Để trí thức đóng góp xứng đáng trong kỷ nguyên vươn mình

Năm 2025 sẽ là năm bản lề trước khi diễn ra Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, đồng thời cũng là năm triển khai nhiều dự án quan trọng của quốc gia và TP.HCM.

TS Trương Minh Huy Vũ, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM, nhận định: Để thực hiện tốt các nhiệm vụ trọng tâm, các công trình trọng điểm, cần có những chính sách thu hút, đảm bảo sự đồng tình, đồng lòng, đồng hành của đội ngũ trí thức, nhà khoa học trên khắp cả nước.

Một người làm, bốn người nghĩ

. Phóng viên: Thưa ông, chúng ta đang tiến đến rất gần năm mới 2025 và trước mắt là nhiều dự án lớn, nhiệm vụ lớn. Theo ông, đâu là yếu tố then chốt để thực hiện hiệu quả các dự án, kế hoạch lớn?

+ TS Trương Minh Huy Vũ: Chúng ta bước vào năm 2025 với nhiều nhiệm vụ, nhiều dự án, công trình trọng điểm về hạ tầng, đô thị được đồng loạt khởi động. Ở trung ương có dự án sân bay Long Thành, cao tốc Bắc - Nam, đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, điện hạt nhân… Trong khi đó, ở TP.HCM đang triển khai các dự án đường vành đai 3, đường vành đai 4, đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị TP.HCM theo Kết luận 49 của Bộ Chính trị, đề án Trung tâm tài chính quốc tế đặt tại TP.HCM, dự án cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ…

Những bài toán càng khó, càng phức tạp thì bộ não tham mưu phải càng sắc bén; sự tập hợp huy động nguồn lực tri thức và sự tham gia của các công nghệ đột phá phải là trung tâm.

Để triển khai đúng và hiệu quả các dự án này, chúng ta phải có cách tiếp cận và cách làm khác, có tính đột phá không chỉ về thời gian mà còn về tốc độ lẫn chất lượng, cũng như các vấn đề kết nối liên quan. Nếu không, những dự án này vẫn sẽ tiếp tục là những kế hoạch, những ước mơ nằm trên giấy.

Không phải tự nhiên mà Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh “điểm nghẽn” của “điểm nghẽn” là “thể chế” và khẳng định: Tất cả do mình! Không phải tự nhiên mà Nghị quyết 57-NQ/TW lại tập trung vào nhiệm vụ đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, đặt ra các mục tiêu rất rõ ràng. Và cũng không phải tự nhiên mà thời điểm triển khai các dự án trọng điểm, trọng tâm nêu trên cũng là khi trung ương và địa phương tập trung nhiệm vụ tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị, nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy, đáp ứng yêu cầu xây dựng một hệ thống chính trị hiện đại, minh bạch.

Muốn có thể chế tốt thì cách làm và người làm sẽ đóng vai trò quyết định. Trong đó, một người làm sẽ cần đến bốn người nghĩ, đặc biệt là khi giải quyết các thách thức lớn lao, những vấn đề bao quát và những mục tiêu mang tính bước ngoặt thời đại. Những bài toán càng khó, càng phức tạp thì bộ não tham mưu phải càng sắc bén; sự tập hợp huy động nguồn lực tri thức và sự tham gia của các công nghệ đột phá phải là trung tâm. Đó là khẳng định của Tổng Bí thư tại buổi làm việc gần đây với Ban Kinh tế và Văn phòng Trung ương Đảng.

Đặt đúng vai trò trí thức, nhà khoa học

. Làm sao để huy động tốt nguồn lực tri thức và các bộ não tham mưu sắc bén, nhất là đặt trong bối cảnh tinh gọn bộ máy?

+ Chúng ta cần các chính sách để thúc đẩy các yếu tố mà Tổng Bí thư đã chỉ đạo, cần biến các quan điểm, chủ trương thành các chương trình hành động với các sản phẩm cụ thể. Quan trọng hơn là sự tính toán về mặt thời gian để đảm bảo tính kịp thời, không ì ạch, chậm trễ.

