Nhưng cũng có tác giả Việt hóa Anna Karenina thành An na Kha lệ ninh hay Jane Eyre thành Kiều Giang hoặc Jên Erơ… Còn lại cùng một nguyên tác những bản dịch của các dịch giả sau thường được đặt những tựa khác để tránh việc cầm nhầm tên tựa sách của người dịch trước. Thí dụ từWuthering Heights sẽ là Đồi gió hú, rồi Đỉnh gió hú. Từ Les Miserable sách Việt ngữ có Những kẻ khốn nạn, sau đó là Những người khốn khổ…
Tuy nhiên, theo tôi được biết hiện nay có ít nhất hai quyển sách nước ngoài nổi tiếng mà người dịch sau lại lấy lại nguyên tựa sách do người dịch trước sáng tạo. Đó là hai quyển Bố già (nguyên tác The God Father do Ngọc Thứ Lang dịch năm 1971) và Bắt trẻ đồng xanh (nguyên tác The Catcher in the Ryecủa J.D. Salinger do Phùng Khánh và Phùng Thăng dịch năm 1964, NXB Lá Bối xuất bản). Tôi dùng chữ sáng tạo vì hai dịch giả này đã “sáng tạo” chứ không phải chỉ thuần là người chuyển ngữ. Nếu không là Ngọc Thứ Lang, một nhà văn, nhà báo thuộc loại tay chơi của Sài Gòn từ những năm 1960 thì không thể nào có chữBố già cho một định nghĩa trong tiếng Anh như sau: “The God Father (Usu Sing) A very power man in a criminal organization, esp the Mafia” (NXB Tự điển Bách khoa). Sau này có một dịch giả đã đặt tựa sách là Cha Thánh- rất đúng theo nguyên nghĩa nhưng lại trật lất ý tưởng của quyển sách cực nổi tiếng đã được chuyển thể thành phim cũng nổi tiếng không kém. Nhưng dẫu sao cũng tạm chấp nhận được vì người dịch sau không muốn dùng tên sách do Ngọc Thứ Lang đã đặt. Nhưng khi dịch giả Đoàn Tử Huyến dịch lại quyển này thì vẫn dùng hai chữBố giàcủa người dịch trước trước năm 1975 (NXB Văn học). Có thể ông Đoàn Tử Huyến cũng nghĩ ra hai chữBố già nhưng dầu có tự nghĩ ra đi nữa thì cũng chỉ là dùng lại của Ngọc Thứ Lang Hà cớ gì ông Đoàn Tử Huyến không dám đề ngoài trang bìa sách rằng: Tên sách do ông Ngọc Thứ Lang đặt và cám ơn người đã mất? Hiện nay, trong quyển tự điển Anh Việt do nhóm tác giả TS Trần Văn Phước biên soạn, NXB Tự điển Bách khoa đã định nghĩa The God Father: Bố già. Thế thì ai là người đã có công trong việc biến The God Father thành Bố già, Ngọc Thứ Lang hay Đoàn Tử Huyến?
Đây cũng là trường hợp của quyển Bắt trẻ đồng xanh. Năm 1992, NXB Phụ nữ xuất bản quyển này do hai dịch giả Đức Dương và Bùi Mỹ Hạnh với y tựa sách được xuất bản năm 1964 tại Sài Gòn. Không lẽ hai dịch giả trẻ này không thể tìm được cái tựa sách khác hay hơn là chỉ muốn ăn sẵn một cái tựa quá thoát ý đến nỗi gần như phóng tác. Thật ra, nếu không biết bà Phùng Khánh thì không thể nào hiểu được tại sao bà lại dịch cụm từ The Catcher in the Rye là Bắt trẻ đồng xanhnhư vậy. Nếu dịch nguyên văn “Rye” chỉ có nghĩa là cánh đồng trồng lúa mạch làm rượu Whiskey và cũng chẳng có bóng dáng đứa trẻ nào có trong tựa sách của R.D. Salinger. Nhưng nếu ta biết rằng hai tác giả họ Phùng đã lấy ý từ câu “If a body catch a body comin through the rye…” (Nếu một đứa nào bắt được đứa nào đang đến qua đồng lúa mạch xanh…”. Đây là hình ảnh ẩn dụ đầy sinh động diễn tả sự hồn nhiên của con trẻ. Canh chừng và bảo vệ chúng cũng chính là bảo vệ cái thuần khiết nhất trong cõi con người.Bắt trẻ đồng xanhra đời từ sự cảm nhận riêng, sự chia sẻ và đồng cảm của hai dịch giả với nhân vật chính - Holden Caufield (hay J.D. Salinger?).
Tôi nghĩ nếu chưa có tựa sách do hai chị em bà Phùng đặt thì hai dịch giả trẻ sẽ không thể nào có một cái tựa sách thoát ý, khó hiểu và lột tả ý của tác giả như thế. Thế mà hai dịch giả trẻ chẳng có một lời nhận rằng mình đã vay nợ từ tiền bối cái tựa sách khi dịch quyển này.
Một quyển sách giá trị của tác giả nước ngoài có thể được nhiều dịch giả chuyển ngữ. Điều này rất có lợi cho người đọc vì họ có thể tìm đọc được bản dịch nào mà họ cho là hay và thích thú (tất nhiên đối với cảm quan riêng). Qua mỗi bản dịch, người đọc có thể tìm thấy bản sắc, phong thái và tính cách, cách sử dụng ngôn ngữ, kể cả lối sống của dịch giả. Do vậy, chắc chắn dù là dịch cùng một nguyên tác nhưng nếu trùng văn phong, câu chữ của bản dịch trước, bản dịch in lần sau, dịch giả vẫn dễ bị xem là thiếu sáng tạo. Trong trường hợp này tại sao tác giả hay nhà xuất bản không làm một chuyện hết sức dễ dàng là ghi dòng chữ “Tựa này đặt theo quyển sách xuất bản năm X, của tác giả Y, nhà xuất bản Z” thì thật là vô cùng đẹp đời, đẹp đạo… dịch!
LÊ VĂN NGHĨA
