Ngày 6-11, Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM tổ chức tọa đàm khoa học đóng góp ý kiến của chuyên gia về xây dựng công trình Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19 tại TP.HCM.
Tại tọa đàm, nhiều ý kiến chuyên gia, nhà khoa học thống nhất xây dựng công trình đài tưởng niệm gồm công viên, đài tưởng niệm và nhà tưởng niệm.
Tiếp cận từ góc nhìn của người dân
TS Nguyễn Thị Hậu, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử TP.HCM, cho biết trên thế giới có nhiều đài tưởng niệm nạn nhân, người dân bình thường là cách ghi ơn người dân bởi đất nước nào cũng phát triển từ những người lao động, người dân hết sức bình thường.
Theo bà, biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 tại TP.HCM nên được tiếp nhận từ góc độ nhìn về người đã mất trong đại dịch lớn. Đó là cách nhìn của chính người dân, thể hiện sự mất mát, nghĩa tình của người dân TP với nhau, của đồng bào cả nước với TP.
“Đừng nên tách chúng ta ra khỏi người dân, đừng nên nghĩ rằng mình tưởng niệm người dân, chúng ta cũng là người dân…” - TS Nguyễn Thị Hậu nói và khẳng định nếu không có sự đồng thuận, đồng lòng giữa dân với chính quyền thì TP.HCM không thể nào vượt qua đại dịch.
Bà cũng cho rằng công trình đài tưởng niệm thể hiện sự đau thương nhưng không bi lụy bởi đặc tính của người Sài Gòn dù đau buồn nhưng có thể nhanh vượt qua, rất nhớ nhung nhưng không bi lụy.
Tôi ước ao biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 trở thành công viên nghĩa tình, có nghĩa với người chết, có tình với người hy sinh. Đó là công trình mà chắc chắn không một kiến trúc sư, nhà quy hoạch nào dám chặt một cái cây, phá một cái nhà mà phải tận lực khai thác.
Đây phải là biểu tượng nghĩa tình, chứ không đơn thuần là tưởng niệm. Bởi chúng ta làm tượng đài hôm nay không phải cho chúng ta mà cho tương lai, hạnh phúc.
Nhà điêu khắc PHẠM VĂN HẠNG
TS Nguyễn Thị Hậu đề xuất TP nên có cuộc thi và tập trung vào mục đích chính, có sự thống nhất để các KTS dễ dàng thiết kế; được xây dựng giản dị, thể hiện những gì cốt lõi nhất và không nên ghi con số người mất cụ thể.
“Làm sao để người dân thấy mình trong đó thì người dân đến sẽ có nhiều cảm xúc” – TS Hậu nhấn mạnh. Bà cho rằng đây sẽ là ký ức quan trọng của lịch sử, đô thị TP.HCM để lưu truyền về sau, là tình nghĩa, đoàn kết, đồng thuận của người dân và chính quyền.
Xây dựng quy hoạch hài hòa, mở cuộc thi thiết kế
KTS Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật TP.HCM, nhìn nhận khu đất số 01 Lý Thái Tổ là vị trí thuận lợi để xây dựng Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19.
Tuy nhiên, ông cho rằng nên xây dựng đài biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 nhẹ nhàng, mang tính kỷ niệm, không quá bi tráng. “Qua mất mát, chúng ta cần nhìn về tương lai” – ông nói.
KTS Nguyễn Trường Lưu đề nghị phải xây dựng quy hoạch cho khu vực công viên này hài hòa, định vị vị trí xây tượng đài. Theo ông, công viên không thể là nơi vui chơi, giải trí, tổ chức hội chợ mà cần xây dựng thành công viên chuyên đề khoa học, văn hóa, nghệ thuật.
Ông cho rằng TP cần đặt đề bài, mở cuộc thi để tìm được phương án tốt nhất với lộ trình cụ thể, không quá nóng vội. Ông cũng đồng tình với đề xuất xây dựng nhà trưng bày hình ảnh xúc động trong khuôn viên Đài tưởng niệm.
PGS.TS Phan Xuân Biên, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo Thành ủy TP.HCM, chuyên viên cao cấp Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, cho rằng biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 với công viên, tượng đài… cần được quy hoạch rõ ràng và không thể gọi là “công viên nghĩa trang”.
