Theo các tài liệu xuất bản bằng tiếng TQ mà GS Toshi Yoshihara (Học viện Hải quân Mỹ) tổng hợp trong nghiên cứu của mình, từ tháng 10-1973, hai thuyền đánh cá mang số hiệu 402 và 407 đã tiến vào và có những hoạt động trong khu vực Nhóm Lưỡi liềm (còn gọi là Nguyệt Thiềm) thuộc quần đảo Hoàng Sa.
Sau đó, thuyền viên của hai tàu này còn cắm cờ TQ, tái lập sự hiện diện phi pháp trên đảo Quang Hòa (Duncan) và thiết lập một cơ sở chế biến hải sản trên đảo Hữu Nhật (Robert). Ngay trước khi chiến sự nổ ra, tàu 402 và 407 tiếp tục vận chuyển dân quân từ đảo Phú Lâm (do TQ kiểm soát trái phép) đổ bộ lên các đảo Quang Hòa, Hữu Nhật và Duy Mộng, tạo lực lượng yểm trợ trên bộ.
Sau khi giao tranh kết thúc, tàu 402 và 407 tiếp tục tham gia hỗ trợ chuyên chở bộ binh từ đất liền ra chiếm đóng các đảo vừa giành được.
Như vậy, khi TQ tiến hành các hoạt động xâm phạm chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa từ năm 1973-1974, hai tàu 402 và 407 một mặt vừa thực hiện công tác do thám và chiếm giữ, một mặt vẫn duy trì được bề ngoài vô hại, đánh lừa được đối phương khi tiến hành khiêu khích.
Tàu dân quân Tam Á F8399 quấy nhiễu tàu USNS Impeccable của Mỹ hồi tháng 3-2009. Ảnh: Hải quân Mỹ
Thời gian gần đây, sự kết hợp giữa các lực lượng chấp pháp, dân quân biển và cả ngư dân TQ đã dấy lên sự quan tâm của cộng đồng quốc tế về “vùng xám trên biển” hay “chiến tranh lai”. Điển hình trong vụ tàu Địa Chất Hải Dương 8 của TQ xâm nhập trái phép thềm lục địa và vùng đặc quyền kinh tế của quốc gia (EEZ) của Việt Nam. Theo GS Ryan Martinson của Học viện Chiến tranh hải quân Mỹ, các tàu dân binh của TQ cũng tham gia hộ tống hoạt động thăm dò của con tàu trên.
Hồi đầu tháng 6-2019, thuyền đánh cá Gem-Ver 1 của Philippines bị tàu Yuemaobinyu 42212 của TQ đâm chìm trong khu vực Bãi Cỏ Rong thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam. Theo một số nhà phân tích, rất có thể Yuemaobinyu 42212 là tàu dân quân biển TQ.
Các ngư dân Việt Nam tại Đà Nẵng, Quảng Ngãi từng va chạm với tàu TQ trên biển nhiều lần khẳng định tàu TQ không phải tàu cá, hoặc là tàu danh nghĩa đánh cá nhưng không đánh cá mà quấy rối tàu nước khác.
Năm 2009, tàu nghiên cứu hải dương hải quân Mỹ USNS Impeccable hoạt động ở vùng nước cách đảo Hải Nam khoảng hơn 100 km đã bị cảnh báo bởi hải quân và hải cảnh TQ. Một số tàu cá mà giới quan sát cho rằng là dân quân biển đã ngăn chặn, sẵn sàng đâm húc và nỗ lực đẩy USNS Impeccable ra khỏi khu vực đang hoạt động; dùng móc câu cố ý phá hoại hệ thống radar săn ngầm của tàu này.
Xét trong bối cảnh biển Đông, chiến lược của TQ đang sử dụng là nhằm quấy rối và ngăn cản các hoạt động bảo vệ tự do hàng hải hay hoạt động kinh tế của các nước.
CHÂN HUY NGỌC, nghiên cứu viên Trung tâm nghiên cứu quốc tế (SCIS),
ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM
