Đại biểu Quốc hội tranh luận việc xử lý tài sản ngay khi giải quyết nguồn tin tội phạm

Sáng 30-10, tiếp tục kỳ họp thứ tám, Quốc hội (QH) nghe tờ trình, báo cáo thẩm tra và thảo luận tại tổ về dự thảo Nghị quyết về thí điểm xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự.

Ngăn ngừa việc tẩu tán tài sản ngay từ ban đầu

Báo cáo QH, Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến đề xuất nghị quyết này quy định việc thí điểm xử lý vật chứng, tài sản bị thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong quá trình giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử một số vụ việc, vụ án hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo. Nghị quyết có hiệu lực từ ngày 1-1-2025 và được thực hiện không quá ba năm.

Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến. Ảnh: QH

Dự thảo nghị quyết quy định năm biện pháp xử lý vật chứng, tài sản, trong đó có bốn biện pháp áp dụng đối với vật chứng, tài sản đã thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa.

Các biện pháp này gồm: Trả lại tiền cho bị hại hoặc gửi tiền vào ngân hàng để chờ xử lý; nộp tiền bảo đảm để hủy bỏ việc thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa; cho phép mua bán, chuyển nhượng vật chứng, tài sản và xử lý tiền thu được từ việc mua bán, chuyển nhượng; giao vật chứng, tài sản cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp để quản lý, khai thác, sử dụng.

Một nhóm biện pháp áp dụng có tính chất khẩn cấp tạm thời, có thể áp dụng ngay ở giai đoạn giải quyết nguồn tin về tội phạm là tạm ngừng giao dịch; tạm dừng việc đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản.

Viện trưởng VKSND Tối cao cho hay thí điểm biện pháp này nhằm ngăn ngừa việc tẩu tán, chuyển dịch tài sản liên quan đến tội phạm ngay từ ban đầu, tạo một bước sớm để kiểm tra, xác minh, khi có đủ căn cứ, điều kiện thì áp dụng ngay các biện pháp thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa theo quy định.

Thực tế, cơ quan tố tụng đã đề nghị các cơ quan quản lý hành chính áp dụng biện pháp tạm ngừng giao dịch; tạm dừng việc đăng ký, chuyển quyền sở hữu, sử dụng tài sản; do đó cần quy định biện pháp này trong nghị quyết.

“Từng biện pháp đều quy định rõ nội dung, điều kiện áp dụng, thẩm quyền, đối tượng” - ông Nguyễn Huy Tiến cho hay.

Cần thận trọng, tránh hành vi tùy tiện

Nêu ý kiến, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn đại biểu QH TP.HCM) cho rằng việc xử lý vật chứng, tài sản trong quá trình tố tụng hình sự phải đạt được mục tiêu đa chiều, phức hợp, theo đó, phải đạt hiệu quả cao, tránh lãng phí; không làm đình đốn các quan hệ thương mại, dân sự, trong đó có rất nhiều quan hệ liên quan đến nước ngoài. Đặc biệt, không ảnh hưởng đến quyền con người, quyền công dân…

“Tôi không phản đối xây dựng nghị quyết này nhưng khi nghiên cứu, tôi thấy một số điểm rất băn khoăn” - ông Nghĩa nói và lo ngại làm không chặt chẽ sẽ gây ra vi phạm.

Góp phần giải quyết vướng mắc, bất cập hiện nay

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp (UBTP) Lê Thị Nga cho rằng việc áp dụng cơ chế thí điểm sẽ có tác động rất lớn đến quyền con người, quyền công dân, nhất là quyền tài sản.

“Do đó, phạm vi thí điểm giới hạn trong một số vụ việc, vụ án hình sự thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo như dự thảo là phù hợp” - bà Nga nói.

Về năm nhóm biện pháp xử lý, UBTP cũng tán thành với quy định về các nhóm biện pháp nêu trên, đây là biện pháp chưa được quy định trong pháp luật tố tụng hình sự.

Thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự về kinh tế, tham nhũng, chức vụ cho thấy việc thí điểm các biện pháp này sẽ góp phần giải quyết cơ bản những vướng mắc, bất cập hiện nay.

Chủ nhiệm UBTP cũng tán thành với đề xuất thời gian thực hiện thí điểm như dự thảo, đồng thời đề nghị qua đánh giá kết quả thí điểm, nếu có đủ điều kiện thì có thể nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung BLHS, BLTTHS và các luật liên quan.

“Mong muốn của chúng ta thì tốt nhưng cuối cùng chúng ta lại vi phạm pháp luật, vi phạm quyền lợi của các bên có liên quan, cả bị hại, bị can, bị cáo cũng có thể bị ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp và tôi e ngại nhất là các nhà đầu tư nước ngoài. Thị trường chứng khoán của nước ta có nước ngoài tham gia, như các quỹ đầu tư lớn, các doanh nhân nước ngoài. Các tập đoàn lớn hiện đều có cổ đông nước ngoài” - ông Nghĩa nói.

Nêu ý kiến, ông Nghĩa nhắc đến quan hệ giữa nguyên tắc suy đoán vô tội và tài sản của những người bị tố giác, nghi can, bị can, bị cáo.

“Nghị quyết đề xuất áp dụng từ giai đoạn xử lý tin báo tố giác, trong khi nguyên tắc chung là khi chưa có bản án có hiệu lực của tòa án, người đó vẫn được đối xử như vô tội” - ông Nghĩa nhấn mạnh.

“Tố giác tức là tự nhiên có một đơn gửi đến cơ quan điều tra tố giác. Đây là quá trình xem xét đơn từ tố giác này có đưa đến kết luận chuyển sang khởi tố hình sự hay không, tức là chưa biết có khởi tố hay không nhưng chúng ta đã xử lý tài sản từ lúc đó rồi” - ông Nghĩa nói.

Ông Nghĩa nhận xét: “Tin báo tố giác thì vô cùng, ghét nhau cũng tố giác, cạnh tranh nhau cũng tố giác, hiểu lầm cũng tố giác, có những vụ án oan sai do xử lý tố giác, nhiều năm sau phải xin lỗi, lúc đó tài sản đã tiêu tán hết”.

“Nghị quyết cần phân định rõ các biện pháp xử lý tài sản phù hợp với nguyên tắc suy đoán vô tội và phù hợp với quyền định đoạt tài sản ở các giai đoạn khác nhau của quá trình xử lý hình sự” - vẫn lời ông Nghĩa.

Nêu ý kiến, Phó Chánh án TAND Tối cao Dương Văn Thăng (Đoàn đại biểu QH TP.HCM) cho rằng việc xử lý vật chứng, tài sản bị thu giữ, tạm giữ, kê biên, phong tỏa trong quá trình giải quyết nguồn tin (giai đoạn tiền tố tụng) cần thận trọng.

“Giai đoạn này chưa biết có khởi tố vụ án, khởi tố bị can hay không” - ông Thăng lưu ý.

Cho rằng đây là vấn đề mới, phức tạp, liên quan đến quyền con người, quyền nghĩa vụ cơ bản của công dân, phó chánh án TAND Tối cao đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu quy định rõ nội dung, đảm bảo thận trọng, chặt chẽ, tránh hành vi tùy tiện.•