Ngày 12-12, Bộ Y tế tổ chức hội thảo đề xuất chi trả BHYT trong hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người.
Số ca ghép tạng không tăng nếu BHYT chưa chi trả đầy đủ
Tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn cho biết hơn 1 thập kỷ qua, chuyên ngành ghép tạng của Việt Nam đã có những bước tiến dài. Phía sau một lá gan, quả thận, lá phổi được cấy ghép thành công là một hệ thống vận hành rất phức tạp: Tư vấn, vận động, chẩn đoán, đánh giá chết não; hồi sức và bảo quản tạng; điều phối, vận chuyển; phẫu thuật ghép; chăm sóc hồi sức tích cực; điều trị lâu dài bằng thuốc chống thải ghép; theo dõi suốt đời.
Cả nước hiện có 31 bệnh viện đủ điều kiện ghép tạng. Các ê kíp phẫu thuật đã làm chủ nhiều kỹ thuật phức tạp như ghép gan, thận, tim, phổi, tụy, giác mạc, với kết quả chuyên môn ngày càng tiệm cận các trung tâm lớn trên thế giới.
Mỗi năm, Việt Nam thực hiện hơn 1.000 ca ghép, thuộc nhóm quốc gia có số ca ghép cao trong khu vực, dù nguồn tạng hiến chủ yếu vẫn đến từ người cho sống.
“Mỗi khâu trong chuỗi đó đều gắn với chi phí rất lớn. Nếu không có cơ chế tài chính bền vững và công bằng, đặc biệt là cơ chế chi trả BHYT hợp lý, rất nhiều người phải đứng ngoài cánh cửa của kỹ thuật ghép tạng dù về mặt y khoa hoàn toàn có thể được cứu sống”, ông Thuấn nói.
Còn theo PGS.TS Đồng Văn Hệ, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia, BHYT không chỉ là cơ chế tài chính, mà còn là động lực phát triển chuyên ngành ghép tạng, giúp tăng số lượng ca hiến - ghép và giúp hệ thống hiến - ghép công bằng, phát triển bền vững.
Ông Hệ dẫn chứng một kết quả nghiên cứu của Bệnh viện Chợ Rẫy. Cụ thể, trong điều trị suy thận giai đoạn cuối, quỹ BHYT phải chi trả cho lọc máu lên đến 200-250 triệu/năm, và 100 triệu/năm cho thuốc chống thải ghép.
Trong khi đó, giai đoạn 2022-2025 có 4.418 ca ghép thận đã được thực hiện, giúp giảm chi từ quỹ BHYT hơn 1.000 tỉ đồng so với lọc máu.
Không những thế, người bệnh suy thận phải lọc máu mất 3-4 ngày/tuần phải nằm viện, khó hoặc không thể tham gia lao động, phụ thuộc vào gia đình và xã hội. Còn người được ghép thận thì cần đến viện khám ngoại trú 1 lần/tuần, có thể đi làm và đóng BHXH.
"Càng nhiều người được ghép tạng quỹ BHYT càng giảm chi, người bệnh trở về lao động bình thường, đóng góp cho gia đình và xã hội", ông Hệ nói.
Ngược lại, khi BHYT không chi trả hoạt động hiến ghép, nguồn hiến thấp do bệnh viện không có nguồn lực để chẩn đoán chết não, hồi sức và điều phối hiến. Cạnh đó, sự phát triển bị mất cân bằng khi chỉ các bệnh viện lớn mới làm được, tạo ra bất bình đẳng trong tiếp cận kỹ thuật.
Đồng thời, gánh nặng chi phí cho người bệnh tăng, giá ghép tạng cao khiến người bệnh không thể tiếp cận cơ hội sống.
Ghép thận tại Việt Nam tập trung ở 5 bệnh viện lớn với 88,87% tổng số ca, trong khi 25 bệnh viện khác thực hiện 11,13%.
Trong số 25 bệnh viện “nhỏ”, có 22 bệnh viện ghép dưới 10 ca trong năm 2025, 16 bệnh viện ghép dưới 5 ca trong năm 2025, và 15 bệnh viện ghép dưới 10 ca trong 10 năm liên tục từ 2016-2025, trung bình ghép 1 ca/năm.
