Lễ hội 'kén rể' niên đại ngàn năm đất Kinh kỳ

Làng cổ Đường Yên thuộc xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, Hà Nội xưa kia có tên là Kim Hoa, tên Nôm là làng Kim Con. Hằng năm, cứ vào mùng 2 tháng 2 Âm lịch, người dân nơi đây lại tổ chức lễ hội “kén rể” với nhiều nghi thức và trò chơi dân gian độc đáo, nhằm tưởng nhớ công ơn của nữ tướng Lê Hoa.

Theo truyền thuyết dân gian và thần phả của đình, bà Lê Hoa là danh tướng của Hai Bà Trưng và là người có công chữa bệnh cho dân làng Đường Yên, được dân làng tôn vinh thờ phụng từ cả ngàn năm trước.

Tương truyền, khi Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa (năm 40 - 43), làng Đường Yên có người con gái tên là Lê Hoa (còn gọi là Ả Lự) khi đó 17 - 18 tuổi vẫn chưa lấy chồng, đi theo Hai Bà đánh giặc Đông Hán.

Bà Lê Hoa chiêu mộ quân sĩ, lập nhiều chiến công rồi về Đường Yên làm lễ khao quân vào ngày 25 tháng chạp.

Sau khi lên ngôi vua, Hai Bà Trưng điều Lê Hoa về làm tri phủ huyện Đông Ngàn, bản doanh đóng tại làng Đường Yên và phong tước cho bà Lê Hoa là "Nữ sử anh phong", "Tuệ tĩnh phu nhân".

Khi đất nước thanh bình, bà Lê Hoa vinh quy bái tổ về làng Đường Yên “kiếm gươm vứt bỏ lại hiền như xưa”. Khi nước nhà không còn khói lửa binh đao, bà phải làm bổn phận của người con gái là đi lấy chồng. Và lễ hội kén rể ra đời từ đó.

Sáng ngày mùng 2 tháng Hai âm lịch, dân làng Đường Yên náo nức ra đình dự hội. ẢNH: HOÀNG ANH

Mở đầu là màn vinh quy bái tổ. Một đoàn người rước kiệu đi từ cổng làng vào sân đình, hai bên có các bô lão trong làng đón Thánh bà xuống kiệu. ẢNH: HOÀNG ANH

Lễ hội kén rể làng Đường Yên có một màn múa tích rất thú vị, dân dã là "cởi vú mo". Màn múa tái hiện cảnh Thánh bà giả trai, dùng mo cau làm áo giáp tham gia đánh giặc. Khi trở về, bà cởi bỏ mo cau để trở lại là con gái và đi lấy chồng. Màn múa này được thực hiện bởi 6 em nhỏ ăn mặc đẹp, đeo mặt nạ.

Các em nhỏ trang điểm kỹ càng, chuẩn bị cho màn múa tích "cởi vú mo". ẢNH: HOÀNG ANH

Khi có trống lệnh, các “nàng tiên” cởi mo ở ngực ra. Kết thúc màn múa đặc trưng và vui nhộn này, hai ứng viên “chàng rể” trong trang phục truyền thống cùng giới thiệu về bản thân và thi tài ứng xử.

Những người được chọn tham gia các vai chính trong lễ hội đều phải trải qua quá trình tuyển lựa với nhiều tiêu chí khắt khe.

Năm nay, Nguyễn Thị Hường, 20 tuổi, vinh dự được các bậc cao niên trong làng chọn vào vai nữ tướng. Người được chọn vào vai nữ tướng Lê Hoa phải là người con gái xinh đẹp, gia đình nề nếp, văn hóa.

Nguyễn Thị Hường được chọn vào vai nữ tướng Lê Hoa. ẢNH: HOÀNG ANH

Người đóng vai mẹ của Thánh bà, tức Mẫu bà phải là người đẹp, song toàn, gia đình gương mẫu. ẢNH: HOÀNG ANH

Người đóng Thánh bà (tức bà Lê Hoa) cùng hai ứng viên “chàng rể”, gồm phe Bắc và phe Hậu, phải là các trai thanh gái lịch, chưa có gia đình riêng, học hành giỏi giang, xuất thân trong các gia đình nền nếp...

Các bô lão múa trống trong làng mở đầu cho phần thi kén rể.

Các chàng trai đến kén rể phải trải qua 3 phần thi: Thi cày, câu ếch, bắt chạch trong chum... để ban giám khảo chấm điểm. ẢNH: HOÀNG ANH

Trên sân đình, hai ứng thí đóng vai thợ cày mặc quần áo nâu chít khăn trên đầu, đi theo là hai đầy tớ mang theo trống khẩu để cổ vũ, còn hai người đóng làm trâu mặc quần áo đen, đeo mặt nạ. ẢNH: HOÀNG ANH

Tiếp sau đó là phần thi câu ếch, hai chàng phải ra sức dùng tài trí để câu ếch nhanh và chính xác nhất. ẢNH: HOÀNG ANH

Theo quy định thì “ếch” nào đớp mồi nhanh, nhảy đẹp và đúng kỹ thuật sẽ được chấm điểm cao. ẢNH: HOÀNG ANH

Cuối cùng là phần thi bắt chạch trong chum. Chạch được thả vào chiếc chum to, bên cạnh là hũ dùng để thả chạch đã bắt được. ẢNH: HOÀNG ANH

Ngoài ra có hai thanh niên giả gái làm nhiệm vụ cản trở chàng rể tương lai thực hiện phần thi. ẢNH: HOÀNG ANH

Sau 3 vòng thi, chủ khảo giám trường công bố kết quả cho phe Bắc và phe Hậu. Ai thắng cuộc sẽ được cùng với nữ tướng Lê Hoa làm lễ làm lễ vinh quy bái tổ. ẢNH: HOÀNG ANH

Chiến thắng của lễ hội Kén rể năm nay đã thuộc về Nguyễn Mạnh Hoàn, 27 tuổi (phe Hậu) sau khi xuất sắc vượt qua 3 phần thi. ẢNH: HOÀNG ANH

Những phần thi trong lễ Kén rể tái hiện những công việc thường ngày của cư dân lúa nước, gửi gắm trong đó những ước vọng về một cuộc sống ấm no, mùa màng tươi tốt.

Các trò chơi dân gian này thu hút sự tham gia của đông đảo dân làng bởi sự vui nhộn và tính dân gian đặc sắc.

Sau khi tìm ra người chiến thắng, dân làng tổ chức múa hát mừng cho đôi trai tài gái sắc nên duyên. ẢNH: HOÀNG ANH

Ngoài ra, người đến dự lễ còn được mãn nhãn với màn trình diễn quan họ trên thuyền. ẢNH: HOÀNG ANH

Kén rể làng Đường Yên là lễ hội độc đáo có niên đại ngàn năm ở đất Kinh kỳ, nhưng đã có 60 năm thất truyền, và phải tới năm 2001 mới được khôi phục với đầy đủ các nghi lễ và trò chơi dân gian.

Ý nghĩa cốt lõi của lễ hội này là thể hiện tinh thần hiếu học, tinh thần thượng võ của dân tộc và gửi gắm những ước vọng về cuộc sống ấm no, mùa màng tươi tốt của người dân làng Đường Yên.

Lễ hội độc đáo: 4 trai tráng khiêng 1 con bò thui bọc lụa đi khắp làng

MINH TRÚC