Những ngày qua, nhiều người dùng Zalo tỏ ra khá bất ngờ rồi biến chuyển tâm lý khó chịu trước yêu cầu của Zalo là chủ tài khoản phải “cập nhật điều khoản dịch vụ mới” mới được tiếp tục sử dụng.
Không có quyền đàm phán
Dưới góc độ ngôn ngữ, hợp đồng theo mẫu là hợp đồng mà các điều khoản chỉ do một bên soạn thảo từ trước, bên còn lại chỉ có thể chấp nhận hoặc không chấp nhận toàn bộ nội dung hợp đồng. Dưới góc độ pháp lý, theo khoản 1 Điều 405 Bộ luật Dân sự 2015 thì “hợp đồng theo mẫu là hợp đồng gồm những điều khoản do một bên đưa ra theo mẫu để bên kia trả lời trong một thời gian hợp lý; nếu bên được đề nghị trả lời chấp nhận thì coi như đã chấp nhận toàn bộ nội dung hợp đồng theo mẫu mà bên đề nghị đã đưa ra”.
Trước điều kiện giao dịch chung mang dáng dấp của hợp đồng mẫu, người dùng hoặc chấp nhận toàn bộ hoặc... “nghỉ chơi” với Zalo. Ảnh: THUẬN VĂN
Đặc trưng của hợp đồng theo mẫu là không có sự đàm phán về nội dung hợp đồng, không có sự trao đổi về vai trò của các bên như trong việc giao kết các hợp đồng thông thường. Bên được đề nghị chỉ có lựa chọn là chấp nhận giao kết hợp đồng hoặc từ chối giao kết hợp đồng. Nói cách khác, người được đề nghị giao kết hợp đồng theo mẫu tham gia vào loại hợp đồng này theo nguyên tắc chọn hoặc bỏ (take it or leave it).
Đối với các hợp đồng thông thường, việc thỏa thuận của các bên là một yêu cầu mang tính tất yếu. Trong quá trình thỏa thuận, các bên đàm phán với nhau trên tinh thần đôi bên cùng có lợi. Chính vì vậy, trong trường hợp không trái với các quy định và nguyên tắc chung của pháp luật dân sự, hợp đồng được xem là “luật chơi” quan trọng nhất của các bên khi tham gia vào “sân chơi” này. Tuy nhiên, hợp đồng theo mẫu lại không thể hiện được sự bình đẳng, thỏa thuận giữa các bên, mà thể hiện rõ tính chất chủ động của một bên khi họ là bên đưa ra hợp đồng. Điều đó có nghĩa bên được đề nghị giao kết trong hợp đồng phải đối mặt với áp lực về việc chấp nhận toàn bộ hoặc từ chối giao kết hợp đồng. Điều này hạn chế khả năng “mặc cả”, đàm phán của người được đề nghị.
Bên cạnh hợp đồng theo mẫu thì pháp luật Việt Nam còn quy định về điều kiện giao dịch chung. Theo khoản 1 Điều 406 Bộ luật Dân sự 2015 thì điều kiện giao dịch chung là những điều khoản ổn định do một bên công bố để áp dụng chung cho bên được đề nghị giao kết hợp đồng. Như vậy, điểm chung của hợp đồng theo mẫu và điều kiện giao dịch chung là nội dung của chúng đều được tiêu chuẩn hóa và mang tính chất áp đặt từ một phía.
Theo quy định của pháp luật, hợp đồng theo mẫu được áp dụng đối với các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu. Việc cung cấp các loại hàng hóa, dịch vụ thiết yếu này lại được thực hiện bởi những chủ thể nắm ưu thế, thậm chí là độc quyền.
