Trước hết là sự bùng nổ của các công cụ vận hành bằng trí tuệ nhân tạo (AI), như “làn sóng” ChatGPT hiện nay. Báo cáo Đổi mới sáng tạo trong báo chí năm 2023 của Công ty tư vấn Innovation Media Consulting và FIPP nhận định: “Chúng ta sắp chứng kiến sự bùng nổ nội dung trực tuyến với quy mô không thể tưởng tượng nổi”.
Cũng theo báo cáo này, những công cụ như ChatGPT ngày càng thông minh hơn sau khi được “dạy” bằng lượng dữ liệu khổng lồ có thể thay thế vai trò giải đáp, cung cấp thông tin của báo chí. Điều đó có nghĩa là lượng truy cập vào báo điện tử, lượng người xem truyền hình… trở nên cạn dần, kéo giảm doanh thu quảng cáo.
Một rủi ro lớn khác mà báo chí Việt Nam (VN) đang đối diện đó là giao phó tất cả sản phẩm báo chí - “những đứa con tinh thần” cho các nền tảng số, nhất là các nền tảng mạng xã hội mà chính mình không làm chủ được công nghệ. Thế giới đã chứng kiến nhiều tập đoàn truyền thông đổ triệu đô vào các dự án phát triển nội dung trên các trang mạng xã hội với tham vọng “hạ bệ” các cơ quan báo chí truyền thống. Thế nhưng, cũng theo báo cáo của Công ty tư vấn Innovation Media Consulting và FIPP, rất nhiều trong số họ thất bại hoặc phá sản, hoặc là sa thải nhân sự, thu hẹp hoạt động.
Ở VN, tác động của các xu thế báo chí có thể có độ chậm hơn so với các nước phát triển nhưng nếu báo chí mải mê chạy theo Google, YouTube, Facebook, TikTok mà không có chiến lược riêng phát triển website chính của mình, thất bại sẽ là nhãn tiền.
Rõ ràng, “trận địa chính” mà báo chí VN đang đánh vô cùng áp lực. Thế nhưng, sự vươn lên của một số cơ quan báo chí ở VN và cả những bài học từ báo chí thế giới sẽ chỉ ra cho chúng ta những góc nhìn quý giá cùng với những cảm hứng tích cực. ChatGPT phần lớn đang dùng các dữ liệu từ các trang báo điện tử miễn phí. Google vẫn đang dùng các sản phẩm từ trí tuệ của các cơ quan báo chí để góp phần thống trị thị trường quảng cáo. Đã đến lúc các cơ quan báo chí cần nghiêm túc suy nghĩ về việc yêu cầu các nền tảng số trả tiền cho việc lấy lại các bài báo của mình.
Cạnh đó, phải tìm cách định nghĩa, “vẽ chân dung” bạn đọc của mình trên không gian mạng: Họ là ai, thích đọc - nghe - xem gì và mình có thể mang lại gì độc đáo cho họ? ChatGPT hay các ứng dụng AI có thể giúp báo chí trong việc sáng tạo những nội dung làm hài lòng và giữ chân bạn đọc lâu hơn trên chính website của mình.
Cuối cùng, không gian mạng cũng mở ra nhiều thị trường mới để thúc đẩy doanh thu, phát triển kinh tế báo chí. Việc kiên nhẫn tìm ra các giải pháp doanh thu mới mà thế giới và cả một số cơ quan báo chí ở VN đã áp dụng cũng sẽ giúp chúng ta có thêm nguồn lực. Dù thế nào thì, như thông điệp của hai chuyên gia Juan Senor và Jayant Sriram đến từ Công ty tư vấn Innovation Media Consulting, chúng ta hãy có thái độ tích cực dù còn nhiều điều tiêu cực. Đó là cách duy nhất để báo chí VN có thể phát triển để phụng sự bạn đọc.
