Vào tuần trước, quân đội Nga đã trình làng một công cụ mới cho kho vũ khí hậu cần quân sự trong cuộc xung đột đang diễn ra ở Ukraine: hệ thống đường sắt điều khiển từ xa, theo trang Bulgarian Military.
Những toa tàu không người lái này, được triển khai theo hướng TP Pokrovsk (tỉnh Donetsk, Ukraine), vận chuyển các nhu yếu phẩm thiết yếu như đạn dược, nước uống và lương thực cho quân đội Nga ở tiền tuyến.
Lữ đoàn Đường sắt số 37 và các đơn vị hậu cần của Tập đoàn quân Cận vệ hỗn hợp số 51 chịu trách nhiệm vận hành hệ thống đường sắt mới này nhằm hợp lý hóa việc vận chuyển và giảm thiểu rủi ro cho nhân sự.
Sự phát triển này đánh dấu một bước chuyển đáng kể trong cách Nga duy trì hoạt động ở một khu vực chiến sự đầy kịch tích, đồng thời đặt ra câu hỏi về tương lai của hậu cần quân sự trong chiến tranh hiện đại.
Hướng Pokrovsk - tâm điểm của các cuộc giao tranh ác liệt - nhấn mạnh tính cấp thiết của các tuyến tiếp tế đáng tin cậy. Quân đội Nga gần đây đã tiến tới Novotoretskoye, nằm về phía đông bắc Pokrovsk, gây gián đoạn hậu cần của Ukraine bằng cách đe dọa một tuyến đường tiếp tế quan trọng dẫn đến TP Mirnograd.
Ông Denis Pushilin - người đứng đầu tỉnh Donetsk do Nga bổ nhiệm - cho biết lực lượng Nga đang kiểm soát phần lớn chiến tuyến, cắt đứt các tuyến tiếp tế của đối phương. Trong bối cảnh đó, các nền tảng vận hành từ xa này giải quyết một nhu cầu cấp thiết: vận chuyển khối hàng nặng trên quãng đường dài trong khu vực chiến sự, nơi các đoàn xe truyền thống liên tục đối mặt mối đe dọa từ máy bay không người lái (UAV) và pháo binh.
Tầm quan trọng của đường sắt hậu cần quân sự đối với Nga
Nga vận hành một trong những mạng lưới đường sắt lớn nhất thế giới, trải dài 105.000 km, với 51% được điện khí hóa. Vận tải đường sắt chiếm ưu thế trong vận chuyển hàng hóa, với khối lượng hàng hóa lớn hơn đường bộ hoặc đường hàng không.
Trong lịch sử, quân đội Nga luôn phụ thuộc nhiều vào đường sắt. Lực lượng Nga duy trì một đơn vị đường sắt chuyên trách, được thành lập vào năm 1851 dưới thời Sa hoàng Nicholas I, với nhiệm vụ xây dựng, bảo trì và bảo vệ hạ tầng đường sắt trong thời chiến.
Trong Chiến tranh Nga–Thổ Nhĩ Kỳ năm 1877-1878, lực lượng Nga đã xây dựng tuyến đường Bender–Galati để tiếp tế cho quân Nga. Trong Thế chiến I, Nga xây dựng 300 km đường ray khổ rộng và khôi phục hơn 4.600 km đường sắt.
Trong Thế chiến II, Liên Xô đã di dời toàn bộ các nhà máy vượt qua dãy Ural bằng đường sắt, duy trì nỗ lực chiến tranh chống lại Đức Quốc xã. Gần đây hơn, Nga đã mở một tuyến đường sắt ở Mariupol vào tháng 8-2024, rút ngắn các tuyến tiếp tế khoảng 300 km và giảm sự phụ thuộc vào cầu Kerch nối giữa bán đảo Crimea với Nga.
Ngày nay, Lữ đoàn Đường sắt số 37 chịu trách nhiệm kiểm tra và sửa chữa các tuyến đường ray tại Pokrovsk, bảo đảm các nền tảng vận hành được dù có thiệt hại do chiến sự.
Việc Nga lựa chọn hậu cần dựa trên đường sắt phản ánh đặc điểm địa lý và hạ tầng độc đáo của nước này. Với khoảng cách rộng lớn và mạng lưới đường bộ hạn chế tại các khu vực chiến sự, đường sắt cung cấp một trục xương sống đáng tin cậy để vận chuyển khối lượng hàng hóa nặng, đặc biệt là trên địa hình thảo nguyên bằng phẳng ở miền đông Ukraine.
