Ngày 4-9, Ủy ban Tư pháp của QH đã họp phiên toàn thể, cho ý kiến hoàn thiện dự thảo báo cáo giám sát chuyên đề về “chấp hành pháp luật trong việc xử lý tội phạm về tham nhũng, chức vụ”. Đại diện bốn cơ quan pháp luật liên quan gồm Thanh tra CP, Bộ Công an, VKSND Tối cao, TAND Tối cao cũng tham dự cuộc họp này.
Dân ngại tố cáo vì “chẳng thay đổi được gì”
Dự thảo báo cáo được xây dựng trên cơ sở các cuộc giám sát tại Hà Nội, TP.HCM, cùng sáu địa phương, đơn vị quân đội đã chỉ ra nhiều hạn chế trong công tác phát hiện, xử lý tham nhũng. Ở khâu đầu tiên, giám sát cho thấy người dân rất ít tố cáo tham nhũng, tố cáo đích danh phần lớn liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp trực tiếp của người tố cáo. Nguyên nhân thì ngoài lý do người tố cáo chưa được bảo vệ, sợ bị trả thù, còn vì tư tưởng “tố cáo cũng chẳng thay đổi được gì”.
Việc phát hiện tham nhũng qua kênh khiếu tố còn rất hạn chế. Ảnh: HTD
Phát hiện tham nhũng qua kênh khiếu tố còn rất hạn chế. Những trường hợp “khui” ra được thì lại chủ yếu sai phạm ở cấp xã, phường, thôn bản với tính chất nhỏ lẻ. Sai phạm bị phát hiện chủ yếu được xử lý kỷ luật hành chính, rất ít trường hợp kiến nghị xử lý hình sự. Ngay như Hà Nội, địa phương phát hiện được tham nhũng nhiều nhất qua khiếu tố, trong hai năm rưỡi (từ tháng 10-2010 đến hết tháng 4-2013) cũng chỉ khởi tố được bảy vụ.
Ở hoạt động thanh tra, tuy phát hiện sai phạm kinh tế nhiều nhưng giống như kết quả giám sát bốn năm trước, số vụ việc được phát hiện có dấu hiệu tham nhũng để chuyển công an điều tra làm rõ vẫn rất ít.
Hai năm rưỡi chỉ khởi tố được 1-2 vụ
Cơ quan điều tra là địa chỉ tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm cũng như các thông tin từ thanh tra, kiểm toán. Tuy nhiên, giám sát của Ủy ban Tư pháp dù chỉ xét trên hồ sơ vẫn thấy có những vụ việc có dấu hiệu cấu thành tội phạm lại bị chuyển sang xử lý hành chính. Điển hình là vụ Công ty Nước sạch Ninh Bình thiếu trách nhiệm, cố ý làm trái để xảy ra sai phạm gần 13 tỉ đồng dưới các hình thức nâng khống giá trị vật tư, nghiệm thu xây lắp không đúng, bán nước không thu tiền... mà chỉ cách chức giám đốc, khiển trách chủ tịch công ty.
Đánh giá hoạt động của cơ quan điều tra thuộc công an các tỉnh, thành được giám sát cho thấy số vụ tham nhũng, chức vụ được khởi tố chưa tương xứng với tình hình. Cá biệt có những tỉnh hai năm rưỡi chỉ khởi tố được 1-2 vụ. Cơ quan điều tra mới tập trung điều tra theo tố tụng mà chưa chú trọng nghiệp vụ cơ bản để phát hiện tham nhũng.
Tới phần của VKS, kết quả giám sát cho thấy chất lượng kiểm sát, thực hành quyền công tố trong một số vụ án tham nhũng còn hạn chế. Chưa kiểm sát, quản lý được từ đầu các tin báo, tố giác tội phạm. Nhiều vụ việc, nhất là loại án mà cơ quan điều tra, VKS cấp trên thụ lý rồi ủy quyền công tố cho VKS cấp dưới, thường bị trả hồ sơ điều tra bổ sung, làm kéo dài việc xử lý. Miễn trách nhiệm hình sự còn nhiều, trong đó có những vụ bị can bị khởi tố về tội rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng.
Xét xử chưa nghiêm minh
Ở khâu xét xử, tình trạng cho bị cáo phạm tội tham nhũng được hưởng hình phạt thấp hơn khung truy tố và việc áp dụng nhiều lần các tình tiết giảm nhẹ để cho hưởng án treo, cải tạo không giam giữ vẫn diễn ra nhiều. Có những địa phương, 80%, thậm chí tất cả bị cáo tham nhũng đều được hưởng ưu ái này. Rất khó lý giải cách áp dụng pháp luật ấy, bởi luật định việc cho hưởng án treo chỉ khi “xét thấy cần thiết” và việc đó phải cân nhắc với nhiệm vụ chính trị cả nước cũng như địa phương về chống giặc nội xâm tham nhũng.
Nhiều vụ án tòa tuyên thấp hơn mức hình phạt VKS đề nghị hoặc đề nghị án tù thì lại cho hưởng án treo, cải tạo không giam giữ, chuyển tội dạng khác nhẹ hơn... nhưng sau đó VKS cũng không ra kháng nghị.
Dự thảo báo cáo giám sát cho rằng những vấn đề nêu trên là biểu hiện của việc xét xử chưa nghiêm minh, chưa phúc đáp yêu cầu chính trị là phải xử lý thật nghiêm minh với tội phạm tham nhũng, bảo đảm tính răn đe phòng ngừa, đồng thời củng cố niềm tin của nhân dân với bộ máy...
Sau phiên họp toàn thể này, dự thảo báo cáo giám sát của Ủy ban Tư pháp sẽ được hoàn thiện làm cơ sở báo cáo QH trong kỳ họp tới.
NGHĨA NHÂN
