Giảm rủi ro cho kinh tế Việt trước xung đột Nga - Ukraine

“Khi căng thẳng Nga - Ukraine và phương Tây nổ ra, thị trường tại các nước này tiềm ẩn rủi ro, nhiều nhà đầu tư sẽ đẩy nhanh hơn quá trình đa dạng hóa, chuyển dịch chuỗi cung ứng, dòng vốn đầu tư, tìm kiếm địa chỉ an toàn hơn. Đây lại là điểm thuận lợi cho Việt Nam (VN) với tình hình chính trị ổn định, kinh tế tăng trưởng khá, môi trường đầu tư - kinh doanh ngày càng được cải thiện”.

TS Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia, đã nhấn mạnh như trên khi trao đổi với Pháp Luật TP.HCM về ảnh hưởng của cuộc xung đột Nga - Ukraine tới tình hình kinh tế thế giới và tác động với VN.

Công nhân đóng gạo vào container đưa đi xuất khẩu tại cảng Mỹ Thới
(An Giang). Ảnh: BẢO LIÊN

Kinh tế toàn cầu bị ảnh hưởng tiêu cực

. Phóng viên:Kinh tế thế giới vẫn chưa hồi phục sau đại dịch COVID-19 thì chiến sự giữa Nga - Ukraine đã lại nổ ra, kèm theo đó là hàng loạt biện pháp trừng phạt Nga của các nước phương Tây, rồi các biện pháp trả đũa của Nga. Ông đánh giá nền kinh tế toàn cầu sẽ chịu tác động thế nào với bối cảnh hiện nay?

+ TS Cấn Văn Lực:  Không riêng gì Nga hay Ukraine mới bị tác động, mà nền kinh tế toàn cầu cũng bị ảnh hưởng tiêu cực sau hàng loạt biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga và các biện pháp trừng phạt trả đũa của Nga.

Đầu tiên là tác động tới giá năng lượng, lạm phát và tăng trưởng kinh tế thế giới. Nga có vai trò quan trọng trong cung cấp xăng dầu và khí đốt cho thế giới, nhất là cho khu vực EU. Các lệnh trừng phạt Nga đã khiến giá dầu và khí đốt tự nhiên tăng vọt. Giá dầu thời điểm ngày 8-3 vừa qua tăng 55% so với đầu năm 2022.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế đánh giá các biện pháp trừng phạt có tác động nghiêm trọng, còn JP Morgan Chase & Co. (Mỹ) dự báo tăng trưởng toàn cầu năm 2022 có thể giảm khoảng 1 điểm % (tức GDP toàn cầu dự báo chỉ tăng 3%-3,5% từ mức 4%-4,5% dự báo đầu năm) và lạm phát toàn cầu tăng thêm 1 điểm % (lên mức 4,3%-4,7%).

Thứ hai, tác động làm tăng chi phí vận tải, logistics, giá nguyên vật liệu, lương thực và thực phẩm, nhất là lúa mì và ngô. Xung đột xảy ra và các biện pháp trừng phạt được áp dụng sẽ cắt đứt nguồn cung quốc tế từ Nga và Ukraine khiến mặt bằng giá của các mặt hàng này bị đẩy lên cao, đe dọa tới tính liên tục của hoạt động sản xuất và sức cầu tiêu dùng, gia tăng lạm phát thế giới như nêu trên.

. Với thị trường tài chính, tiền tệ quốc tế thì sẽ chịu tác động ra sao, thưa ông?

+ Thị trường tài chính, tiền tệ quốc tế cũng rơi vào trạng thái bất ổn. Thị trường chứng khoán tại hầu hết các nước giảm mạnh trong phiên ngày 24-2 (khi chiến sự Nga - Ukraine bắt đầu xảy ra) và vẫn giảm, dù có lúc phục hồi khi các nhà đầu tư trấn tĩnh trở lại.

TS Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia

Trên thị trường ngoại hối, các đồng tiền mạnh hoặc có tính trú ẩn an toàn như đồng yen Nhật, Franc Thụy Sĩ, USD… từ ngày 25-2 đến nay, giá trị nhiều đồng tiền đã giảm 1,2%-1,5% so với đồng USD tại thời điểm đầu năm. Đặc biệt, đồng rúp của Nga giảm rất mạnh, đến hết ngày 7-3 đã mất giá 85,13% so với đồng USD (tính từ đầu năm 2022). Thị trường ngoại hối dự báo vẫn có thể biến động với biên độ lớn trong thời gian tới nếu căng thẳng không dịu đi.