Từ kinh nghiệm thế giới, ông cho rằng biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 không cần làm quá hoành tráng nhưng phải thể hiện khát vọng. Đồng thời, phải có nhà tưởng niệm nhắc nhớ chủ trương chống dịch COVID-19 của TP, gương sáng điển hình và sự đồng lòng, đoàn kết của người dân, sức mạnh của người dân trong phòng chống dịch COVID-19.
GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP.HCM, cho rằng công trình không chỉ thể hiện sự mất mát mà còn thể hiện sự hồi sinh, tri ân.
“Đây không chỉ là nơi tưởng nhớ mà còn là nơi tri ân sự đoàn kết, sẻ chia, vinh danh các chiến sĩ, người dân đã gồng mình vượt qua đại dịch. Là nơi cảm xúc để ghi nhớ những bài học cho thế hệ sau; là điểm đến văn hóa, giáo dục truyền thống, để người dân, du khách chiêm nghiệm, lắng đọng…” – GS Nguyễn Xuân Tiên bày tỏ.
Trên tinh thần đó, ông cho rằng biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 cần được xây dựng đơn giản, không rườm rà, hiện đại, toát lên được nét bi hùng. “Đó có thể là hình khối kiến trúc đơn thuần kết hợp kiến trúc điêu khắc cùng với ánh sáng, tạo nên biểu tượng xúc động đi vào lòng người” – vị giáo sư chia sẻ. Ông cũng đề xuất tích hợp giữa tượng đài và công nghệ số để công nghệ số với mã QR để người dân tiếp cận được quá trình phòng chống đại dịch của người dân TP.HCM, những tấm lòng nhân ái, hy sinh…
Còn TS Võ Kim Cương, nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP.HCM, nhấn mạnh công trình cần giữ lại biệt thự nhà Chú Hỏa và hệ thống cây xanh hiện hữu, tận dụng những gì đã có để tạo nên một không gian văn hóa, giáo dục mở, vừa mang tính biểu tượng, vừa tiết kiệm chi phí đầu tư.
Theo ông, cả nước chỉ nên có một biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 dù không lớn nhưng giá trị phải thật lớn. “Quan trọng là khi đứng trước tượng đài, người ta có thể xúc động đến rơi nước mắt, rồi từ đó được tiếp thêm sức mạnh, hướng đến tương lại. Cảm xúc là yếu tố cốt lõi của công trình tưởng niệm” - TS Võ Kim Cương chia sẻ.
Hơn 20.000 người ra đi vì COVID-19
Phát biểu đề dẫn, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, gợi nhớ giai đoạn chống dịch đầy đau thương nhưng kiên cường của cả nước nói chung và TP.HCM nói riêng.
Ông cho biết tại TP.HCM có hơn 20.000 người đã ra đi vì COVID-19, 1.500 trẻ em mồ côi, cùng những thiệt hại nặng nề về kinh tế, tinh thần và xã hội trong thời gian giãn cách.
Tuy nhiên, vượt qua mất mát, TP.HCM đã hồi sinh, phục hồi, phát triển mạnh mẽ. Năm 2024, GRDP ước tăng 7,5%, đánh dấu sự phục hồi về mức trước đại dịch. Năm 2025, TP tiếp tục duy trì đà tăng trưởng cao.
Để tưởng niệm nạn nhân và tri ân tinh thần đồng lòng của người dân, TP.HCM chủ trương chuyển khu đất số 01 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài thành công viên, trong đó bố trí đài tưởng niệm đồng bào, cán bộ, chiến sĩ hy sinh, tử vong vì đại dịch COVID-19. TP đặt mục tiêu hoàn thành công trình trước Tết Nguyên đán 2026.
Khu đất xây dựng biểu tượng phòng chống dịch COVID-19 có diện tích khoảng 4,4 ha, nằm giữa ba tuyến đường Lý Thái Tổ - Trần Bình Trọng - Hùng Vương, nơi còn dấu tích cụm biệt thự nhà Chú Hỏa (7 căn) là một phần ký ức đô thị Sài Gòn.
Hiện, TP.HCM đang lấy ý kiến nhân dân đến ngày 15-11 với ba thông điệp chính: Từ mất mát đến sự hồi sinh thần tốc; tri ân tinh thần đoàn kết, chung sức đồng lòng; lời nhắc nhở cho tương lai.
