Ngày 25-12-2023, Thanh tra Chính phủ đã ra thông báo công khai kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình điện theo Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh.
Kết luận chỉ rõ những khuyết điểm, vi phạm trong việc tham mưu ban hành các quyết định về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam.
Hơn 1.400 tỷ đồng thanh toán sai qui định
Ngày 31-8-2018, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 115/NQ-CP về việc thực hiện một số cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ tỉnh Ninh Thuận phát triển kinh tế - xã hội, ổn định sản xuất, đời sống nhân dân giai đoạn 2018 – 2023.
Theo đó, đồng ý tỉnh Ninh Thuận được hưởng chính sách giá điện (9,35 UScent/kWh) đến hết năm 2020 đối với các dự án điện năng lượng mặt trời và hạ tầng đấu nối công suất thiết kế 2.000 MW đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận triển khai.
Tuy nhiên, Bộ Công Thương đã tham mưu mở rộng các dự án đã có trong quy hoạch phát triển điện lực các cấp và dự án được phê duyệt bổ sung quy hoạch sau thời điểm Chính phủ ban hành Nghị quyết số 115/NQ-CP là trái với nội dung Nghị quyết và kết luận của Thủ tướng Chính phủ.
Từ việc tham mưu mở rộng đối tượng áp dụng cơ chế khuyến khích nêu trên, dẫn đến có 14 dự án điện mặt trời được hưởng giá ưu đãi 9,35 UScent/kWh không đúng đối tượng.
Trong 14 dự án nói trên ở Ninh Thuận thì có đến 13 dự án do Bộ Công thương phê duyệt sau thời điểm ban hành Nghị quyết 115.
Từ năm 2020 đến ngày 30-6-2022, tổng số tiền mà EVN phải thanh toán nhiều hơn khoảng 1.481 tỷ đồng so với việc thanh toán theo đúng đối tượng.
Mở rộng đối tượng chưa đúng
Đối với việc tham mưu điều kiện để các dự án điện mặt trời nối lưới được áp dụng giá FIT 7,09 UScent/kWh, Thủ tướng kết luận: Thống nhất về biểu giá FIT chỉ áp dụng đối với các dự án đã ký hợp đồng mua bán điện đã và đang triển khai thi công xây dựng đưa vào vận hành trong năm 2020 (có danh sách cụ thể kèm theo hồ sơ)”.
Đối với các dự án còn lại và các dự án mới sẽ không tiếp tục áp dụng biểu giá FIT mà chuyển sang thực hiện theo hình thức đấu thầu công khai, minh bạch, cạnh tranh để giảm giá mua điện từ các dự án điện mặt trời...
Ngoài ra EVN cũng đề nghị Bộ Công thương xem xét với điều kiện chủ đầu tư phải có hợp đồng xây dựng trước 22-11-2019 của bất kỳ hạng mục nào của hàng rào dự án và có bằng chứng hợp đồng đó đang được thực hiện.
Tuy nhiên Bộ Công thương lại tham mưu bỏ điều kiện được hưởng giá FIT 7,09 UScent/kWh là các dự án đã ký hợp đồng mua bán điện và điều kiện dự án đã và đang triển khai thi công thay đổi thành dự án đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư. Chính điều này đã mở rộng đối tượng, dẫn đến 14 dự án được hưởng giá FIT 7,09 UScent/kWh không đúng đối tượng.
14 dự án trên có 6 dự án ở Đắk Lắk; 2 dự án ở Khánh Hòa; 2 dự án ở Bình Thuận và các tỉnh Ninh Thuận, Hà Tĩnh, Vĩnh Long, Bình Phước mỗi tỉnh có một dự án.
Ngoài trách nhiệm chính của Bộ Công Thương còn có trách nhiệm của các Bộ Tài chính, Tư pháp, KH&ĐT, TN&MT, NN&PTNT, Khoa học và Công nghệ, Xây dựng, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, Văn phòng Chính phủ và EVN.
Theo kết luận, Bộ Công Thương tham mưu ban hành thời hạn áp dụng giá FIT đối với các dự án điện mặt trời nối lưới 20 năm là quá dài so với thời gian thu hồi vốn đầu tư và chưa phù hợp với lộ trình phát triển thị trường bán buôn điện cạnh tranh; không thuyết minh rõ lợi nhuận của dự án trong 20 năm để làm cơ sở so sánh với các dự án nguồn điện khác. Trong khi theo báo cáo của đơn vị Tư vấn, thời gian thu hồi vốn đầu tư chỉ khoảng 8 năm.
Mặc dù EVN có văn bản kiến nghị không khuyến khích đầu tư điện mặt trời bằng mọi giá, việc khuyến khích đầu tư các dự án điện mặt trời phải đồng bộ với lưới truyền tải và phân phối và phù hợp với khả năng chi trả của người tiêu dùng cuối cùng, không khuyến khích đầu tư ở các vùng không có tiềm năng và không có phương án giải tỏa công suất. Tuy nhiên, việc này đã không được tiếp thu triệt để.
Cả hai vụ việc nói trên, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu phục vụ việc xem xét, điều tra xử lý theo quy định pháp luật.
