Kiểm toán Nhà nước vừa có báo cáo gửi Quốc hội tổng hợp kết quả kiểm toán tổ chức thực hiện chương trình phục hồi phát triển kinh tế- xã hội.
“Một số ngân hàng thương mại tiềm ẩn rủi ro cao”
Đáng chú ý, tại báo cáo này, Kiểm toán Nhà nước đánh giá tình hình thanh khoản của hệ thống ngân hàng nhiều thời điểm trong năm 2022 còn căng thẳng. Một số tổ chức tín dụng thiếu hụt vốn khả dụng dẫn đến vi phạm tỉ lệ dự trữ bắt buộc hoặc phải cho vay hỗ trợ thanh khoản.
Theo Kiểm toán Nhà nước, phương án xử lý tổ chức tín dụng yếu kém (ba ngân hàng) còn chậm, kéo dài qua nhiều năm, cụ thể là từ năm 2015 đến nay. Việc kéo dài tiến độ xử lý dẫn đến nguồn lực dự kiến hỗ trợ thông qua các hình thức cho vay đặc biệt tăng.
Đến thời điểm kiểm toán (tháng 8-2023), Kiểm toán Nhà nước cho biết việc xử lý ba ngân hàng mua bắt buộc mới ở bước được Chính phủ phê duyệt chủ trương chuyển giao bắt buộc, đang ở giai đoạn xác định giá trị doanh nghiệp để chuyển giao bắt buộc. Hiện mới có một ngân hàng được Chính phủ phê duyệt chủ trương chuyển giao bắt buộc là DongAbank.
Cạnh đó, tình hình tài chính của các ngân hàng vẫn rất khó khăn, như nợ xấu và tài sản tồn đọng cao, âm vốn chủ sở hữu, lỗ lũy kế tiếp tục có xu hướng gia tăng, không đáp ứng quy định về an toàn trong hoạt động ngân hàng. Một số ngân hàng thương mại tiềm ẩn rủi ro cao, gây mất an toàn hệ thống.
Kết quả kiểm toán còn cho thấy tỉ lệ nguồn vốn ngắn hạn được sử dụng để cho vay trung dài hạn toàn hệ thống có xu hướng tăng.
Cụ thể, khối ngân hàng thương mại cổ phần năm 2022 đạt 30,7% (năm 2021 là 26,3%), khối tổ chức tín dụng phi ngân hàng tăng từ 37% năm 2021 lên 42% năm 2022.
Tại thời điểm 31-12-2022, ngoài năm ngân hàng thương mại yếu kém chưa đáp ứng tỉ lệ nguồn vốn ngắn hạn sử dụng cho vay trung dài hạn (Oceanbank, GPBank, CBbank, DongABank, SCB), một số ngân hàng thương mại có tỉ lệ này khá cao, sát ngưỡng cho phép, tiềm ẩn rủi ro việc mất cân bằng kỳ hạn và rủi ro thanh khoản với tổ chức tín dụng.
Phản ứng chậm
Liên quan đến lãi suất cho vay, Kiểm toán Nhà nước ghi nhận Ngân hàng Nhà nước đã triển khai nhiều biện pháp trong năm 2022 để giảm lãi suất. Tuy nhiên, các biện pháp đều không hiệu quả, chưa đạt được mục tiêu phấn đấu giảm lãi suất cho vay khoảng 0,5% - 1% theo Nghị quyết 43/2022 của Quốc hội.
Thậm chí, tỉ lệ này còn có xu hướng tăng, biên độ giữa lãi suất cho vay bình quân và lãi suất huy động bình quân còn lớn, trên 4%.
Đáng chú ý, cuối tháng 9-2022, trong vòng một tháng, Ngân hàng Nhà nước đã có hai lần điều chỉnh tăng các mức lãi suất điều hành với tổng mức tăng 2%. Việc này dẫn đến lãi suất huy động và lãi suất cho vay bình quân toàn hệ thống đột ngột tăng cao trong những tháng cuối năm (có lãi suất huy động trên 11%, lãi suất cho vay trên 13%).
