Donbass - Nút thắt chưa thể tháo trong cuộc chiến Ukraine

Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây nói rằng Nga sẽ đánh bật quân đội Ukraine khỏi vùng Donbass (miền đông Ukraine) và giành quyền kiểm soát toàn bộ khu vực này, dù “bằng hành động quân sự hay nỗ lực ngoại giao”.

“Mọi thứ đều dẫn đến điều đó. Hoặc chúng tôi sẽ giải phóng các vùng lãnh thổ ấy bằng vũ lực, hoặc phía Ukraine sẽ rút quân và ngừng chiến đấu tại đó” - tổng thống Nga nói.

Phát ngôn trên tiếp tục khẳng định một trong những yêu cầu then chốt của Moscow trong bối cảnh các nỗ lực của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm thúc đẩy một kế hoạch hòa bình vẫn chưa mang lại kết quả.

Tình hình chiến trường Donbass

Một trong những yêu cầu lớn nhất của Điện Kremlin kể từ đầu xung đột là Ukraine phải nhượng lại phần lãnh thổ ở vùng Donbass (gồm hai tỉnh Donetsk và Luhansk), nơi Nga tuyên bố sáp nhập vào tháng 9-2022.

Suốt hơn một thập niên, vùng Donbass ở miền đông Ukraine đã là tâm điểm của những trận giao tranh dữ dội và các tranh cãi ngoại giao. Đây là một vùng công nghiệp trọng điểm với diện tích khoảng 52.000 km². Khu vực này giàu trữ lượng than và kim loại, bao quanh là các thị trấn công nghiệp và những cảng biển có vị trí chiến lược trên biển Azov.

Với Kiev, Donbass là trung tâm công nghiệp thiết yếu và là vùng đệm phòng thủ, một khu vực giàu tài nguyên mà Ukraine kiên quyết khẳng định là lãnh thổ có chủ quyền với những gốc rễ văn hóa sâu đậm.

Với Moscow, đây vừa là mục tiêu chiến thuật vừa là đòn bẩy chính trị. Nga coi khu vực này gắn bó về mặt lịch sử với Nga và trung tâm trong mọi cuộc đàm phán.

Dù Nga vẫn kiên quyết trong lập trường với vùng Donbass, các bản đồ nguồn mở về xung đột cho thấy lực lượng Nga hiện chưa kiểm soát hoàn toàn, mà kiểm soát khoảng 80% khu vực, theo đài CNN. Phân tích của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), tổ chức giám sát xung đột có trụ sở tại Mỹ, cho rằng với tốc độ tiến quân hiện tại, lực lượng Nga chỉ có thể kiểm soát trọn tỉnh Donetsk vào tháng 8-2027.

Nga gần đây cũng đưa ra tuyên bố về những chiến thắng tại nhiều khu vực quan trọng của Donbass. Đầu tháng này, Nga nói rằng đã giành quyền kiểm soát TP Pokrovsk (Nga gọi là Krasnoarmeysk). Tổng tham mưu trưởng Lực lượng vũ trang Nga Valery Gerasimov tuyên bố rằng tính đến ngày 1-12 quân đội Nga đã “giải phóng hoàn toàn” thành phố này, cùng với Volchansk (thuộc tỉnh Kharkiv).

Quan chức Ukraine ngày 2-12 bác tuyên bố của Nga. “Các hoạt động truy lùng, tấn công và loại bỏ đối phương trong khu vực đô thị ở Pokrovsk vẫn đang tiếp diễn” - Bộ chỉ huy miền đông Ukraine viết trên Facebook.

Bộ này cho biết lực lượng Nga đã lợi dụng thời tiết xấu để cắm cờ tại một khu vực của Pokrovsk nhằm mục đích tuyên truyền. “Sau đó, họ đã vội vã rút chạy. Tuy điều kiện thời tiết không thuận lợi, các đơn vị của chúng tôi vẫn tiếp tục trinh sát đường không, xác định mục tiêu và tiến hành hỏa công vào các nhóm đối phương” - theo tuyên bố.

