Thuốc lá lậu: Khó xử lý hình sự vì vướng luật

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam vừa đề nghị các cơ quan liên quan bổ sung thuốc lá điếu vào nhóm hàng phạm pháp trong quy định của BLHS, theo hướng xử lý hình sự hàng phạm pháp có số lượng từ 500 bao trở lên để đảm bảo thống nhất các quy định liên quan.

Thất thoát thuế 10.000 tỉ đồng mỗi năm

Việc chủ lô thuốc lá lậu ở Long An huy động cả chục người đuổi theo tấn công quản lý thị trường, cướp lại tang vật ở Long An mới đây phần nào cho thấy tính chất phức tạp trong việc chống thuốc lá lậu hiện nay. Theo Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, buôn lậu thuốc lá đang bùng phát trở lại, đặc biệt là tại các tỉnh biên giới phía tây nam. Việc vận chuyển, buôn bán thuốc lá lậu gần như công khai, thách thức các nỗ lực chống buôn lậu của các cơ quan vì siêu lợi nhuận.

Theo quy định hiện hành, sản xuất, kinh doanh thuốc lá điếu hợp pháp đang chịu các mức thuế suất cao, ngày càng tăng. Gồm thuế tiêu thụ đặc biệt 70%, thuế nhập khẩu ưu đãi 135% (đối với thuốc lá nhập từ nước ngoài), thuế GTGT (10%). Đóng góp bắt buộc vào Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá 1,5% (sẽ tăng lên 2% từ ngày 1-5-2019). Thuốc lá hợp pháp còn phải tuân thủ quy định hợp chuẩn, hợp quy, in hình cảnh báo chiếm 50% diện tích bao, đảm bảo hàm lượng tar và nicotin theo quy chuẩn kỹ thuật quốc gia… đối với thuốc lá điếu.

Trong khi đó, thuốc lá nhập lậu không tốn đồng thuế nào, không có hình cảnh báo trên các gói thuốc… và chiếm khoảng 20% tổng lượng tiêu thụ sản phẩm thuốc lá tại Việt Nam và đang ngày càng “bành trướng”.

Theo thống kê, thuốc lá lậu hiện đang gây thất thu thuế nặng nề cho ngân sách. Năm 2012, thất thu thuế ước tính là 6.500 tỉ đồng, năm 2013 là 6.700 tỉ đồng và khoảng 10.000 tỉ đồng mỗi năm gần đây.

Thuốc lá lậu bị lực lượng chức năng thu giữ. Ảnh: AD

Chồng chéo và “lộn xộn”

Dù Nhà nước luôn siết và xử lý mạnh tay với hàng lậu, đặc biệt là thuốc lá, kể cả xử lý hình sự. Tuy nhiên, hiện có nhiều văn bản chồng chéo gây hiểu lầm hoặc hiểu sai của cơ quan chức năng và cả người buôn mặt hàng lậu này.

Theo Nghị định 43/2009, “thuốc lá điếu, nhập lậu” thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh. Điều 9 Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012 cũng quy định “mua bán, tàng trữ, vận chuyển thuốc lá nhập lậu” là những hành vi bị nghiêm cấm. Tuy nhiên, Luật Đầu tư 2014 không quy định cấm đầu tư kinh doanh thuốc lá điếu nhập lậu, trong khi lại quy định sản xuất, kinh doanh thuốc lá điếu là ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện.

Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho rằng điều này dễ gây hiểu nhầm là kinh doanh thuốc lá điếu nhập lậu thuộc ngành nghề có điều kiện. Và thực tế đã gây khó khăn trong xử lý hình sự đối với kinh doanh thuốc lá điếu nhập lậu. BLHS 2015 cần sửa đổi, bổ sung để giải quyết chồng chéo này bằng cách quy định rõ xử lý hình sự đối với thuốc lá điếu nhập lậu.

