Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các Hội nghị Cấp cao liên quan kéo dài 3 ngày tại Kuala Lumpur (Malaysia), bắt đầu từ ngày 26 đến 28-10, sẽ là một trong những sự kiện khu vực quan trọng nhất trong nhiều năm qua.
Nhận định này, theo giới phân tích là vì hai yếu tố chính: danh sách các nhà lãnh đạo cấp cao tham dự và việc hội nghị diễn ra trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị và kinh tế leo thang.
Bên cạnh lãnh đạo 10 nước thành viên ASEAN, sự kiện dự kiến có sự tham dự của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, tân Thủ tướng Nhật Sanae Takaichi, Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, Thủ tướng Canada Mark Carney, cùng với sự tham dự trực tuyến của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi.
Các nhà phân tích tin rằng các chuyến thăm cấp cao này có thể thu hút sự chú ý của quốc tế với ASEAN và nâng cao vị thế của khối trên trường toàn cầu.
Trao đổi với kênh Channel News Asia, bà Khoo Ying Hooi từ Khoa Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược thuộc Đại học Malaya (Malaysia) nhận định thời điểm diễn ra hội nghị mang tính điểm then chốt đối với ASEAN, khi khối chuyển mình từ một "diễn đàn chỉ để nói" thành một cộng đồng hành động có mục đích.
“Thách thức không chỉ là đưa ra các tuyên bố mà còn phải chứng tỏ rằng ASEAN vẫn có khả năng hành động tập thể trong một khu vực ngày càng phân cực” - bà Khoo nói.
Theo các chuyên gia, dưới đây là các vấn đề chính sẽ chi phối hội nghị thượng đỉnh lần này.
Sự có mặt của ông Trump
Các nhà phân tích nhận định tâm điểm chú ý lớn nhất của truyền thông tại hội nghị sẽ là ông Trump. Sự hiện diện của nhà lãnh đạo Mỹ có ý nghĩa quan trọng đối với ASEAN và cho thấy khối là một nền tảng ngoại giao quan trọng.
“Về mặt biểu tượng, điều đó báo hiệu rằng Đông Nam Á vẫn nằm trong quỹ đạo chiến lược của Washington và Mỹ vẫn công nhận ASEAN là một nền tảng ngoại giao quan trọng” - bà Khoo nói.
Bà Khoo cho rằng các nhà lãnh đạo Đông Nam Á có thể sẽ tận dụng cơ hội này để tìm kiếm một số hình thức cam kết hoặc hợp tác, đặc biệt trong các lĩnh vực như thương mại, công nghệ và quốc phòng.
Bà Joanne Lin, đồng điều phối viên Trung tâm Nghiên cứu ASEAN tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, cũng đồng tình với quan điểm này.
Trao đổi với Channel News Asia, bà Lin cho rằng sự có mặt của ông Trump có ý nghĩa quan trọng, đặc biệt khi các tổng thống Mỹ đã không thường xuyên tham dự hội nghị khu vực trong những năm gần đây.
Vị Tổng thống Mỹ gần nhất tham dự thượng đỉnh ASEAN là ông Joe Biden vào năm 2022 ở thủ đô Phnom Penh (Campuchia). Trong nhiệm kỳ đầu tiên từ năm 2017 đến 2021, ông Trump chỉ một lần dự thượng đỉnh ASEAN năm 2017 ở thủ đô Manila (Philippines).
Bà Lin tin rằng sự quan tâm của ông Trump dường như sẽ tập trung vào thỏa thuận hòa bình Campuchia - Thái Lan.
Hồi tháng 7, hai quốc gia láng giềng Đông Nam Á này đã bị cuốn vào một đợt căng thẳng tranh chấp biên giới. Căng thẳng leo thang thành các cuộc đụng độ quân sự đẫm máu nhất trong nhiều thập niên, khiến hơn 40 người thiệt mạng và khoảng 300.000 người phải sơ tán. Cả hai bên đã đồng ý ngừng bắn vào ngày 28-7 sau các cuộc đàm phán tại Malaysia, có sự can thiệp của ông Trump.
Chào đón thành viên thứ 11
Hội nghị Cấp cao ASEAN năm nay sẽ đánh dấu một cột mốc quan trọng khi Timor-Leste chính thức trở thành thành viên đầy đủ của khối, hoàn tất quá trình kéo dài 14 năm kể từ khi nộp đơn xin gia nhập.
Các nhà phân tích gọi đây là một sự kiện trọng đại và có ý nghĩa.
Năm 2023, các thành viên ASEAN đã đồng ý thông qua một lộ trình để Timor-Leste gia nhập khối.
Bà Lin cho rằng tư cách thành viên của Timor-Leste mang tính lịch sử vì nó sẽ là kết tinh của hơn một thập niên thảo luận và chuẩn bị.
“Việc gia nhập của họ sẽ hoàn thiện bản đồ Đông Nam Á, đưa mọi quốc gia trong khu vực vào gia đình ASEAN” - bà Lin nói.
Bà Khoo nói thêm rằng việc kết nạp Đông Timor mang cả ý nghĩa biểu tượng và thực tiễn, thể hiện tính bao trùm của ASEAN.
“Tóm lại, chúng ta có thể nói rằng đây là một bước đi trọng đại. Nó hoàn thiện ASEAN về mặt địa lý và chính trị, nhưng thành công của nó cũng sẽ phụ thuộc vào cách ASEAN hỗ trợ sự hội nhập của Timor-Leste” - bà nói.
Thủ tướng Timor-Leste - ông Xanana Gusmao từng nói rằng việc gia nhập ASEAN sẽ giúp đất nước ông tiếp cận một thị trường hơn 600 triệu dân. ASEAN là nền kinh tế lớn thứ 5 trên thế giới với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt 3.900 tỉ USD.
Bộ Quy tắc ứng xử Biển Đông
Vấn đề Biển Đông dự kiến sẽ được đưa ra thảo luận tại hội nghị thượng đỉnh ở Kuala Lumpur.
Trong nhiều năm qua, các bên liên quan đã tiến hành các cuộc đối thoại nhằm xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử (COC) ở Biển Đông, hướng tới duy trì hòa bình, ổn định và hợp tác trong khu vực.
Một số ý kiến nhận định COC, khi được thông qua, có thể đóng vai trò như một khuôn khổ định hướng nhằm thúc đẩy đối thoại và quản lý các tình huống phát sinh, qua đó góp phần củng cố lòng tin và duy trì môi trường hòa bình ở khu vực.
Vấn đề Myanmar
Chính quyền Myanmar công bố kế hoạch tổ chức bầu cử vào tháng 12 năm nay. Tình hình tại quốc gia này dự kiến sẽ tiếp tục là một chủ đề được bàn thảo trong khuôn khổ hội nghị ASEAN năm nay.
Một số chuyên gia cho rằng ASEAN có thể sẽ tiếp tục nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực thi Đồng thuận 5 điểm - sáng kiến hòa bình do ASEAN đưa ra nhằm hỗ trợ Myanmar, đồng thời kêu gọi tăng cường vai trò của đặc phái viên trong việc thúc đẩy tiếp xúc với các bên liên quan.