Việt Nam có thể bị ảnh hưởng về kiểm soát lạm phát

. Chiến sự giữa Nga - Ukraine và các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga và ngược lại đang gây tổn hại về kinh tế của không chỉ các nước trong cuộc mà còn lan ra cả toàn cầu. Vậy nền kinh tế VN sẽ chịu ảnh hưởng ra sao, thưa ông?

+ VN là nền kinh tế có độ mở lớn. Khi các nước bị ảnh hưởng thì VN cũng có thể phải đối mặt với những tác động đáng kể.

Đơn cử như ảnh hưởng về tăng trưởng kinh tế và kiểm soát lạm phát. Khi căng thẳng Nga - Ukraine và phương Tây và các biện pháp trừng phạt được dự báo làm suy giảm tăng trưởng kinh tế và gia tăng lạm phát toàn cầu thì cũng tạo sức ép cho việc điều chỉnh các biện pháp điều hành kinh tế của VN hiện nay.

Đặc biệt, cuộc xung đột này làm gia tăng sức ép lên giá xăng dầu khiến giá của mặt hàng quan trọng này năm 2022 có thể tăng bình quân 30%-40% so với bình quân giá dầu năm 2021.

Với kịch bản này, trên cơ sở tham khảo kết quả đánh giá tác động của giá xăng dầu tăng 10% đối với tăng trưởng, lạm phát của Tổng cục Thống kê, kết quả tính toán sơ bộ cho thấy thâm hụt thương mại xăng dầu sẽ lên mức 9 tỉ USD (so với mức 6,3 tỉ USD năm 2021), CPI bình quân cả năm tăng thêm 0,8-1 điểm %, lên mức 3,8%-4,2%; GDP năm 2022 sẽ giảm khoảng 1,1-1,3 điểm %.

Điều này đặt ra thách thức lớn cho mục tiêu tăng trưởng và kiểm soát lạm phát khoảng 4% năm nay.

. Còn về thương mại, đầu tư, du lịch… sẽ bị tác động ra sao, thưa ông?

+ Đà phục hồi, tăng trưởng kinh tế toàn cầu bị giảm đi khiến nhu cầu hàng hóa, dịch vụ, đầu tư giảm tương ứng, tác động tiêu cực đến xuất khẩu và thu hút đầu tư của Việt Nam. Tiếp đến, do quan hệ thương mại giữa VN với Nga và Ukraine còn khiêm tốn so với tổng kim ngạch thương mại quốc tế của VN (Nga chiếm khoảng 1% và Ukraine chiếm 0,1% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của VN năm 2021), nên những tác động tới ngoại thương của VN là không lớn trong ngắn hạn. Tuy nhiên, những mặt hàng xuất khẩu chịu tác động hiện nay là điện thoại và linh kiện, điện tử và linh kiện, may mặc, nông - thủy sản.

Về trung và dài hạn, các biện pháp trừng phạt Nga của phương Tây và bất ổn tại Nga lại làm ảnh hưởng tới những nỗ lực thúc đẩy quan hệ thương mại - đầu tư của VN với Nga và Liên minh hải quan Nga - Belarus - Kazakhstan. Các hoạt động xuất - nhập khẩu, đầu tư, tài chính, du lịch… giữa VN với Nga và Ukraine sẽ bị ảnh hưởng đáng kể, đặc biệt khi phương Tây loại Nga ra khỏi SWIFT.

Đối với đầu tư, đến tháng 2-2022, tổng vốn đầu tư trực tiếp đăng ký của Nga tại VN đạt 950 triệu USD, với 151 dự án, xếp thứ 24 trong số các nước, vùng lãnh thổ đầu tư vào VN. Ukraine có 26 dự án, tổng vốn đầu tư 30 triệu USD, xếp thứ 69.

Tuy nhiên, các dự án của Nga tập trung chủ yếu vào lĩnh vực năng lượng - là lĩnh vực quan trọng, đóng góp nhiều vào ngân sách, lao động và đảm bảo an ninh năng lượng của VN. Ví dụ, Vietsovpetro sản xuất 1/3 lượng dầu của Việt Nam, đạt doanh thu 1,7 tỉ USD và đóng góp hơn 920 triệu USD vào ngân sách của VN. Đây cũng là vấn đề cần đánh giá kỹ lưỡng hơn.

Về du lịch, trước đại dịch COVID-19, có khoảng 650.000 khách Nga đến VN mỗi năm. Với khủng hoảng này và dịch bệnh, lượng khách Nga đến VN tiếp tục ít đi. Chưa kể, các biện pháp cấm không phận khiến đi lại khó khăn, thu nhập không tăng như kế hoạch, giá vé máy bay có thể tăng theo giá xăng dầu khiến nhiều du khách quốc tế khác sẽ cân nhắc đi du lịch. Kế hoạch phục hồi du lịch sẽ bị ảnh hưởng khá nhiều.

