Ông Trump khó lường, căng thẳng Mỹ-Trung khó đoán

Mỹ và Trung Quốc (TQ) sẽ tiến hành một vòng đàm phán thương mại rất quan trọng trong tuần này. Giới quan sát cho rằng cả hai đang nỗ lực để chấm dứt chiến tranh thương mại, vốn đang đẩy nền kinh tế cả hai nước bị tổn thương. Theo nhận định của Bloomberg, rất khó để có thể dự đoán liệu Mỹ và TQ có thể đạt được kết quả giúp cả hai bước vào giai đoạn “ngừng bắn và bỏ vũ khí” hay không.

Ông Trump rất “khó lường”

Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp TQ Tập Cận Bình trong cuộc gặp tại Argentina vào cuối năm ngoái đã thống nhất tạm dừng lệnh đánh thuế mới cho đến ngày 1-3-2019. Nếu hết thời hạn này Washington và Bắc Kinh tiếp tục không tìm được tiếng nói chung, ông Trump sẽ ra lệnh tăng thuế 10% lên 25% đối với lượng hàng hóa trị giá 200 tỉ USD của TQ xuất khẩu sang Mỹ. Nếu thỏa thuận thương mại dài hạn Mỹ-Trung không thành hiện thực, nền kinh tế hai quốc gia nói chung và nhiều quốc gia khác nói riêng tiếp tục rơi vào thời kỳ u ám kéo dài, tổn thương tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Mọi sự tập trung đều hướng về cuộc gặp kéo dài hai ngày giữa Phó Thủ tướng TQ Lưu Hạc và đại diện thương mại Mỹ Robert Lighthizer tại Washington. Cả hai đại diện đàm phán của hai cường quốc kinh tế hàng đầu thế giới sẽ thương thuyết tất cả khúc mắc mà Mỹ, Trung gặp phải, từ mặt hàng đậu nành TQ nhập khẩu từ Mỹ đến các khoản tiền trợ cấp mà chính quyền Bắc Kinh dùng để “chống lưng” cho các doanh nghiệp nhà nước.

William Reinsch, cựu quan chức thương mại dưới thời cựu Tổng thống Clinton và hiện là cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) nhận định rằng dù chưa biết kết quả của cuộc đàm phán trong tuần này sẽ ra sao nhưng rõ ràng đây là một cơ hội tốt cho các nhà đàm phán Mỹ, Trung cùng “tiến về phía trước” với các đề xuất hợp lý, kịp thời và hiệu quả để trình lên lãnh đạo hai nước.

“Mọi người đang có những quan điểm khác nhau về vụ việc, bởi lẽ Tổng thống Trump là một người rất khó lường. Khả năng ông Trump chấp nhận một thỏa thuận nào đó (mà phía TQ đề xuất là 50/50)” - ông Reinsch nói. Chính vì thế, có ít nhất ba kịch bản có thể diễn ra khi các cuộc đàm phán Mỹ-Trung tuần này bắt đầu.

Tổng thống Mỹ Donald Trump rất “khó lường”. Ảnh: CNBC

Ba kịch bản

Trường hợp thứ nhất, ông Lưu Hạc và Lighthizer sẽ đạt được một thỏa thuận lạc quan. Dù vậy, cả hai cần thời gian để trao đổi với ông Tập và ông Trump và chờ quyết định cuối cùng của hai nhà lãnh đạo. Theo Bloomberg, đừng kỳ vọng quá nhiều vào cách lý giải hay thông tin đưa ra từ ông Lưu hay ông Lighthizer - những nhà đàm phán thường xuyên kín tiếng trước giới báo chí trong suốt quá trình hai bên thương thuyết.

