Chiều 1-5, PV đã có cuộc trò chuyện cùng GS vật lý Đàm Trung Đồn, nguyên chủ nhiệm bộ môn vật lý chất rắn - khoa vật lý, nguyên trưởng ban điều hành hệ đào tạo cử nhân khoa học tài năng (Trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐHQG Hà Nội).

Nhắc đến nhà vật lý Đàm Thanh Sơn, cháu ruột mình, GS Đàm Trung Đồn chia sẻ:

- Khi được mẹ của Sơn báo tin Sơn trở thành thành viên chính thức của Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ, tôi rất mừng. Đây không phải hư danh mà là danh hiệu được bầu thông qua phản biện nghiêm túc, chặt chẽ của các nhà khoa học lớn dựa trên các công trình khoa học của những người trong danh sách đề cử.

Vượt qua những phản biện này nghĩa là khẳng định được giá trị của các nghiên cứu và tầm cỡ của chủ nhân các nghiên cứu này.

Có thể hiểu Sơn đã trở thành một trong hơn 2.000 nhà khoa học tầm cỡ nhất của Hoa Kỳ và nếu nói ở lĩnh vực vật lý, con số còn ít hơn nhiều. Nhiều người thắc mắc trở thành thành viên Viện hàn lâm Khoa học Hoa Kỳ thì giá trị thế nào?

Tôi được biết thành viên của viện này có nhiệm vụ chính là chuẩn bị lựa chọn những người mới vào viện thông qua phản biện, đồng thời đề ra những quy hoạch lớn cho các lĩnh vực khoa học - giáo dục quốc gia của Hoa Kỳ như giáo dục đại học, bảo vệ môi trường...

* Cùng nghiên cứu về vật lý, GS và GS Đàm Thanh Sơn chắc chắn có nhiều thuận lợi trong trao đổi học thuật...

- Không ít người nói Sơn chịu ảnh hưởng của tôi vì bố mẹ của Sơn đều là nhà khoa học các ngành khác, còn tôi là chú ruột của Sơn, lại cũng là GS vật lý.

Song thực tế cái gốc là tôi chịu ảnh hưởng của anh trai mình là bố Sơn, và Sơn cũng chịu ảnh hưởng từ chính bố mình vì ông rất đam mê khoa học, hay kể chuyện làm khoa học.

Dù cùng ngành vật lý nhưng phần nhiều đề tài của Sơn tôi đọc cũng không hiểu hết vì Sơn theo vật lý lý thuyết, còn chuyên ngành của tôi là vật lý chất rắn.

Tham dự một số hội nghị mà Sơn có bài trình bày, thấy hội nghị vỗ tay rất lớn, nhưng tôi đoán không phải tất cả những người vỗ tay ấy đều hiểu hết những gì Sơn nói (cười).

Song chắc chắn một điều: những nghiên cứu của Sơn có giá trị, được giới khoa học quan tâm, có những kết quả thú vị giống như đi tìm ra một hàm số vật lý mới...

* Nhiều người băn khoăn GS Đàm Thanh Sơn vốn là học sinh chuyên toán, lại chuyển sang học và thành công ở ngành vật lý hẳn phải bắt nguồn từ một cơ duyên đặc biệt, thưa GS?

- Có lẽ không nhiều người biết 15 tuổi Sơn đã đi học ĐH nước ngoài bằng học bổng của Nhà nước. Ấy là vì Sơn mấy lần được “nhảy” vượt lớp từ thời phổ thông.

Sơn xuất thân dân chuyên toán A0 Trường ĐH Tổng hợp, đoạt huy chương vàng Olympic quốc tế về toán và nếu bình thường sẽ phải đi học tiếp ĐH ngành toán.

Song bản thân Sơn và gia đình đều mong muốn Sơn theo ngành vật lý nên tôi đã trực tiếp đến xin lãnh đạo Bộ GD-ĐT chuyển cho Sơn đi học ngành vật lý.

Trước khi sang nước ngoài học, Sơn có được đưa đến phòng thí nghiệm vật lý đại cương Trường ĐH Tổng hợp để thực tập một số thí nghiệm vật lý.

Đúng là giỏi toán sẽ có cơ sở tư duy logic, giúp rất nhiều cho tính toán trong vật lý, nhưng không phải ai cũng có thể chuyển từ toán sang lý ngay được.

