Đối với nhiều người, nỗi kinh hoàng do Nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) gây ra đã kết thúc vào năm 2019, sau chiến dịch quân sự do Mỹ dẫn đầu nhắm vào nhóm này. Nhưng đến nay, hàng chục ngàn người vẫn đang ở trong các trại tị nạn. Các trại tị nạn này là nơi sinh sống của gia đình của các chiến binh IS và những người khác vô tình bị cuốn vào sự hỗn loạn ở phía đông bắc Syria, theo tờ The Wall Street Journal.
Al-Hol là một trong số các trại tị nạn này. Sau một cuộc rà soát an ninh gần đây, nhà chức trách đã phát hiện loạt vũ khí, hàng chục chiến binh IS bên trong trại tị nạn Al-Hol. Ngoài các trại tị nạn trên, khoảng 9.000 chiến binh IS đang bị giam trong mạng lưới các trung tâm giam giữ ở Syria.
Các trại tị nạn và trung tâm giam giữ được Lực lượng Dân chủ Syria quản lý. Lực lượng Dân chủ Syria đã cùng với Mỹ chống lại IS và hiện được quân đội Mỹ hỗ trợ.
Theo The Wall Street Journal, thách thức trước mắt đối với Mỹ và các đối tác quốc tế là hỗ trợ nhân đạo cho cư dân trong các trại tị nạn và chống lại những nỗ lực của IS nhằm cực đoan hóa người dân. Nếu chính quyền Mỹ trong tương lai ngừng hỗ trợ cho Lực lượng Dân chủ Syria hoặc rút binh lính Mỹ, hệ thống an ninh tại các trại tị nạn và trung tâm giam giữ có thể sụp đổ. Điều này có khả năng châm ngòi cho sự trỗi dậy của IS.
Quả bom hẹn giờ
Những lo ngại về sự trỗi dậy của IS vượt ra ngoài Trung Đông. Các quan chức Mỹ tin rằng vụ tấn công khủng bố hôm 22-3 nhằm vào nhà hát Crocus City Hall ở ngoại ô Moscow (Nga) là do một nhánh của IS có trụ sở tại Afghanistan – được gọi là ISIS-K – thực hiện.
Bà Dana Stroul – cựu quan chức cấp cao của Lầu Năm Góc về Trung Đông – cho biết: “Al-Hol chắc chắn là một quả bom hẹn giờ vì đây là một trong những nơi khốn khổ nhất trên Trái Đất”.
Theo The Wall Street Journal, quả bom này có thể bị kích nổ vì nhiều nguyên nhân.
Vào tháng 10-2019, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã kêu gọi rút hoàn toàn lực lượng Mỹ khỏi Syria. Sau đó, ông quyết định giữ lại khoảng 900 quân ở nước này. Hiện chưa rõ quan điểm của ông Trump về Syria sẽ như thế nào nếu ông tái đắc cử tổng thống Mỹ.
Một mối đe dọa tiềm tàng đối với an ninh của các trại tị nạn là mâu thuẫn giữa người Kurd ở Syria và Thổ Nhĩ Kỳ. Người Kurd ở Syria đã cảnh báo rằng họ sẽ cân nhắc hành động trong trường hợp phải hứng chịu một cuộc tấn công kéo dài từ Thổ Nhĩ Kỳ.
Các động thái khó lường của Iraq cũng là yếu tố khiến tình hình thêm căng thẳng. Việc Iraq muốn trục xuất 2.500 lính Mỹ có thể khiến Lầu Năm Góc gặp khó khăn trong việc hỗ trợ hậu cần cho lực lượng Mỹ ở đông bắc Syria.
Ngoài ra, Mỹ và phía Syria vẫn chưa đưa ra kế hoạch dự phòng nhằm cung cấp nơi ở cho những người tị nạn và nơi giam giữ các chiến binh IS, trong trường hợp binh lính Mỹ rời khỏi Syria. Cả Mỹ và các đồng minh đều không muốn bàn giao các cơ sở này cho chính quyền Tổng thống Syria – ông Bashar al-Assad. Họ cũng không có ý định chuyển giao các cơ sở này cho Liên Hợp Quốc (LHQ).
Bà Devorah Margolin – nhân viên tại Viện Chính sách Cận Đông Washington (Mỹ) – cho biết: “Chúng tôi thực sự đã suy nghĩ về chuyện này từ năm 2019. Câu hỏi cấp bách hiện nay là chúng ta có thể làm gì để những người tị nạn sớm được về quê hương và kế hoạch dự phòng là gì nếu binh lính Mỹ rời đi”.
Giải pháp lâu dài
Trại tị nạn Al-Hol được xây dựng từ nhiều thập niên trước. Gần đó là trại tị nạn Roj. Tổng dân số của hai trại tị nạn hiện là 46.500 người, bao gồm những phụ nữ kết hôn với IS hoặc bị ép có con với các chiến binh của nhóm này. Theo các quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ, hơn một nửa số người dân trong các trại tị nạn là dưới 12 tuổi.
Trẻ em đặc biệt dễ bị tổn thương. Các quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết chỉ 1/4 số trẻ em trong các trại tị nạn được học tập thường xuyên.
Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết tình hình tội phạm bạo lực trong các trại tị nạn đã giảm trong năm qua. Tuy nhiên, báo cáo do chuyên gia nhân quyền của LHQ đưa ra sau khi đến thăm trại tị nạn Al-Hol vào tháng 7-2023 mô tả tình hình có phần đáng quan ngại hơn.
“Sự bất an tràn ngập cuộc sống hàng ngày trong trại tị nạn. Các vụ bạo lực, bao gồm giết người, tấn công thể chất, đe dọa và tấn công tình dục xảy ra thường xuyên mà không có biện pháp ngăn chặn” – báo cáo nêu.
Các quan chức ở Al-Hol cho biết các bé trai chưa đủ tuổi vị thành niên được đưa đến các trại tị nạn dành riêng cho nam giới, do lo ngại các em có thể gặp rủi ro an ninh. Chuyên gia LHQ cho biết sự chia ly đã làm dấy lên nỗi sợ hãi trong các gia đình và khiến một số bà mẹ tìm cách giấu con trai của mình.
Theo The Wall Street Journal, giải pháp lâu dài để ngăn IS trỗi dậy từ các trại tị nạn và trung tâm giam giữ này sàng lọc những người trong đó. Theo đó, nhà chức trách có thể cho những người không phải là chiến binh IS được hồi hương. Tuy nhiên, việc hồi hương diễn ra rất chậm và nhiều quốc gia không muốn cho công dân của họ về nước.
Trong 3 năm qua, khoảng 10.200 người ở các trại tị nạn Al-Hol và Roj đã được hồi hương. Các quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ hy vọng sẽ hồi hương thêm vài ngàn người nữa trong năm nay. Riêng đối với những người không phải công dân Iraq và Syria, việc hồi hương của họ khó khăn hơn nhiều.
Tướng Erik Kurilla – một chỉ huy quân sự của Mỹ tại Trung Đông – nhấn mạnh các bên cần phải thu hẹp quy mô các trại tị nạn. “Điều này đòi hỏi nỗ lực liên tục của cộng đồng quốc tế, để đưa những gia đình này trở về quê hương của họ” – ông nói.