“Việc đột ngột điều chỉnh tăng các mức lãi suất điều hành sau một thời gian dài không thay đổi của Ngân hàng Nhà nước (trong khi các ngân hàng trung ương trên thế giới đã tăng dần lãi suất từ đầu năm 2022) là khó dự đoán, gây bất ngờ cho nền kinh tế, khiến cho môi trường kinh tế rủi ro hơn, người dân, doanh nghiệp không thể lập được kế hoạch kinh doanh dài hạn một cách ổn định” - theo Kiểm toán Nhà nước.
Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước cũng đánh giá nhiều ngân hàng thay vì tiết giảm chi phí, hạ biên độ lãi suất để hỗ trợ doanh nghiệp thì trong năm 2022 lại tăng biên độ lãi suất so với đầu năm. Lợi nhuận trước thuế của các ngân hàng tăng, trong đó nguồn thu từ hoạt động tín dụng chiếm tỉ trọng chủ yếu và tiếp tục tăng, chi phí hoạt động cũng tiếp tục tăng, tỉ lệ chi phí hoạt động so với dư nợ cho vay năm 2022 tăng so với năm 2021.
Qua kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước phát hiện cơ cấu tín dụng năm 2022 chưa đúng định hướng vào lĩnh vực ưu tiên theo chủ trương của Chính phủ và kiểm soát chặt chẽ tín dụng đối với các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro. Điều này cho thấy vai trò định hướng thị trường của Ngân hàng Nhà nước chưa thực sự hiệu quả.
Báo cáo dẫn chứng với các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro, dư nợ cấp tín dụng vào lĩnh vực bất động sản cuối năm 2022 đạt hơn 2.580 nghìn tỉ đồng, tăng 23,9% so với cuối năm 2021 (cao gấp 1,7 lần so với tăng trưởng chung toàn ngành).
Ngoài các nguyên nhân khách quan, Kiểm toán Nhà nước cho rằng có một phần từ nguyên nhân chủ quan của Ngân hàng Nhà nước và các Ngân hàng thương mại.
“Phản ứng của Ngân hàng Nhà nước còn chậm dẫn đến điều chỉnh tăng lãi suất còn đột ngột; chức năng thanh tra giám sát của cơ quan thanh tra giám sát còn có điểm yếu kém, chưa phân tích, làm rõ một số vấn đề trọng yếu, tiềm ẩn rủi ro của đối tượng giám sát vi mô” - cơ quan kiểm toán khẳng định.
Trong khi đó, các Ngân hàng thương mại vì mục tiêu kinh doanh là lợi nhuận, chưa thực sự tiết giảm chi phí cũng như chủ động hạ lãi suất cho vay để hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển kinh tế.
Đẩy nhanh tiến độ chuyển giao bắt buộc đối với 4 ngân hàng
Từ kết quả kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước đề nghị Ngân hàng Nhà nước phối hợp với các cơ quan liên quan khẩn trương đẩy nhanh tiến độ chuyển giao bắt buộc đối với ba ngân hàng mua bắt buộc và DongAbank.
Với các ngân hàng tiềm ẩn rủi ro mất an toàn, Kiểm toán Nhà nước đề nghị trên cơ sở kết quả thanh tra của cơ quan thanh tra giám sát, Thanh tra Chính phủ và báo cáo giám sát vi mô, cơ quan thanh tra giám sát xác định rõ thực trạng tài chính, giám sát chặt chẽ, bám sát hoạt động của ngân hàng.
Từ đó kịp thời báo cáo Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đề ra các biện pháp giám sát, can thiệp phù hợp với các quy định của pháp luật, theo nguyên tắc không để thất thoát, mất tài sản của Nhà nước và nhân dân, không để mất an toàn, bảo đảm ổn định hệ thống ngân hàng.
