Những tuần gần đây, trận chiến ở tỉnh Idlib, tây bắc Syria, bước vào giai đoạn mới. Lực lượng chính phủ Syria được Nga và Iran hậu thuẫn đã đẩy mạnh đánh chiếm các đường cao tốc chiến lược M4 nối TP Latakia với thủ đô Damascus và M5 nối Damascus với Aleppo, theo kênh Al Jazeera.
Một người đàn ông lái xe đi qua xe quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ ở Hazano gần Idlib, Syria. Ảnh: REUTERS
Cuộc tiến công của lực lượng Syria kèm theo chiến dịch bắn phá trên không mạnh mẽ ở Idlib, giết chết hàng chục dân thường và tay súng nổi dậy cùng với 13 binh sĩ Thổ Nhĩ Kỳ.
Cuộc chiến cũng khiến hàng trăm ngàn dân thường rời bỏ nhà cửa chạy tới biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ lánh nạn. Điều này thúc Ankara hành động.
Quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã triển khai vài đoàn xe quân sự tới Syria, tăng cường cho các trạm quan sát của nước này ở Idlib vốn đang bị lực lượng chính phủ Syria bao vây, đồng thời thiết lập những căn cứ mới ở khu vực do phe đối lập kiểm soát.
Thổ Nhĩ Kỳ lo ngại rằng mục tiêu cuối cùng của Nga là bao vây phe đối lập vũ trang và cắt các tuyến đường tiếp tế chính từ lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ - một diễn biến mà họ rất muốn tránh.
Với việc lâm vào đường cùng, Ankara giờ đang tính toán các lựa chọn nhằm ngăn một sự thất bại hoàn toàn của các đồng minh của họ tại Syria.
Vùng giảm xung đột cuối cùng
Tỉnh Idlib, tây bắc Syria là một trong bốn vùng giảm căng thẳng được Nga, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ thống nhất năm 2017 và chính phủ Syria vẫn chưa tiếp quản nơi này. Ba vùng giảm căng thẳng khác là Đông Ghoute gần Damascus, các tỉnh Deraa và Quneitra ở phía nam, Rastan và Talbiseh thuộc tỉnh Homs đã bị lực lượng chính phủ Syria lần lượt tấn công và tái chiếm trong khoảng một năm.
Sau mỗi đợt tiếp quản của quân chính phủ, hàng vạn dân thường và chiến binh không muốn sống dưới sự cai trị của chính phủ Syria được phép chạy tới Idlib, khiến số người tị nạn ngay trên quê hương mình (IDP) càng tăng lên.
Năm 2018, Thổ Nhĩ Kỳ đã tìm cách cứu Idlib khỏi số phận của ba vùng giảm căng thẳng kia bằng cách ký kết thỏa thuận với Nga ở TP Sochi (Nga) thiết lập một vùng phi quân sự ở Idlib. Đổi lại, Thổ Nhĩ Kỳ cam kết giải trừ vũ khí và loại Hay'et Tahrir al-Sham (HTS) - nhóm vũ trang trước đây có liện hệ với Al-Qaeda - khỏi Idlib. Hai bên cũng thống nhất mở lại đường cao tốc M4 và M5 cho thương mại và di chuyển.
Binh sĩ Syria được nhìn thấy ở huyện al-Rashidin, ngoại ô TP Aleppo, tây bắc Syria. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, thỏa thuận này chưa bao giờ được thực thi toàn bộ. Thổ Nhĩ Kỳ không thể buộc HTS tôn trọng thỏa thuận, trong khi Nga không ngăn lực lượng chính phủ Syria tấn công vùng an toàn này vì luôn nghĩ rằng Idlib chỉ là giải pháp tạm thời và cuối cùng cũng tính chuyện đưa tất cả lãnh thổ của Syria quay trở lại sự kiểm soát của chính phủ.