Tuy nhiên, các tuyến đường sắt phải đối mặt những thách thức đáng kể. Du kích và lực lượng đặc biệt Ukraine đã nhiều lần làm gián đoạn mạng lưới đường sắt của Nga. Vào tháng 3, các vụ tấn công phóng hỏa phối hợp tại các khu vực Moscow, Samara và Tver đã phá hủy 6 đầu máy kéo, làm tê liệt các trung tâm hậu cần.
Một cuộc tấn công vào tháng 12-2023 nhắm vào đường hầm Severomuysky ở vùng Viễn Đông đã gây ra tình trạng trì hoãn kéo dài nhiều tuần. Tại mặt trận miền nam Ukraine, lực lượng Kiev đã phá hủy 1 cây cầu đường sắt đang xây gần Mariupol, phá vỡ nỗ lực của Nga nhằm tránh phụ thuộc vào cây cầu Kerch.
Những sự kiện trên cho thấy tính mong manh của hậu cần đường sắt, đặc biệt ở các khu vực tiền tuyến - nơi UAV và pháo binh Ukraine vẫn hoạt động tích cực.
Các hệ thống đường sắt điều khiển từ xa của Nga phản ánh một xu hướng rộng hơn: các lực lượng vũ trang đang thích nghi những công cụ cũ cho các cuộc chiến mới. Đường sắt, từng là xương sống của các chiến dịch thế kỷ 19, nay trở thành “huyết mạch” trong một cuộc xung đột ngập tràn UAV. Thành công của các hệ thống mới sẽ phụ thuộc vào khả năng của Nga trong việc bảo vệ mạng lưới đường sắt và vô hiệu hóa sự sáng tạo của Ukraine.
Ưu và nhược của hệ thống đường sắt không người lái
Do đó việc đưa vào hoạt động các hệ thống đường sắt không người lái nhằm đối phó những thách thức trên. Dù thông tin chi tiết vẫn còn hạn chế, Bộ Quốc phòng Nga đã xác nhận tầm hoạt động và việc triển khai thực tế của hệ thống, mặc dù chưa công bố thông số kỹ thuật chính thức.
Dù vậy, hệ thống đường sắt điều khiển từ xa được coi là một bước đổi mới thực tế. Thiết kế của chúng ưu tiên sự đơn giản, bỏ qua các cảm biến phức tạp hay hệ thống định vị tiên tiến thường thấy trên các UAV hiện nay.
Các hệ thống mới của Nga, có khả năng dựa trên các toa chở hàng phẳng được cải tiến, tận dụng các tuyến đường sắt sẵn có và hệ thống điều khiển từ xa cơ bản. Bằng cách tận dụng các tuyến đường sắt sẵn có, Nga giảm thiểu nhu cầu xây dựng mới - một quá trình tốn kém và mất thời gian trong điều kiện chiến sự.
Một người điều khiển, đóng tại vị trí cách xa hàng km, có thể dẫn đường cho toa xe bằng tín hiệu radio hoặc vệ tinh. Việc không sử dụng các thiết bị điện tử tinh vi giúp giảm chi phí và giảm thiểu nguy cơ trước tác chiến điện tử - một mối đe dọa ngày càng gia tăng ở Ukraine, nơi cả hai bên đều triển khai các chiến thuật gây nhiễu và tấn công mạng.
Bối cảnh tác chiến tại Pokrovsk càng làm nổi bật tầm quan trọng của các hệ thống đường sắt không người lái. Lực lượng Nga đang chịu áp lực ngày càng lớn để duy trì đà tiến công giữa những cuộc giao tranh ác liệt. Các báo cáo gần đây cho thấy chiến sự đã gia tăng quanh Rodinskoye - một trung tâm hậu cần của Ukraine. Tình trạng thiếu hụt tiếp tế đang gây khó khăn cho các đơn vị Nga, vốn trầm trọng hơn do các đòn tấn công tầm xa của Ukraine vào kho hậu cần và các đoàn xe tiếp vận.
Sự đơn giản của các hệ thống mới này vừa là điểm mạnh vừa là hạn chế. Do không có các cảm biến tiên tiến, chúng không thể phát hiện chướng ngại vật hoặc thích ứng với những đoạn đường ray bị hư hại. Người điều khiển phải dựa vào thông tin tình báo thời gian thực từ UAV hoặc các đơn vị mặt đất để đảm bảo hành trình an toàn.
