“Phải đảm bảo ba yêu cầu khi làm thủy điện”

“Khu vực đồng bằng sông Cửu Long đang đối diện tình trạng kiệt nước và xâm nhập mặn lấn sâu. Nguyên nhân là nhiều quốc gia đang khai thác nguồn nước sông Mê Kông mà không quan tâm đến vùng hạ lưu. Ta cứ kêu nước thượng nguồn như Trung Quốc đã chặn dòng làm hồ chứa thủy điện nhưng thực tế trong nước cũng tồn tại những bất hợp lý, phải chấn chỉnh ngay” - Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường kiêm Phó Chủ tịch thường trực Ủy ban sông Mê Kông Việt Nam Nguyễn Thái Lai nói với Pháp Luật TP.HCM về chuyện xây ồ ạt thủy điện trên lưu vực sông Đồng Nai.

Phải giữ đủ nước cho hạ lưu

. Những yêu cầu cụ thể để chấn chỉnh các dự án thủy điện là gì, thưa Thứ trưởng?

+ Ở mỗi thời điểm, ta có sự nhìn nhận khác nhau và có những ưu tiên theo hướng đó. Ta không thể cực đoan phê phán thủy điện. Vấn đề là làm sao hài hòa giữa các lợi ích và đảm bảo phát triển bền vững. Cụ thể, việc khai thác, sử dụng nước ở thượng nguồn phải đảm bảo dòng chảy tối thiểu cho hạ du, tức là việc xây dựng thủy điện phải chú ý đến nhu cầu sử dụng nước của vùng hạ lưu.

Trong quy định về lưu vực sông cũng đã nói rõ dòng chảy tối thiểu phải hội đủ ba yếu tố then chốt: Một, đảm bảo dòng sông đó không chết để tránh kiệt nước - các dòng sông trơ đáy, như viễn cảnh vừa xảy ra ở sông Hồng. Thứ hai, phải đảm bảo phát triển hệ sinh thái thủy sinh một cách bình thường vì sinh kế của nhiều người dân trên lưu vực phụ thuộc lớn vào nguồn thủy sinh, điển hình là ở sông Mê Kông. Thứ ba, đảm bảo nhu cầu dùng nước tối thiểu.

. Nếu thực hiện theo các yêu cầu vừa nêu, có vẻ vấn đề đơn giản nhưng sao các dự án thủy điện vẫn gây ra nhiều bức xúc?

+ Các quy định về quản lý thủy điện đang được áp dụng có nhiều điểm chưa phù hợp, cần điều chỉnh. Hiện nay, chủ đầu tư các dự án thủy điện chủ yếu xin phép Bộ Công thương và có tham khảo ý kiến của một số bộ, ngành khác nhưng chỉ ở mức độ mà thôi. Ta phải khắc phục theo hướng: trước khi Bộ Công thương xét duyệt, cần tham khảo ý kiến của Bộ Tài nguyên và Môi trường về nhu cầu sử dụng tổng hợp nguồn nước ở hạ du để thiết kế công suất lắp máy thủy điện; đồng thời phải có quy trình liên hồ chứa.

Các tuyến đường để thi công, vận hành thủy điện bị lâm tặc lợi dụng, chặt phá rừng, không như các chủ thủy điện nói rằng sẽ giúp bảo vệ rừng tốt hơn. Trong ảnh: Một nhóm lâm tặc bị trạm kiểm lâm vườn quốc gia bắt giữ. Ảnh: Trạm kiểm lâm Phước Sơn cung cấp

Chấn chỉnh

. Các dự án có phần ảnh hưởng xấu đến vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, có nguy cơ ảnh hưởng đến nguồn nước lưu vực sông… nên lẽ ra phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) chặt chẽ. Theo ông, việc này được thực hiện ở các dự án thủy điện ra sao?

+ Luật Bảo vệ môi trường yêu cầu lập ĐTM phải được lập đồng thời với báo cáo nghiên cứu khả thi của dự án. Quy định này tuy được tuân thủ nhưng các báo cáo này không được thực hiện một cách nghiêm túc. Thời gian qua, chủ đầu tư nhiều dự án thủy điện chưa nhận thức đầy đủ việc bảo vệ môi trường thì lấy đâu ra những ĐTM hoàn chỉnh, khoa học. Chưa kể là các chủ đầu tư có thực hiện nghiêm túc theo ĐTM được duyệt đó hay không.

Ngoài ra, quy trình thẩm định dự án đang thực hiện chưa phù hợp vì Bộ Tài nguyên và Môi trường chỉ được hỏi ý kiến sau khi dự án thủy điện được phê duyệt.

. Một trong những lý do chính mà Bộ Công thương vừa kiến nghị dừng 38 dự án thủy điện là do tác động xấu đến môi trường. Vậy động thái của cơ quan chuyên ngành về bảo vệ môi trường là gì, thưa ông?

+ Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ kiểm tra và kiên quyết xử phạt các chủ đầu tư không thực hiện đúng các quy định về quản lý, bảo vệ môi trường trong quá trình thực hiện dự án. Chẳng hạn, Bộ sẽ kiểm tra, xử phạt những chủ đầu tư “quên” trồng lại rừng, hoặc nếu họ không đảm bảo dòng chảy cho khu vực hạ du thì không cho xây dựng thủy điện nữa. Đây cũng là yêu cầu của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải nhằm chấn chỉnh, đảm bảo phát triển thủy điện hài hòa với các lợi ích khác.

. Xin cảm ơn ông.

MINH PHONG thực hiện