Dưới đây là một số góc nhìn của chuyên gia để cùng thảo luận.
Việt Nam là quốc gia có tỉ lệ thừa cân béo phì thấp nhất khu vực
Trong khu vực châu Á, tỷ lệ thừa cân béo phì ở Việt Nam thuộc hàng thấp nhất. Điều này đặt ra câu hỏi về mục đích và hiệu quả của việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với đồ uống có đường trong bối cảnh hiện tại.
Thực tế, cho đến nay, chưa có nghiên cứu nào chứng minh rằng đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp gây thừa cân béo phì. Báo cáo An ninh lương thực và dinh dưỡng ASEAN (2021) chỉ ra rằng tổng năng lượng trong khẩu phần ăn tại Việt Nam bao gồm ngũ cốc (51,4%), thịt (15,5%), thực phẩm khác là (11,5%), rau và hoa quả (6,9%). Đường và đồ ngọt chỉ cung cấp khoảng 3,6% tổng năng lượng đưa vào cơ thể.
Một nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng chỉ ra rằng thừa cân béo phì là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp, bao gồm chế độ ăn uống, lối sống ít vận động và yếu tố di truyền. Các loại thực phẩm có đường khác như bánh, kẹo cung cấp trên 300-400 kcal. Như vậy, đồ uống có đường không phải là yếu tố chính gây ra thừa cân béo phì.
Ngoài ra, so với nước ngọt, những thực phẩm được trẻ em tiêu thụ nhiều hơn là ngũ cốc, chất đạm, chất béo, sữa và các sản phẩm từ sữa. Lượng protein được học sinh các cấp tiêu thụ cũng đều vượt mức khuyến nghị.
Nhiều quốc gia bãi bỏ thuế TTĐB với nước ngọt do không hiệu quả
Nhiều quốc gia đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với đồ uống có đường với mong muốn kiểm soát thừa cân béo phì. Thế nhưng, kết quả không phải lúc nào cũng tích cực. Tại Mexico, một trong những quốc gia đầu tiên áp dụng thuế TTĐB đối với nước ngọt vào năm 2014, nghiên cứu cho thấy mức tiêu thụ nước ngọt chỉ giảm nhẹ trong những năm đầu sau khi áp thuế, nhưng không có tác động đáng kể đến tỷ lệ thừa cân béo phì.
Tại Chi-lê, thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường được áp dụng từ năm 2014, nhưng đến năm 2016-2017, tỷ lệ thừa cân béo phì tại nước này vẫn gia tăng liên tục từ 19,2% lên 30,3% đối với nam giới và từ 30,7% lên 38,4% đối với nữ giới. Ở Ấn Độ, Bỉ, Phần Lan, Latvia và Brunei, tình hình cũng tương tự khi không có sự giảm đáng kể về tỷ lệ thừa cân béo phì sau khi áp dụng thuế này.
Đan Mạch và Na Uy đã bãi bỏ chính sách thuế TTĐB đối với đồ uống có đường vì không có tác động đáng kể đến sức khỏe của người tiêu dùng, trong khi gây ra các tác động tiêu cực đến kinh tế và xã hội. Các nghiên cứu tại những quốc gia này cho thấy rằng thuế TTĐB có thể làm giảm mức tiêu thụ đồ uống có đường trong ngắn hạn, nhưng không giải quyết được tận gốc vấn đề thừa cân béo phì. Những yếu tố khác như chế độ ăn uống tổng thể, lối sống và giáo dục dinh dưỡng mới là những yếu tố quan trọng hơn trong việc kiểm soát thừa cân béo phì.
Theo báo cáo của iPOS, người Việt Nam đang có xu hướng giảm lượng đường tiêu thụ trong đồ uống. Khảo sát cho thấy 39,7% người dân miền Bắc; 31,7% người dân miền Trung; và 37,4% người dân miền Nam lựa chọn ít hoặc không sử dụng đường trong đồ uống của mình. Điều này phản ánh sự chú trọng đến sức khỏe ngày càng tăng của người Việt.
Việc tăng thuế đối với đồ uống có đường không phải là giải pháp duy nhất và hiệu quả nhất để giảm thừa cân béo phì và các bệnh không lây nhiễm. Việt Nam cần tiếp tục nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của đường và khuyến khích họ tự điều chỉnh hành vi tiêu dùng. Bên cạnh đó, cần có những nghiên cứu khoa học cụ thể để xác định nguyên nhân chính gây ra thừa cân béo phì và từ đó đưa ra các biện pháp phù hợp. Kinh nghiệm từ các quốc gia khác cho thấy rằng việc áp dụng thuế TTĐB không đủ để kiểm soát thừa cân béo phì một cách hiệu quả, mà cần có sự kết hợp của nhiều biện pháp khác nhau.
Đơn cử, một quốc gia đã thành công trong việc bảo vệ sức khoẻ cộng đồng bằng cách áp dụng các tiêu chuẩn về sức khoẻ và khuyến khích toàn dân thực hành lối sống lành mạnh, đó là Nhật Bản. Ra đời vào năm 2008, đạo luật chống béo phì của Nhật Bản quy định chỉ số tiêu chuẩn cho vòng eo phụ nữ là 90 và đàn ông là 85 (áp dụng với những người từ 40-70 tuổi). Những người thừa cân hoặc có vòng eo lớn hơn so với quy định chỉ phải áp dụng chế độ dinh dưỡng của các nhà chức trách đưa ra. Sau 6 tháng kể từ chế độ ăn kiêng, nếu cân vẫn không giảm họ tiếp tục phải đào tạo lại cho đến khi đạt chuẩn.
Nhật Bản là một trong những quốc gia có tỷ lệ béo phì thấp nhất thế giới. Chế độ ăn uống truyền thống gồm cá, rau và gạo kết hợp với văn hóa đi bộ và tỷ lệ người dân sử dụng phương tiện giao thông công cộng cao là nguyên nhân giúp người Nhật có cuộc sống khoẻ mạnh.
