Báo cáo 2023 Article IV Consultation của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dành cho Việt Nam (VN) nhấn mạnh “tầm quan trọng của cải cách cấu trúc và chính sách về khí hậu để đạt tăng trưởng bền vững, xanh và toàn diện”. Còn trong một báo cáo cuối tháng 8-2023 về đầu tư công, Ngân hàng Thế giới (WB) đặt vấn đề là đầu tư công cần “tạo động lực cho các hành động hướng về xanh và khí hậu ở tất cả các cấp trong chính phủ”. Trong những thông điệp đó, tôi chú ý tới chữ “hành động”.
Chúng ta có nhiều ý tưởng, giấc mơ về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Trong buổi gặp gỡ của Chủ tịch UBND TP.HCM Phan Văn Mãi với gần 20 lãnh đạo của các quỹ đầu tư, tổ chức trong và ngoài nước vào ngày 8-12-2023, có ý tưởng TP.HCM nên lập trung tâm startup xanh. Chúng ta cũng đang xây dựng thị trường giao dịch carbon ở VN như Nhật Bản, Indonesia vừa mới làm vài tháng trước; hay như các “ông lớn” như EU, Mỹ và Trung Quốc đã thực hiện trước đó.
Mô hình điều phối một địa chỉ
Có hai vấn đề lớn cần tháo gỡ để “biến giấc mơ thành hiện thực”: Vấn đề đầu tiên chính là tiền đâu; vấn đề còn lại là cơ chế. Tiền đã sẵn sàng từ nhiều nguồn tài trợ mà VN đã ký các ghi nhớ hợp tác, hiện chỉ thiếu cơ chế giải ngân, mà các cơ chế này muốn nhanh và hiệu quả phải cần đến “đầu tàu” điều phối.
Đây không phải là thách thức của riêng VN. Hãy thử nhìn sang Indonesia, dù đã thành công mở ra thị trường giao dịch carbon và nhận vốn đầu tư vào ngành công nghiệp xe điện nhưng họ vẫn đang gặp khó khăn ở vấn đề chính sách. “Chất lượng chính sách và quy định không đáp ứng được yêu cầu” là một vấn đề Indonesia đang gặp và đó cũng là bài học mà chúng ta cần lưu tâm.
Giá năng lượng, ưu đãi thuế, danh mục các dự án có thể được hỗ trợ vay vốn chuyển đổi xanh là những nhóm chính sách cốt lõi được nhiều chuyên gia đề xuất xây dựng, cải cách. Muốn thế, cần có đầu mối điều phối.
Chẳng hạn, TP.HCM hiện có nhiều tổ chức quốc tế, công ty đa quốc gia đang nỗ lực kết nối riêng lẻ về chuyển đổi xanh, đưa những tiêu chuẩn khí thải nhà kính loại 1, 2, 3 vào quy trình sản xuất. Nếu TP xây dựng được các nền tảng chính sách hỗ trợ và có đầu mối điều phối thì chắc chắn sẽ tạo ra hệ sinh thái kinh tế xanh rất hiệu quả.
Để làm điều ấy, chúng ta bắt đầu từ đâu? Tôi nghĩ xuất phát điểm là đối thoại chính sách. Cần có một bàn tròn dành cho doanh nghiệp - nhà làm chính sách - chuyên gia về kinh tế xanh. Việc này cần được tổ chức thường xuyên trong năm ở các địa phương. Tuy nhiên, tôi muốn nhấn mạnh cần thiết lập một địa chỉ điều phối duy nhất về chủ đề chuyển đổi xanh. Địa chỉ này là nơi cơ quan công quyền phản hồi các thắc mắc từ các địa phương, doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ; đồng thời tổng hợp cơ sở dữ liệu về các chính sách, kế hoạch, đầu việc, kết quả thực hiện từ việc chuyển đổi xanh. Từ đó tư vấn chính sách cho Chính phủ và hỗ trợ doanh nghiệp, tổ chức, đoàn thể trong hệ sinh thái kinh tế xanh kịp thời.
Bên cạnh đó, cơ quan điều phối nói trên cũng là “điểm chạm” để các chuyên gia VN và nước ngoài đang làm việc trong và ngoài nước thuộc các dự án liên quan đến chuyển đổi xanh có thể kết nối với nhau. Họ có thể chia sẻ nhu cầu của các địa phương, trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ nguồn lực…
Muốn bứt phá phải khác biệt
Trong lĩnh vực kinh tế xanh, có một điểm thú vị mà tôi nhận thấy đó là năng lực nghiên cứu, triển khai, nguồn vốn đã ít nhiều được một số tổ chức nước ngoài tài trợ cho các chuyên gia, doanh nghiệp, ngân hàng ngay ở nước họ. Nguồn lực có sẵn, vì vậy có thể san sẻ với chi phí rất thấp cho VN.
Ví dụ, các chuyên gia nước ngoài có thể chia sẻ kinh nghiệm cho chúng ta về việc xây dựng thị trường giao dịch carbon mà họ đã triển khai thành công ở Indonesia và Nhật Bản. Nhiều chuyên gia VN ở nước ngoài cũng có thể tận dụng nguồn tài trợ nghiên cứu trong đề án ở nước ngoài để làm thêm một số nghiên cứu về VN mà phía VN chỉ cần hỗ trợ rất ít, chủ yếu là tạo đầu mối liên lạc, tạo điều kiện cho chuyên gia đến làm việc.
Điều quan trọng hơn là chuyên gia, tổ chức nước ngoài sẽ phấn khởi, sẵn sàng tham gia nhiều hơn nếu họ nhìn thấy những gì họ đóng góp được triển khai vào thực tế nhanh, hiệu quả. Đó cũng là vấn đề mà VN cần suy nghĩ. Chúng ta phải đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, mở hành lang thực thi chính sách rộng rãi hơn, thu gọn quy trình, nhất là với các chính sách có tính cấp bách cao.
Những nhiệm vụ nói trên không chỉ đòi hỏi các nhà lãnh đạo phải dám nghĩ, dám làm, mà còn phải nghĩ khéo, làm khéo. Khi VN tạo ra chính sách khác biệt, cách làm khác biệt thì sẽ có cơ hội lớn để bứt phá.
(*) Giảng viên cao cấp tại ĐH Bristol, Vương quốc Anh.