. Nhiều doanh nghiệp (DN) lo chiến sự Nga -Ukraine sẽ tác động đến xuất khẩu, tỉ giá… Ông chia sẻ gì về lo ngại này?

+ Xuất khẩu hàng hóa sang Nga, Ukraine, Belarus sẽ khó khăn hơn nhiều do nhu cầu giảm, đồng rúp của Nga mất giá nhiều trong khi đồng USD tăng giá đồng nghĩa với giá hàng xuất bằng USD trở nên đắt đỏ hơn. Bên cạnh đó chi phí đầu vào, nguyên vật liệu, vận tải, lưu kho bãi… tăng nhanh trong khi giá bán đầu ra chưa thể tăng tương ứng; rủi ro thanh toán do các ngân hàng Nga bị tách khỏi hệ thống SWIFT, rủi ro tỉ giá khiến nhà nhập khẩu bên Nga yêu cầu chia sẻ, giảm giá. Đó là chưa kể đứt gãy chuỗi cung ứng khiến thiếu đầu vào, khâu trung gian bị kéo dài, đầu ra chậm tiêu thụ; rủi ro pháp lý khi hàng giao chậm tiến độ, chậm thanh toán, tranh chấp hay vi phạm hợp đồng có thể xảy ra…

Với người dân, do tâm lý e ngại rủi ro, giá cả và lạm phát gia tăng, người dân thay đổi hành vi tiêu dùng, tiết kiệm, đầu tư và hướng tới các kênh tài chính an toàn như gửi tiết kiệm, mua vàng, bất động sản. Điều này khiến dòng vốn cho sản xuất - kinh doanh ít dồi dào hơn.

Bức tranh không phải toàn màu xám

. Ngoài những tiêu cực, chúng ta có tìm được cơ hội, những tín hiệu thuận lợi trong bối cảnh như vậy hay không?

+ Có chứ. Khi căng thẳng Nga - Ukraine và phương Tây nổ ra, thị trường tại các nước này tiềm ẩn rủi ro, nhiều nhà đầu tư sẽ đẩy nhanh hơn quá trình đa dạng hóa, chuyển dịch chuỗi cung ứng, dòng vốn đầu tư, tìm kiếm địa chỉ an toàn hơn.

Đây lại là điểm mạnh của VN với tình hình chính trị ổn định, kinh tế tăng trưởng khá, môi trường đầu tư - kinh doanh ngày càng được cải thiện, quy mô thị trường gần 100 triệu dân… hấp dẫn các nhà đầu tư.

Ngoài ra, việc Nga có thể đẩy mạnh hợp tác với châu Á cũng là cơ hội thúc đẩy hợp tác đối với VN trong trung - dài hạn.

. Để giảm thiểu những tác động tiêu cực và tận dụng được một số cơ hội như nêu trên, ông có đề xuất gì không?

+ Các cơ quan chức năng cần theo dõi sát sao diễn biến căng thẳng Nga - Ukraine và động thái, chính sách của phương Tây để có tổng hợp, phân tích, báo cáo và đề xuất giải pháp ứng phó kịp thời. Chính phủ, bộ, ngành tiếp tục nỗ lực trong công tác điều hành kinh tế - xã hội theo hướng quyết liệt, kịp thời, hiệu quả, phấn đấu đạt mục tiêu tăng trưởng 6%-6,5% và kiểm soát lạm phát khoảng 4% trong năm 2022.

Chúng ta cũng cần tích cực hoàn thiện thể chế, cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh, thủ tục hành chính; phối hợp và phản ứng chính sách kịp thời để thực hiện tốt chương trình phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội cũng như giúp DN vượt qua khó khăn, tận dụng được cơ hội, thu hút đầu tư, nhất là trong bối cảnh xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, dòng vốn đầu tư tiếp tục diễn ra nhanh hơn. Cùng đó là phối hợp chặt chẽ giữa chính sách tài khóa, tiền tệ và giá cả nhằm thực hiện tốt chương trình phục hồi cũng như kiểm soát lạm phát.

Về thanh toán quốc tế, Ngân hàng Nhà nước phối hợp với cơ quan liên quan có đánh giá tác động của việc Nga bị tách khỏi hệ thống SWIFT, khả năng hệ thống thanh toán thay thế của Nga, để có chính sách, giải pháp hỗ trợ các định chế tài chính, DN xuất nhập khẩu VN.

Các hiệp hội ngành nghề, tổ chức tài chính VN tăng cường tư vấn DN , thiết kế dịch vụ phù hợp bối cảnh mới. Bản thân các DN cũng cần đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa ngoại tệ thanh toán và chủ động biện pháp kiểm soát rủi ro kịp thời, phù hợp.

. Xin cám ơn ông.•