Theo nghĩa này, sự leo thang ở Idlib là không thể tránh khỏi. Nhưng không giống như những lần chính phủ Syria tiếp quản các vùng giảm xung đột khác, việc thất thủ Idlib sẽ là thảm họa đối với Thổ Nhĩ Kỳ. Điều đó đồng nghĩa phe đối lập Syrira thất tại toàn bộ và bị loại khỏi các cuộc đàm phán tìm giải pháp cuối cùng cho Syria thời hậu chiến.
Nói rộng ra, Thổ Nhĩ kỳ - người ủng hộ chính cho phe đối lập, cũng sẽ bị gạt bên lề và không có tiếng nói nào trong các cuộc đàm phán tương lai. Đây sẽ là thất bại ngoại giao lớn dành cho Thổ Nhĩ Kỳ sau nhiều năm tham gia xung đột ở Syria.
Hơn nữa, việc chính phủ Syria kiểm soát Idlib sẽ đưa tới một làn sóng tị nạn gồm khoảng 3 triệu người kéo tới các biên giới Thổ Nhĩ Kỳ hoặc những khu vực biên giới nhỏ mà nước này kiểm soát ở phía bắc tỉnh Aleppo. Do sự thù địch trong nước ngày càng tăng đối với người tị nạn Syria, Thổ Nhĩ Kỳ không thể đủ khả năng nhận thêm người Syria trên lãnh thổ nước mình.
Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ cũng chịu sức ép lớn trong nước để trả đũa vụ 13 binh sĩ nước này bị lực lượng chính phủ Syria giết chết. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ sẽ vấp làn sóng chỉ trích từ trong nước nếu các lực lượng của họ buộc rút khỏi các trạm quan sát đang bị chính phủ Syria bao vây.
Quan hệ Nga-Thổ Nhĩ Kỳ
Mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ phản đối giải pháp quân sự ở tây bắc Syria nhưng cũng không thể mạo hiểm đương đầu với Nga. Thổ Nhĩ Kỳ đã trả giá đắt khi nước này đụng độ với Nga năm 2015, thời điểm quân đội Thổ Nhĩ Kỳ bắn rơi một tiêm kích của Nga gần biên giới Syria-Thổ Nhĩ Kỳ.
Điện Kremlin đã cấm nhập khẩu hàng hóa Thổ Nhĩ Kỳ và khuyến cáo công dân Nga không du lịch tới Thổ Nhĩ Kỳ. Điều này đã gây tổn thất nặng nề cho nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ.
Binh sĩ Thổ Nhĩ Kỳ tập trung tại làng Qaminas, cách TP Idlib, tây bắc Syria chừng 6 km. Ảnh: AFP
Đồng thời, ngay cả Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ không ủng hộ Thổ Nhĩ Kỳ trong vụ leo thang với Nga. Hơn thế nữa, EU và Mỹ đều không vội lên án vụ đảo chính quân sự nhằm vào Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erodogan hồi tháng 7-2016.
Cảm thấy bị các đồng minh truyền thống, Ankara phải nỗ lực rất nhiều, kể cả ông Erdogan đã đưa ra lời xin lỗi công khai nhằm khôi phục quan hệ với Moscow.
Hiện nay, quan hệ của Thổ Nhĩ Kỳ với Nga phát triển mạnh mẽ và quan trọng hơn đối với chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ so với năm 2015. Nga là đối tác thương mại lớn (thương mại song phương vượt 25 tỉ USD hằng năm) và quan trọng hơn, Nga là nhà cung cấp dầu khí hàng đầu của Thổ Nhĩ Kỳ khi thị phần của Nga tại thị trường Thổ Nhĩ Kỳ tăng lên sau khi Mỹ áp trừng phạt đối với xuất khẩu năng lượng của Iran.
Sự hợp tác ngoại giao giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Nga cũng được tăng cường ở Libya, nơi hai nước đang ủng hộ các phe đối lập. Ankara và Moscow tích cực tham gia đàm phán về lệnh ngừng bắn giữa Quân đội Quốc gia Libya (LNA) và Chính phủ Hòa hợp dân tộc (GNA) được Liên Hiệp Quốc công nhận.
