Ngày 24-5, nhằm thực hiện cam kết cung cấp “lợi ích hữu hình” cho các quốc gia trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, các nhà lãnh đạo nhóm Bộ tứ (Mỹ, Nhật, Ấn Độ và Úc) đã công bố chương trình Đối tác Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương nhận thức trong lĩnh vực hàng hải (IPMDA).
Theo giới phân tích, đây là động thái rõ ràng nhất từ trước đến nay của nhóm nhằm đối phó Trung Quốc (TQ), hãng Al Jazeera đưa tin.
Nội dung nhắm trực tiếp vào TQ
Theo nhóm Bộ tứ, IPMDA sẽ giúp các đảo Thái Bình Dương và các quốc gia ở Đông Nam Á và Ấn Độ Dương theo dõi hoạt động đánh bắt cá trái phép và các hành vi bất hợp pháp khác trong vùng biển của họ, theo thời gian thực tế.
 |
Cảnh sát biển Philippines trên tàu BRP Cabra đang theo dõi các tàu Trung Quốc neo đậu tại Bãi cạn Sabina (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam) nằm cách đảo Palawan của Philippines khoảng 135 km. Ảnh: HANDOUT |
Mặc dù không đề cập đích danh TQ, nhưng sáng kiến này của Bộ tứ nhằm giải quyết các khiếu nại lâu nay từ các nước trong khu vực về việc tàu thuyền Trung Quốc đánh bắt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế của các nước này. Ngoài ra, các tàu dân quân biển TQ cũng hoạt động trên các khu vực đang có tranh chấp ở Biển Đông.
Dù Bộ tứ không cung cấp thông tin chi tiết về sáng kiến này, nhưng một quan chức Mỹ giấu tên nói với tờ Financial Times của Anh rằng nhóm có kế hoạch tài trợ cho các dịch vụ theo dõi vệ tinh thương mại để cung cấp miễn phí thông tin tình báo hàng hải cho các quốc gia Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Bằng cách giám sát tần số vô tuyến và tín hiệu radar, sáng kiến này cũng sẽ giúp các quốc gia theo dõi tàu thuyền ngay cả khi các tàu này cố gắng tránh bị phát hiện bằng cách tắt bộ phát đáp, được gọi là Hệ thống thông tin tự động (AIS).
Thông tin tình báo thu thập được sau đó sẽ được chia sẻ trên một mạng lưới trung tâm giám sát khu vực hiện có có trụ sở tại Ấn Độ, Singapore, Vanuatu và Quần đảo Solomon.
Chặn hành vi đánh bắt trái phép...
Ông Greg Poling, chuyên gia về Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế có trụ sở tại Mỹ, mô tả IPMDA là một bước đi “đầy tham vọng”. Ông nhận định nó “có thể rất hữu ích” đối với các quốc gia đang phát triển trên khắp Ấn Độ Dương, Đông Nam Á và các đảo Thái Bình Dương.
“Nỗ lực này có thể giúp giảm đáng kể chi phí và tăng khả năng giám sát hành vi đánh bắt cá trái phép và hành vi của lực lượng dân quân hàng hải TQ" - ông nói.
 |
| Tàu Trung Quốc tại đá Ba Đầu (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam) trong ảnh chụp vệ tinh ngày 23-3-2021. Ảnh: AFP |
Với ước tính khoảng 3.000 tàu, TQ hiện là nước sở hữu hạm đội nước xa lớn nhất thế giới. Các tàu TQ đã bị cáo buộc đánh bắt cá không có giấy phép ít nhất 237 lần từ năm 2015 đến năm 2019. Một số tàu đã bị bắt giữ vì đánh bắt hoặc xâm phạm trái phép vùng biển của Vanuatu, Palau, Malaysia và Hàn Quốc trong những năm gần đây. Trong vùng biển của Triều Tiên, hàng trăm tàu TQ cũng đã bị phát hiện trong trạng thái đang tắt thiết bị phát tín hiệu để đánh bắt mực trái phép.
Ngoài đánh bắt bất hợp pháp, hạm đội TQ còn bị cáo buộc nhắm vào các sinh vật biển đang bị đe dọa và được bảo vệ trên khắp các đại dương, bao gồm cá mập, hải cẩu và cá heo.
Bắc Kinh bác bỏ cáo buộc đánh bắt bất hợp pháp, nói rằng họ "tuân thủ nghiêm ngặt" các quy định quốc tế. Họ cũng cho biết đã thắt chặt giám sát hạm đội nước xa của mình và có các biện pháp bảo tồn các nguồn tài nguyên, bao gồm ở phía bắc Ấn Độ Dương.
... chặn cả âm mưu độc chiếm Biển Đông?
Tuy nhiên, mối quan tâm của khu vực về hành vi hàng hải của TQ không chỉ dừng lại ở việc đánh bắt cá trái phép.
Theo giới chuyên gia, TQ sử dụng tàu cá của họ như một hạm đội bán quân sự ở Biển Đông. Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền phi pháp đối với gần như toàn bộ vùng biển và các tàu cá đã đóng vai trò quan trọng trong việc chiếm đóng các vùng lãnh thổ tranh chấp.
 |
| Tàu Trung Quốc tản ra khắp khu vực đá Bau Đầu thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam hồi tháng 3-2021. Ảnh: MAXAR |
Vào tháng 5-2021, Manila một lần nữa lên tiếng báo động về cái mà họ gọi là “việc triển khai không ngừng, sự hiện diện kéo dài và các hoạt động bất hợp pháp của các tài sản hàng hải và tàu cá TQ” ở vùng lân cận của đảo Thị Tứ (thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam nhưng bị Philippines chiếm đóng trái phép). Phía Philippines cho biết đã phát hiện khoảng 287 chiếc thuyền đang neo đậu trong khu vực tại thời điểm đó.
Theo Bắc Kinh, “không có lực lượng dân quân hàng hải TQ như cáo buộc” và các tàu cá chỉ đơn giản là trú ẩn khi thời tiết xấu. Tuy nhiên, Mỹ cho biết các tàu thuyền đã lảng vảng ở khu vực trong nhiều tháng với số lượng ngày càng tăng, bất kể thời tiết. Những người chỉ trích lo ngại âm mưu này có thể là một phần trong kế hoạch lớn của Bắc Kinh nhằm từng bước độc chiếm Biển Đông,
Ông Ramon Pacheco Pardo - GS quan hệ quốc tế tại Đại học King’s College London, cho biết: “Hành vi trên biển của TQ là“ mối quan tâm không chỉ đối với Bộ tứ mà còn đối với các quốc gia ở Đông Nam Á. Vì vậy, tôi nghĩ nhiều quốc gia sẽ tham gia (IPMDA)”.
Trong khi đó, nhiều chuyên gia khác cũng cho rằng IPMDA có khả năng làm leo thang căng thẳng giữa TQ và Bộ tứ.
Theo ông Einar Tangen - một nhà phân tích ở Bắc Kinh, quan hệ đối tác IMPDA "sẽ đóng vai trò như một chất kích thích khác trong mối quan hệ quốc tế vốn đang xấu đi".
