lợi cho Mỹ - Thủ tướng Đức Friedrich Merz hôm 9-12 bình luận về Chiến lược An ninh Quốc gia của Mỹ, đánh giá rằng quan điểm mới từ Washington càng nhấn mạnh yêu cầu châu Âu phải độc lập hơn về an ninh.

NSS 2025 cũng cho thấy Trung Đông không còn là ưu tiên chiến lược hàng đầu của Mỹ khi tuyên bố rằng một số động lực vốn là lý do từng khiến Washington đặt khu vực này lên ưu tiên hơn tất cả các khu vực khác đã “không còn đúng nữa”, theo hãng tin Al Jazeera.

Thay vì nhấn mạnh Trung Đông như điểm nóng bất ổn toàn cầu, Mỹ bắt đầu nhìn nhận khu vực này với tư cách “một không gian của hợp tác, hữu nghị và đầu tư” tiềm năng, thúc đẩy các đồng minh trong khu vực tự chủ hơn trong chính sách an ninh. Mỹ cũng muốn mở rộng Hiệp định Abraham, giúp Israel bình thường hoá quan hệ với nhiều nước Ả Rập hơn.

Tuy nhiên, ông Guenov cho rằng “Trung Đông đã liên tục chứng minh với mọi chính quyền Mỹ kế tiếp nhau rằng phải luôn cảnh giác trong khu vực”, nhất là khi ảnh hưởng của Tehran vẫn được duy trì ở nhiều nơi như Lebanon, Syria, Yemen, Iraq, Dải Gaza…

Đối với châu Phi, chính quyền Tổng thống Trump định hướng “hợp tác với một số quốc gia được lựa chọn” để giảm thiểu xung đột, thúc đẩy quan hệ thương mại và chuyển từ mô hình viện trợ sang mô hình đầu tư để khai thác tiềm năng kinh tế và tài nguyên của châu lục này.

Tuy nhiên, NSS 2025 chỉ dành hơn nửa trang để viết về châu Phi. Chuyên gia Rama Yade, giám đốc cấp cao Trung tâm châu Phi (thuộc Atlantic Council) cho rằng điều này không hề gây ngạc nhiên vì điều này đã từng xảy ra với các bản chiến lược an ninh trước đây của Washington.

Nhưng ông Yade lưu ý rằng NSS 2025 đã không đề cập gì căng thẳng gia tăng giữa Mỹ với 2 nền kinh tế lớn nhất châu Phi là Nam Phi và Nigeria – điều mà chuyên gia này cho là “diễn biến đáng chú ý nhất trong năm nay liên quan quan hệ Mỹ-Châu Phi”.