Cuộc xung đột quân sự giữa Thái Lan và Campuchia trong những ngày cuối tháng 7-2025 đã đặt Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trước một bài kiểm tra không nhỏ về khả năng phản ứng nhanh và giữ vững vai trò trung gian hòa giải trong khu vực.
Trong bối cảnh căng thẳng leo thang và nguy cơ lan rộng, việc hai bên nhất trí ngừng bắn ngay lập tức và vô điều kiện được xem là bước ngoặt quan trọng - không chỉ giúp giảm thiểu thương vong dân sự mà còn củng cố niềm tin vào năng lực gắn kết của ASEAN.
Chia sẻ với báo Pháp luật TP.HCM, TS Trần Thanh Huyền đã có những đánh giá sâu sắc về vai trò của ASEAN và các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc trong nỗ lực đưa Campuchia và Thái Lan đến bàn đàm phán.
TS. Trần Thanh Huyền hiện là Giảng viên Bộ môn Quan hệ Quốc tế, trường ĐH Thủ Dầu Một, đồng thời là Chuyên gia nghiên cứu thuộc Chương trình Naveen Jindal Young Global Research Fellowship (2025-2026) tại ĐH O.P. Jindal Global University, Ấn Độ.
Rất rõ nét vai trò trung gian
Từ góc nhìn của mình, TS. Trần Thanh Huyền nhận định rằng ASEAN đã thể hiện rõ nét vai trò trung gian hòa giải trong khu vực Đông Nam Á, không chỉ ở mặt nguyên tắc mà còn bằng những hành động cụ thể, góp phần thúc đẩy các bên xung đột ngồi lại đối thoại và đạt được thỏa thuận ngừng bắn.
Rõ ràng, ASEAN đã có đóng góp quan trọng trong việc thúc đẩy đạt được thỏa thuận ngừng bắn giữa Thái Lan và Campuchia, cũng như tái lập đối thoại nội khối ngay lập tức và vô điều kiện. Thỏa thuận ngừng bắn lần này không thể tách rời khỏi vai trò trung gian tích cực và mềm dẻo của Malaysia, với chủ đích rõ ràng là giải quyết căng thẳng thông qua đối thoại.
Dù các cuộc đàm phán song phương hay đa phương sau đó diễn tiến thế nào, thì riêng sự kiện hai bên chấp thuận ngừng bắn lập tức và vô điều kiện đã là bước ngoặt có ý nghĩa: không chỉ cứu sống dân thường mà còn là tín hiệu quan trọng cho thấy ASEAN có thể tránh được một “bài kiểm tra” khó khăn về khả năng gắn kết và xử lý xung đột nội khối. Dù vậy, điều cần nhấn mạnh là thỏa thuận ngừng bắn chỉ là bước đầu.
Về vai trò của các cường quốc như Mỹ và Trung Quốc, hiện tại cả hai đều chủ yếu giữ vai trò quan sát và gây áp lực ngoại giao ở mức độ nhất định. Tổng thống Mỹ Donald Trump đã trực tiếp điện đàm với lãnh đạo hai nước, thậm chí đưa ra những cảnh báo về hậu quả kinh tế nếu xung đột leo thang. Liên Hợp Quốc cũng đã lên tiếng về tình hình thương vong và tuyên bố sẵn sàng hỗ trợ nhân đạo nếu hai bên đề nghị.
Tuy nhiên, cần khẳng định rằng vai trò chủ động trong xử lý khủng hoảng nội khối vẫn phải là của ASEAN. Đây không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để ASEAN thể hiện năng lực thực sự trong bối cảnh khu vực đang bị phân cực bởi ảnh hưởng của các siêu cường.
Bản sắc - điểm đặc trưng nổi bật của ASEAN
Một trong những điểm đặc trưng nổi bật của ASEAN là bản sắc “thống nhất trong đa dạng” - phản ánh khả năng duy trì hợp tác giữa các quốc gia thành viên có hệ thống chính trị, trình độ phát triển và lợi ích chiến lược khác nhau.
Bản sắc này gắn liền với các nguyên tắc nền tảng như tôn trọng chủ quyền, không can thiệp, đồng thuận và đối thoại - tạo nên sự khác biệt đáng kể với một số cơ chế khu vực khác có mức độ thể chế hóa hoặc ràng buộc pháp lý cao hơn, như Liên minh châu Âu (EU).
Chính cách tiếp cận linh hoạt này đã giúp ASEAN duy trì được sự gắn kết trong suốt nhiều thập niên, ngay cả khi có bất đồng nội khối. Tuy nhiên, trong những tình huống khủng hoảng cần hành động tập thể nhanh chóng, mô hình này cũng bộc lộ giới hạn về tính hiệu lực và khả năng phản ứng chung.
Nếu tiến trình này tiếp tục được duy trì, đây có thể là tiền lệ đáng khích lệ, giúp củng cố vai trò trung gian của ASEAN trong các kịch bản xung đột có thể xảy ra tương lai.