Vật lý là môn học thực nghiệm, mọi tính toán chỉ có thể được chấp nhận khi có thí nghiệm kiểm chứng. Điểm khác biệt của Sơn mà tôi nhận thấy chính là sự “nhạy cảm vật lý”.

Đứng trước một hiện tượng, Sơn luôn có thói quen tìm hiểu liệu người ta nói như thế có đúng không, hợp lý không, nguồn gốc của vấn đề nằm ở đâu...

Khi còn đang học ở nước ngoài, một lần về nước Sơn đến nhà tôi chơi đúng lúc tôi đang làm thử thí nghiệm đo khuếch tán nhiệt trong chất rắn.

Sơn lẳng lặng ngồi xem, rồi lẳng lặng cầm bút tính. Sơn có thói quen như vậy. Dù đó là lý thuyết, nhưng cậu vẫn muốn tìm hiểu xem nó có hợp lý hay không.

* Những người yêu vật lý, đặc biệt những người trẻ, luôn mong muốn sự hiện diện của GS Đàm Thanh Sơn nhiều hơn ở các sự kiện khoa học nước nhà để không chỉ truyền kiến thức mà còn truyền cảm hứng, tình yêu với khoa học. Là GS gắn bó nhiều năm với nền giáo dục trong nước, GS có bao giờ chia sẻ trăn trở này với GS Đàm Thanh Sơn?

- Cùng trong một nhà, trao đổi nhiều việc, nhưng chưa bao giờ Sơn chia sẻ với tôi cảm xúc hay mục tiêu đoạt giải thưởng này, giải thưởng kia. Tôi nghĩ nhờ sự khiêm nhường đó mà Sơn đi xa được.

Tuy nhiên, tôi không giấu niềm tự hào rằng Sơn là người thực hiện ước vọng của chính bản thân mình từ khi chọn theo ngành vật lý mà đến nay tôi chưa làm được.

Tôi nhiều lần chia sẻ muốn Sơn phát huy khả năng cá nhân để đóng góp nhiều hơn cho quê hương, và Sơn cũng thổ lộ đó chính là điều mà Sơn luôn tâm niệm, muốn được làm nhiều hơn cho quê hương.

Khi tôi nhận nhiệm vụ tham gia công tác chuẩn bị kỳ thi Olympic vật lý quốc tế tại Việt Nam, tôi đã đề nghị mời Đàm Thanh Sơn về để cùng tham dự vào ban tổ chức. Tôi đề nghị và Sơn cũng đồng ý sẽ nhận sinh viên giỏi về vật lý để theo học ở Hoa Kỳ...

Có khoảng 500 viện sĩ đã đoạt giải Nobel Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ (NAS) thành lập từ năm 1863 theo một đạo luật của Quốc hội Mỹ do tổng thống A.Lincoln ký ban hành. NAS là một tổ chức phi lợi nhuận, tính đến thời điểm này viện có hơn 2.200 viện sĩ và hơn 400 thành viên nước ngoài. Hằng năm, vào dịp cuối tháng 4, đầu tháng 5 NAS sẽ bầu chọn viện sĩ mới. Viện sĩ NAS là những người có thành tích nghiên cứu khoa học xuất sắc đã được công nhận. Để được tham gia cuộc bầu chọn, nhà khoa học sẽ phải nộp hồ sơ gồm bản tóm tắt quá trình hoạt động nghiên cứu của cá nhân cùng với 12 công trình nghiên cứu tiêu biểu liên tục của mình, các viện sĩ hiện hành sẽ bầu chọn viện sĩ mới căn cứ theo hồ sơ này. Việc được bầu chọn là viện sĩ NAS đem lại vinh dự cho các nhà khoa học. Đến thời điểm hiện tại có khoảng 500 viện sĩ NAS đã đoạt giải Nobel. H.NHUNG (Theo website NAS