Như vậy, dựa vào các tuyên bố chính thức một cách mơ hồ của hai nhà đàm phán không phải là phương án tốt nhất để dự báo triển vọng quan hệ thương mại Mỹ - Trung. Nhìn lại cuộc đàm phán lần gần nhất tại Bắc Kinh, Mỹ và TQ đã đưa ra những tuyên bố khác nhau. Mỹ khẳng định cuộc đàm phán có những tiến bộ nhưng cho biết phải cần thêm thời gian và sự kiểm chứng liên tục để đạt được hiệu quả. Trong khi đó TQ tuyên bố cuộc đàm phán hai bên diễn ra “cởi mở, cụ thể và chi tiết”.

Có thể hình dung TQ có thể sẽ đồng ý mua thêm hàng hóa của Mỹ, đồng thời có thể hứa sẽ ngừng một số hành động mà Mỹ cáo buộc là đánh cắp tài sản trí tuệ. Mỹ, Trung cùng nhau xây dựng một hệ thống quy định đảm bảo cả hai thực thi lời hứa.

Sau chương trình đàm phán tuần này, nếu cả hai tuyên bố sẽ tổ chức thêm các cuộc đàm phán khác thì đó là dấu hiệu cho thấy Mỹ, Trung vẫn lạc quan rằng hai nước sẽ đạt thỏa thuận trước ngày 1-3. Khi đó, ngoài việc đồng ý ngừng đánh thuế mới, Mỹ, Trung có thể đạt thêm các thỏa thuận mở rộng khác.

Kịch bản thứ hai, có thể diễn ra chính là TQ chấp nhận một số đề xuất về cải cách kinh tế từ phía Mỹ. Điều này hứa hẹn sẽ mang lại sự đột phá, bởi TQ có thể thuyết phục được Lighthizer - người có tư tưởng “diều hâu” đối với TQ, từng yêu cầu Bắc Kinh phải nghiêm túc mở cửa thị trường đang bị nhà nước che chở, thậm chí thao túng. Kịch bản này sẽ thuyết phục được ông Trump đi đến một thỏa thuận với TQ, vực dậy thị trường đang có chiều hướng suy giảm vì lo lắng của các nhà đầu tư kéo dài nhiều tháng liền.

Vấn đề là kịch bản này chỉ diễn ra khi Bắc Kinh chứng minh thiện chí của họ trong việc cải cách nền kinh tế, cũng đồng nghĩa với việc họ chấp nhận “lùi lại” trước Washington. “Mỹ muốn thấy những thay đổi đột phá trong việc quản trị của chính phủ TQ. Kịch bản này hầu như rất khó có thể diễn ra” - cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ David Loevinger nói.

Kịch bản tệ nhất chính là mọi thứ sụp đổ. Khi đó hai bên không thể đạt được bất kỳ thỏa thuận nào và trang Twitter của ông Trump tiếp tục đăng tải các nhận định đầy tính thất vọng, thậm chí là tức giận. Vào tháng 5-2018, ông Trump từng hủy bỏ một thỏa thuận với TQ về việc xuất khẩu nông sản và công nhận tầm quan trọng của sở hữu trí tuệ, đồng thời từ chối việc thương thuyết với các nhà đàm phán Bắc Kinh.

Hành động tương tự của ông Trump có thể tái diễn và phần lớn phụ thuộc vào cách phản ứng của các nhà đàm phán “diều hâu” của Mỹ (gồm ông Lighthizer, Cố vấn Nhà Trắng Peter Navarro và Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross) trước các đề xuất của TQ.

“Điều khiến tôi lo lắng chính là từ năm ngoái cán cân quyền lực (của chính phủ Mỹ) đã nghiêng về phía những chính trị gia “diều hâu” đối với TQ. Cho đến hiện nay vẫn chưa thể nắm rõ điều gì có thể khiến phía Mỹ “gật đầu” trước đề xuất của TQ” - Loevinger nói. Nếu kịch bản này xảy ra, căng thẳng Mỹ-Trung sẽ leo thang và có thể phải chờ rất lâu để các chiến dịch “ngoại giao con thoi” có thể đưa Washington và Bắc Kinh ngồi lại đàm phán.