Dù vậy, các hệ thống này ưu tiên độ bền bỉ hơn là sự tinh vi. Tầm hoạt động khoảng 50 km của chúng phù hợp với mặt trận Pokrovsk - nơi các kho hậu cần nằm trong tầm tiếp cận của các vị trí tiền tuyến. Tuy nhiên, việc mở rộng hệ thống này sang các chiến trường khác, chẳng hạn khu vực đồi núi hoặc đô thị, có thể gặp nhiều khó khăn.
Xét về mặt chiến thuật, các hệ thống đường sắt không người lái này tăng cường khả năng của Nga trong việc duy trì các cuộc giao tranh kéo dài. Bằng cách giảm nhu cầu về các đoàn xe có người lái, hệ thống mới giúp giải phóng nhân lực cho các vai trò chiến đấu. Các hệ thống này cũng phù hợp với xu hướng tự động hóa rộng hơn của Nga.
Về mặt địa chính trị, việc triển khai này cho thấy quyết tâm của Nga trong việc thích ứng giữa một cuộc xung đột kéo dài. Cuộc chiến ở Ukraine đã phơi bày những điểm yếu về hậu cần, thúc đẩy các sáng kiến như các hệ thống đường sắt không người lái. So với hậu cần của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), vốn dựa vào cầu hàng không và mạng lưới đường bộ, cách tiếp cận tập trung vào đường sắt của Nga phản ánh những ưu tiên chiến lược khác biệt.
Về kinh tế, các hệ thống này phù hợp với tình hình hạn chế nguồn lực của Nga. Việc phát triển UAV tiên tiến hoặc phương tiện điều khiển bằng AI đòi hỏi hàng tỉ USD, trong khi các hệ thống đường sắt không người lái tận dụng hạ tầng hiện có. Sự tiết kiệm về chi phí cho phép Nga nhanh chóng triển khai hệ thống - một điều cần thiết khi Ukraine không ngừng gây áp lực lên các tuyến tiếp tế.
Tuy nhiên, các nhà quan sát đặt câu hỏi về tính khả thi lâu dài của các hệ thống đường sắt không người lái này vì các hành vi phá hoại vẫn là mối đe dọa thường trực.
Hơn nữa, việc các hệ thống này phụ thuộc vào người điều khiển làm hạn chế khả năng tự chủ của chúng. Khác với các hệ thống hoàn toàn tự động, như SMET của Lục quân Mỹ có thể tự điều hướng, các hệ thống của Nga đòi hỏi phải giám sát liên tục. Điều này khiến người điều khiển dễ bị tấn công tác chiến điện tử — lĩnh vực mà Ukraine đã thể hiện sự vượt trội.
Việc gây nhiễu tín hiệu có thể làm gián đoạn điều khiển, khiến hàng hóa có giá trị bị mắc kẹt. Việc tích hợp các biện pháp đối phó tiên tiến hơn, như công nghệ chống gây nhiễu, sẽ làm tăng chi phí và độ phức tạp, từ đó làm suy yếu lợi thế cốt lõi của hệ thống, đó là sự đơn giản.
Thành công của các hệ thống đường sắt không người lái phụ thuộc vào khả năng của Nga trong việc bảo vệ mạng lưới đường sắt của mình. Chiến dịch phá hoại của Ukraine, được các nhóm du kích như “Stop the Wagons” hỗ trợ, vẫn chưa có dấu hiệu chậm lại.
Một vụ tấn công vào tháng 6 ở tỉnh Kursk (Nga) đã làm trật bánh một đoàn tàu chở hàng, khiến một công nhân bị thương. Những sự gián đoạn như vậy buộc Nga phải phân bổ thêm nguồn lực cho việc bảo vệ đường sắt, gây áp lực lên lực lượng vốn đã căng thẳng. Việc tích hợp UAV hoặc AI để giám sát đường ray có thể giúp giảm thiểu rủi ro, nhưng tốc độ áp dụng công nghệ này của Nga còn chậm, hạn chế các lựa chọn khả thi.
Yếu tố con người, dù tối thiểu, vẫn đóng vai trò then chốt. Những người điều khiển, cần có kỹ năng điều hướng từ xa và nhận thức tình huống cao. Sai sót có thể dẫn đến trật bánh hoặc mất hàng hóa, đặc biệt là trong điều kiện căng thẳng chiến đấu.