Trong đó, giai đoạn 2026-2035 có ý nghĩa quyết định và phải là giai đoạn thể hiện cao nhất khát vọng vươn lên của cả dân tộc, sự đồng thuận và quyết tâm của cả hệ thống chính trị để đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và bền vững. Vì vậy, cần xác lập vị trí, vai trò, trách nhiệm của giới trí thức, nhà khoa học trong việc đặt ra và thực hiện một cách hiệu quả các mục tiêu ấy.

Như vậy, cuộc cách mạng này mang tính “hai chiều”, từ chiều kích của quyết tâm chính trị và không gian chính sách đến sự đồng tình, đồng lòng, đồng hành của những trí thức dấn thân và những nhà khoa học mong muốn đóng góp tri thức, chất xám của mình cho quốc gia trong kỷ nguyên vươn mình mới.

Bốn nhóm hành động

. Theo ông, các giải pháp cụ thể để kết nối giới trí thức và cộng đồng các nhà khoa học là gì?

+ Để hiện thực hóa tầm nhìn này sẽ có bốn nhóm hành động mà TP.HCM cần triển khai.

Đầu tiên là xây dựng mô hình thúc đẩy hợp tác với các cơ quan nghiên cứu, tham mưu chiến lược, chính sách với các đầu bài đặt ra từ TP. Các viện thuộc các trường ĐH và các quỹ nghiên cứu sẽ hợp tác, giao thoa và thúc đẩy lợi ích chung như nghiên cứu và trao đổi chuyên môn nhưng vẫn giữ sự cạnh tranh về sản phẩm, đề xuất chính sách.

Thứ hai, các thủ tục hành chính cần tiếp tục được cắt bỏ, đơn giản hóa. Từ việc các trụ sở, đến quy trình hợp tác chia sẻ các kiến thức, công nghệ, đến các cơ chế tài chính trong việc tiếp nhận ở các hình thức khác nhau để thúc đẩy các nghiên cứu hay nhiệm vụ tư vấn chung. Cải thiện chính sách thu hút nhân tài bằng những chương trình cụ thể như miễn giảm thuế, nhà ở, bảo hiểm, môi trường giáo dục - y tế có chất lượng sẽ thu hút chuyên gia có trình độ chuyên môn cao sẽ đi theo các cơ hội phát triển hấp dẫn.

Thứ ba, cần tạo không gian cho những đột phá mới. Thực tế TP.HCM tồn tại các điểm nghẽn chính sách trong cơ chế khuyến khích, mà nhiều điểm nghẽn liên quan tới luật. Ví dụ, ngay cả trong một lĩnh vực quan trọng là ESG (môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp), từ tháng 9 đến tháng 11-2024, TP.HCM thu hút 183 dự án đổi mới sáng tạo liên quan đến ESG nhưng lại chưa có văn bản hướng dẫn doanh nghiệp thực hành ESG mà lồng ghép trong khoảng 20 văn bản luật và gần 70 văn bản dưới luật. Do đó, mô hình sandbox, thí điểm chính sách luôn tạo một sự hấp dẫn cao cho các ý tưởng, dự án mang tính phát kiến.

Thứ tư, thương hiệu và điểm đến hấp dẫn gắn liền với sự sống động của các hoạt động, diễn đàn quốc tế mang tính thường niên. Diễn đàn kinh tế TP.HCM mỗi năm chẳng hạn không chỉ phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của TP.HCM trong các lĩnh vực cụ thể, mà còn là cơ hội để gặp mặt và trao đổi giữa các chuyên gia, viện trưởng tập trung chuyên sâu vào một chủ đề hay vấn đề nào đó. Qua đó, vừa thúc đẩy hợp tác vừa đưa các vấn đề của mỗi địa phương, quốc gia vào “tầm ngắm nghiên cứu” của các cộng đồng khoa học thế giới.

. Xin cảm ơn ông.•