Ngoài ra, theo Điều 190 và 191 BLHS 2015, các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ hàng cấm (gồm thuốc lá lậu) bỏ quy định về số lượng mặt hàng phạm pháp theo các tiêu chí: lớn, rất lớn và đặc biệt lớn khi xác định tội danh và khung hình phạt như vốn đã quy định trước đây tại BLHS 1999 mà thay vào đó là tính theo giá trị “tối thiểu phải bằng 100 triệu đồng”. Trong khi trước đây chỉ cần phát hiện lượng thuốc lá điếu nhập lậu từ 1.500 bao trở lên được xem là số lượng lớn, có thể bị xử lý hình sự (Thông tư liên tịch 36/2012).

Hiệp hội Thuốc lá bình luận: Mức 100 triệu đồng này là quá cao so với quy định cũ. Nếu tính trung bình 15.000 đồng/bao thuốc lá lậu thì theo Thông tư 36/2012, giá trị thuốc lá lậu chỉ khoảng 22,5 triệu đồng, còn quy định trong BLHS 2015 thì giá trị hàng lậu nâng lên hơn 4,4 lần, người vi phạm mới bị xử lý hình sự.

Quy định trên của BLHS 2015 đang đi ngược với chính sách tăng cường các biện pháp chống buôn lậu thuốc lá. Theo Nghị định 124/2015 sửa đổi Nghị định 185/2013, hành vi buôn bán hàng cấm là thuốc lá điếu nhập lậu có số lượng từ 500 bao trở lên (so với mức 1.500 bao trước đây thì người có thẩm quyền đang thụ lý vụ việc phải chuyển ngay hồ sơ vi phạm cho cơ quan tiến hành tố tụng hình sự để truy cứu trách nhiệm hình sự.

Khó khăn trong định giá

Theo BLHS 2015 về giá trị hàng cấm như trên cơ sở định tội và định khung với hành vi kinh doanh thuốc lá nhập lậu buộc cơ quan chức năng phải định giá hàng cấm mới có thể xử lý hình sự.

Trong tố tụng hình sự, định giá phải theo nguyên tắc phù hợp giá thị trường tại thời điểm và nơi tài sản bị xâm phạm. Trong khi đó về bản chất, thuốc lá nhập lậu là mặt hàng cấm, các giao dịch với mặt hàng này là không hợp pháp; BLDS quy định rõ rằng giao dịch dân sự “có mục đích và nội dung vi phạm điều cấm của luật” thì vô hiệu dẫn đến giá cả trong các giao dịch dân sự vô hiệu sẽ không được công nhận. Vì vậy, việc định giá hàng cấm như quy định tại BLHS 2015 là không đảm bảo nguyên tắc “bảo đảm tính khả thi” của pháp luật như đã được quy định tại Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015.

Chưa kể là việc định giá xác định giá trị hàng phạm pháp là thuốc lá lậu để xử lý hình sự rất phức tạp: Lập hội đồng định giá có sự tham gia của đại diện đến từ nhiều cơ quan khác nhau, có yêu cầu định giá, thực hiện khảo sát giá, xem xét tài sản, nghiên cứu thông tin liên quan đến tài sản cần định giá và tổ chức họp định giá. Do đó, mất thời gian và tốn kém hơn nhiều so với việc xác định theo số lượng bao thuốc lá trước đây.

Một người trong lực lượng hải quan cũng cho rằng các quy định đang có độ vênh sẽ làm cho công tác xử lý hành vi buôn lậu thuốc lá gặp những khó khăn nhất định.

“Thời gian qua, chính phủ cùng các cơ quan chức năng đã có nhiều nỗ lực như ban hành chỉ thị riêng về chống thuốc lá lậu, quyết định tiêu hủy thuốc lá điếu nhập lậu bị tịch thu… Song rất cần phải thống nhất các quy định về luật để nâng cao tính răn đe trong xử lý thuốc lá lậu để vấn nạn này không còn là căn bệnh trầm kha” - ông Vũ Văn Cường, Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam, nói.