Sự hợp tác của hai nước cũng tăng lên trong lĩnh vực quốc phòng. Thổ Nhĩ Kỳ đã mua hệ thống phóng không S-400 từ Nga, bất chấp sự phản đối của các đồng minh NATO. Nga và Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang bàn bạc khả năng mua tiêm kích Su-35 và Su-57 của Nga.
Ba kịch bản ở Idlib
Dưới sức ép chấm dứt cuộc tấn công của chính phủ Syria ở Idlib và đồng thời phải bảo toàn quan hệ với Nga, Thổ Nhĩ Kỳ ít có cơ hội hành động. Tại thời điểm này, theo kênh Al Jazeera, có ba kịch bản tiềm năng.
Kịch bản đầu tiên và thuận lợi nhất đối với Thổ Nhĩ Kỳ là Nga đồng ý duy trì thỏa thuận về vùng giảm leo thang ở Idlib và yêu cầu lực lượng chính phủ quay trở lại những vị trí mà họ kiểm soát trước khi mở đánh Idlib. Điều này có thể kết hợp với sự hồi sinh một tiến trình chính trị và khôi phục các cuộc họp của ủy ban hiến pháp có nhiệm vụ soạn thảo sửa đổi hiến pháp Syria được chính phủ Syria, phe đối lập và cộng đồng quốc tế nhất trí.
Tổng thống Syria Bashar al-Assad thăm quân đội Syria ở Idlib. Ảnh: SANA
Mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ đã cố gắng thúc đẩy một giải pháp như vậy khi đe dọa dùng hành động quân sự nếu chính phủ Syria không rút quân, song khả năng xảy ra rất mong manh.
Kịch bản thứ hai là Thổ Nhĩ Kỳ chấp nhận những thực tế mới trong cuộc chiến và cho phép chính phủ Syria kiểm soát các đường cao tốc M4 và M5, nhưng dùng vũ lực để đón đầu những lợi thế khác. Thổ Nhĩ Kỳ có thể thiết lập một vùng an toàn ở Idlib bằng cách thiết lập những vị trí quốc phòng dọc theo tiền tuyến này và cung cấp vũ khí hạng nặng, đặc biệt là tên lửa phòng không cho phe đối lập. Có vẻ Ankara đã áp dụng chính sách này khi hai trực thăng của chính phủ Syria đã bị bắn rơi ở Idlib bằng vũ khí phòng không.
Kịch bản thứ ba và cũng là kịch bản Thổ Nhĩ Kỳ muốn tránh, đó là leo thang với Nga. Sự hiện diện của vũ khí phòng không ở Idlib đã làm tăng nguy cơ máy bay Nga bị bắn rơi. Quân đội Thổ Nhĩ Kỳ có khả năng đưa ra các biện pháp phòng ngừa nhằm tránh diễn biến nguy hiểm như vậy.
Trong khi Thổ Nhĩ Kỳ sẽ tiếp tục những bước đi thận trọng hơn trong vấn đề Idlib, những gì xảy ra tiếp theo phụ thuộc nhiều vào những gì Mỹ quyết định làm. Đến nay, Washington gửi đi những tín hiệu lẫn lộn tới Ankara. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo đã bày tỏ ủng hộ Thổ Nhĩ Kỳ và Đại diện đặc biệt của Mỹ về Syria James Jeffrey cũng vậy. Tuy nhiên, Lầu Năm Góc lại nói “không có thỏa thuận nào được thực hiện” về việc Mỹ đưa những bước đi cụ thể ở Idlib.
Tuy nhiên, khi Nga đang cố gắng đẩy Thổ Nhĩ Kỳ và các đồng minh NATO của họ ra xa nhau hơn, Mỹ có thể quyết định tận dụng cơ hội này để làm như vậy với mối quan hệ Nga-Thổ Nhĩ Kỳ bằng cách ủng hộ một chiến dịch của Thổ Nhĩ Kỳ ở Idlib.
Dù bằng cách nào, quyết định lớn sẽ phải được đưa ra ở Ankara, Moscow và Washington trong những tuần sắp tới - những quyết định có thể quyết định giai đoạn tiếp theo của xung đột Syria.