Theo NGỌC HÀ (TTO) thực hiện

*GS Bạch Thành Công (chủ tịch Hội đồng chức danh GS ngành vật lý): Truyền cảm hứng bằng tài năng vật lý và khả năng sư phạm GS Đàm Thanh Sơn luôn tỏ ra hào hứng với những hoạt động khoa học tại quê hương. Năm 2008, khi VN đăng cai tổ chức Olympic vật lý quốc tế, GS Sơn đã trở về nước để tham gia trong ban tổ chức. Một GS vật lý được giải Nobel có bài giảng cho các thí sinh dự thi và tại đây, GS Sơn là người dịch bài giảng này. GS Sơn đi theo hướng nghiên cứu vật lý lý thuyết, nhưng lại là người am hiểu rộng về các lĩnh vực khác nhau trong vật lý nên chuyển tải được tinh thần và cảm hứng vật lý rất rõ nét. Cũng chính bởi khả năng này mà trong bài trình bày của chính GS Sơn, những vấn đề khó hiểu được chuyển tải đến công chúng một cách sáng sủa, logic, chặt chẽ. Anh thường dành 5-10 phút đầu để bổ sung kiến thức cho mọi người rồi đi vào vấn đề chính mà anh nghiên cứu, sau đó là đối thoại với người nghe và trả lời câu hỏi liên quan. Chủ đề vật lý tưởng như rất khô khan, nhưng GS Sơn luôn truyền tải rất cuốn hút. Đó là cách truyền cảm hứng của một nhà vật lý có tài đồng thời là một nhà sư phạm đích thực. Tôi còn nhớ lần GS Đàm Thanh Sơn về Viện Toán trình bày seminar về đề tài của GS, anh đã đưa ra những suy nghĩ rất mới, độc đáo, hấp dẫn. Có người đặt thẳng vấn đề: Công trình của GS tầm cỡ như thế, liệu có hi vọng đoạt giải Nobel? GS Sơn dù không trả lời thẳng vào câu hỏi nhưng chia sẻ: “Còn tùy thuộc vào cách nhìn nhận khác nhau của mỗi người”. GS Sơn lấy dẫn chứng ngay tại nơi anh làm việc, có GS đoạt giải Nobel, nhưng vẫn có người nói: “Như thế mà cũng được giải Nobel”. Tôi hiểu rằng anh trả lời thế với hàm ý rất nhẹ nhàng và dí dỏm rằng có những công việc đạt kết quả cuối cùng, được đa số công nhận, nhưng vẫn có những người nhìn nhận rất khác. ngọc hà ghi *TS Cao Huy Thiện (phó viện trưởng Viện Vật lý TP.HCM): Người có khả năng đoạt giải thưởng Nobel về vật lý Việc GS Đàm Thanh Sơn được bầu vào Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ không phải là điều bất ngờ. Vì hiện nay Đàm Thanh Sơn đã là nhân vật rất nổi tiếng ở Mỹ và trên cả thế giới do có nhiều đóng góp xuất sắc trong lĩnh vực vật lý lý thuyết với các công trình có tác động sâu sắc tới nhiều lĩnh vực trong vật lý học. Những công trình nghiên cứu của Đàm Thanh Sơn được các nhà vật lý Mỹ đánh giá cao. Đàm Thanh Sơn thể hiện sự tài hoa của mình khi vận dụng những kiến thức trong nhiều chuyên ngành vật lý tưởng chừng không liên quan gì với nhau như vật lý hạt cơ bản, vật lý chất đặc, lý thuyết về lỗ đen, vũ trụ học và vật lý thiên văn... để giải quyết những bài toán cực kỳ phức tạp của vật lý học hiện đại, đòi hỏi phải nắm được kiến thức nhiều chuyên ngành mới có thể giải quyết nổi. Vì vậy, giới khoa học vật lý đánh giá GS Đàm Thanh Sơn có khả năng đoạt giải thưởng Nobel về vật lý. Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ là một viện khoa học danh giá. Việc Đàm Thanh Thanh được bầu vào viện này sẽ có nhiều ý nghĩa đối với VN. Khi GS Ngô Bảo Châu đoạt giải Fields, lập tức ngành toán học VN được cộng đồng toán học thế giới quan tâm. Tương tự, việc GS Đàm Thanh Sơn được bầu vào Viện hàn lâm Khoa học quốc gia Hoa Kỳ thì cộng đồng khoa học vật lý thế giới sẽ quân tâm tới lĩnh vực này của VN. Với tầm ảnh hưởng của mình, GS Đàm Thanh Sơn có thể tạo điều kiện đưa sinh viên VN đi học tập ở các nước có nền khoa học tiên tiến. Ông cũng có thể đưa những nhà vật lý nổi tiếng thế giới, trong đó có nhiều khoa học gia đoạt giải Nobel, đến VN để giới khoa học trong nước có điều kiện tiếp xúc, trao đổi, lĩnh hội những thành tích mới nhất của nền vật lý thế giới. TRẦN HUỲNH ghi