Về phía Ukraine, nước này nhiều lần khẳng định sẽ không từ bỏ Donbass. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hồi tháng 8 khẳng định sẽ không nhượng bất kỳ vùng đất nào ở miền đông Ukraine cho Nga, nói rằng từ bỏ vùng Donbass sẽ mở đường để Tổng thống Putin “khởi động một cuộc chiến thứ ba” tại Ukraine.

“Đối với Nga, Donbass là bàn đạp cho một cuộc tấn công mới trong tương lai. Nếu chúng ta tự nguyện rời khỏi Donbass hoặc vì bị gây sức ép, chúng ta sẽ khởi đầu cho một cuộc chiến thứ ba. Nếu chúng ta rời Donbass hôm nay, các tuyến phòng thủ, địa hình đang kiểm soát sẽ bị mất, và điều đó rõ ràng mở ra một bàn đạp để Nga chuẩn bị cho một đợt tấn công mới” - ông Zelensky nói.

Nút thắt của những nỗ lực ngoại giao

Khi Nga càng lúc càng cứng rắn với khu vực Donbass, trong khi Ukraine vẫn kiên quyết bác bỏ yêu sách lãnh thổ của Moscow, con đường hướng tới bất kỳ thỏa hiệp nào ngày càng trở nên mờ mịt.

Việc Ukraine nhượng lại Donbass cũng là một trong những điểm trong kế hoạch 28 điểm do nhóm của Tổng thống Mỹ Donald Trump soạn thảo, vốn bị quan chức Ukraine và châu Âu chỉ trích là quá thiên về lợi ích của Nga.

Sau cuộc gặp với đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và con rể Tổng thống Trump - ông Jared Kushner tại Điện Kremlin đầu tuần này, ông Putin nói Nga không đồng ý với một số điểm trong đề xuất của Mỹ. Theo TASS, ông Putin nhắc lại yêu cầu Ukraine rút quân khỏi Donbass và “từ bỏ hành động quân sự”.

Tờ Kyiv Independent ngày 4-12 dẫn bản ghi một cuộc họp nội bộ của châu Âu, trong đó, Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb nói rằng đã nói chuyện với ông Stubb và ông Kushner sau khi hai đặc phái viên Mỹ trở về từ Moscow. Theo ông Stubb, hai đặc phái viên Mỹ nói rằng “95% thỏa thuận đã được thống nhất” với Nga, nhưng điểm nghẽn còn lại liên quan việc buộc Ukraine nhượng lại lãnh thổ.

Câu hỏi về tương lai Donbass trong các kế hoạch hòa bình sẽ tiếp diễn khi ông Rustem Umerov, trưởng đoàn đàm phán của Ukraine đến TP Miami (bang Florida, Mỹ) để tiếp tục thảo luận với ông Kushner và ông Witkoff vào cuối tuần này.

Tuy nhiên, theo tờ The Washington Post, điều chưa rõ là Ukraine và Nga có đang nói về cùng một phiên bản của đề xuất hòa bình do Mỹ đưa ra hay không.

Sau cuộc đàm phán giữa các quan chức Ukraine và Mỹ ở Geneva (Thuỵ Sĩ) ngày 23-11, bản kế hoạch ban đầu gồm 28 điểm được rút xuống còn 19 điểm, với nhiều phần không thể chấp nhận đối với Ukraine bị loại bỏ hoặc để lại cho lãnh đạo hai bên thương lượng.

Tuy nhiên, truyền thông nhà nước Nga dẫn lời Tổng thống Putin rằng đề xuất của Mỹ gồm 28 điểm (hoặc 27, theo một hãng tin Nga khác) và được chia thành bốn văn bản, dựa trên những thỏa thuận đạt được giữa ông Putin và ông Trump tại Alaska hồi tháng 8.

Chi tiết của các điều khoản đến nay vẫn chưa rõ ràng, điều rõ ràng là cả Moscow và Kiev đều kiên quyết không nhượng bộ ở Donbass, khiến các nỗ lực chấm dứt xung đột gặp khó.