Do đó, bên được đề nghị giao kết - người tiêu dùng không có quá nhiều sự lựa chọn về đối tác. Áp lực đồng ý toàn bộ với những rủi ro, bất lợi cho dù lớn vẫn có thể tạo ra sự thỏa hiệp chấp nhận hợp đồng theo mẫu hơn là không chấp nhận để rồi không được cung cấp các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu. Đến lượt mình, điều kiện giao dịch chung cũng không cho phép bên còn lại có quyền thỏa thuận thay đổi bất cứ nội dung nào. Như vậy, cả hai khái niệm đều chỉ đến một hiện tượng khi mà các điều khoản mẫu do một bên đơn phương soạn thảo hoặc công bố và được sử dụng trên thực tế với đối tác mà không có sự thỏa thuận, mặc cả về nội dung của điều khoản mẫu đó.
“Luật chơi” phải đúng luật, sai phạm đã có chế tài
Chúng ta sử dụng mạng xã hội (MXH) nói chung thì phải tuân theo luật chơi do MXH đặt ra, nếu không thì đồng nghĩa với việc từ chối sử dụng MXH đấy. Đây là lẽ tất nhiên. Các MXH khác như Facebook, Telegram, TikTok... cũng đều sử dụng nội dung “chọn tất cả hay bỏ tất cả”. Các MXH ngoại kể trên thực chất đều có nhiều điều khoản quy định về việc người dùng đồng ý cho họ sử dụng dữ liệu phát sinh trên nền tảng trong quá trình sử dụng, đặc biệt là những thông tin được công khai. Do đó, điều khoản dịch vụ mới của Zalo không phải chuyện lạ trong thế giới hiện đại.
Tuy nhiên, việc yêu cầu đồng ý với các điều khoản có phần gò ép người dùng trong một khoảng thời gian ngắn không khỏi làm người dùng băn khoăn, lo lắng. Với Zalo - một MXH phổ biến ở Việt Nam thì muốn từ bỏ cũng không được vì các loại thông báo từ hóa đơn cho đến nhóm học tập, công việc, thậm chí có cả trả kết quả dịch vụ công cũng qua nền tảng MXH này.
Về nguyên tắc thì “luật chơi” của MXH phải được xây dựng dựa trên các quy định của pháp luật. Nếu sai, ngoài chuyện bị người dùng rời bỏ thì có thể bị chế tài theo quy định của pháp luật.
Cụ thể, việc thu thập thông tin cá nhân khi chưa có sự đồng ý của chủ thể thông tin cá nhân về phạm vi, mục đích của việc thu thập và sử dụng thông tin đó thì tổ chức có thể bị xử phạt hành chính 10-20 triệu đồng theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 84 Nghị định 15/2020/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 14/2022/NĐ-CP) hoặc có thể bị xử phạt 40-60 triệu đồng khi cung cấp hoặc chia sẻ, phát tán thông tin cá nhân đã thu thập, tiếp cận, kiểm soát cho bên thứ ba khi chưa có sự đồng ý của chủ thông tin cá nhân.
Đặc biệt, MXH cũng phải có trách nhiệm bảo mật thông tin người dùng theo quy định tại Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân (DLCN) và các văn bản pháp luật liên quan. Tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm quy định của Luật Bảo vệ DLCN và quy định khác của pháp luật có liên quan đến bảo vệ DLCN có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự; nếu gây thiệt hại thì phải bồi thường theo quy định của pháp luật.
Với các điều khoản dịch vụ mới, dường như Zalo đang áp đặt người dùng theo những luật chơi của riêng họ bởi nếu không đồng ý với luật chơi này thì không dùng được Zalo nữa. Như vậy, dù có thể không vui, không thấy thoải mái nhưng người dùng vẫn khó có thể “không đồng ý” vì điều này đồng nghĩa với việc dừng sử dụng phần mềm này. Với không ít người, Zalo đang là ứng dụng nhắn tin, giao tiếp trực tuyến chính, sử dụng cả trong công việc hằng ngày. Sự “kháng cự yếu ớt” của người dùng trước điều khoản của Zalo có lẽ sẽ không có nhiều hiệu quả, bởi như đã nói, họ chỉ có thể chấp nhận nếu như muốn tiếp tục sử dụng ứng dụng này.