PGS.TS Đồng Văn Hệ, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng quốc gia.
Ảnh: Trung tâm ĐPGTQG
Cũng theo PGS Đồng Văn Hệ, có đến 70% người suy thận có chỉ định ghép, nhưng nguyên nhân khiến người bệnh ghép thận ít là do không có nguồn hiến và chi phí ghép cao (khoảng 150 triệu đồng/ca).
Do đó, nếu BHYT chi trả cho hoạt động hiến, nguồn tạng hiến từ người chết não, chết tim sẽ tăng; và nếu BHYT chi trả cho hoạt động ghép, chi phí của người bệnh sẽ giảm.
"Không thể tăng số ca ghép nếu BHYT chưa chi trả đầy đủ cho chuỗi hiến - ghép. BHYT cần xem ghép tạng là dịch vụ thiết yếu và đầu tư dài hạn. Gói chi trả cần trọn gói, bao gồm cả người hiến, người nhận và bệnh viện. BHYT là đòn bẩy chính sách giúp Việt Nam đạt mức 5-10 người hiến/1 triệu dân trong 5-10 năm tới, trong bối cảnh hiện nay chỉ đạt 0,63", ông Hệ kết luận.
Quyền lợi chi trả của quỹ BHYT chưa phù hợp
Theo bà Trần Thị Trang, Vụ trưởng Vụ BHYT (Bộ Y tế), trong lĩnh vực hiến - ghép tạng, hiện đã có một số quy định liên quan đến quyền lợi của người tham gia BHYT. Tuy nhiên, trong thực tế, khi bệnh nhân đã đến mức phải ghép tạng, tức là chức năng cơ quan đã suy giảm nặng và kéo dài, thì nhiều quyền lợi chi trả vẫn chưa phù hợp.
Cạnh đó, trong trường hợp người hiến tạng là người sống hoàn toàn khỏe mạnh và tự nguyện, nhưng lại không được hưởng đầy đủ các chế độ hỗ trợ, dẫn đến nhiều bất cập cần được giải quyết.
Cùng với đó, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn còn một số vấn đề liên quan đến đối tượng, quyền lợi và chi phí trong hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người.
Cụ thể, Luật BHYT và Nghị định 188/2025 chỉ quy định đối với người hiến “bộ phận”, chưa quy định rõ đối với người hiến “mô”, do đó người hiến mô chưa được hưởng chính sách theo quy định của pháp luật về BHYT.
Luật Hiến, ghép mô, bộ phận cơ thể người và Luật BHYT hiện hành cũng chưa phân định cụ thể đối với người hiến cùng huyết thống và người hiến không cùng huyết thống trong việc hưởng quyền lợi về cấp thẻ BHYT miễn phí do ngân sách nhà nước chi trả.
Người hiến bộ phận cơ thể cũng không được quỹ BHYT chi trả chi phí vận chuyển khi đang điều trị nội trú hoặc cấp cứu phải chuyển cơ sở khám chữa bệnh.
Về mức hưởng, người hiến bộ phận cơ thể được hưởng 80% chi phí khám chữa bệnh, phải cùng chi trả 20%.
Đặc biệt, để một người có thể hiến tặng mô, bộ phận cơ thể, họ phải qua một loạt các xét nghiệm y học nghiêm ngặt, chặt chẽ để bảo đảm tính tương thích, hòa hợp giữa người hiến và người ghép. Tuy nhiên, kinh phí xét nghiệm hiện do người hiến tặng chi trả, cho dù người đó có thẻ BHYT cũng không được thanh toán, do cách hiểu các xét nghiệm này là “khám sức khỏe”.
Sau khi hiến bộ phận cơ thể người, sức khỏe người hiến ít nhiều bị ảnh hưởng, nhưng khi họ đi khám sức khỏe họ vẫn không được quỹ BHYT chi trả.
Về chi phí, Vụ trưởng Vụ BHYT cho biết mặc dù đã có quy định về thanh toán, hiện nay chi phí một ca ghép bộ phận cơ thể người rất lớn, có thể lên tới mấy trăm triệu hoặc cả tỉ đồng, vượt khả năng chi trả của nhiều người.
Trong khi đó, chưa có quy định cụ thể về nguồn kinh phí thanh toán cho dịch vụ kỹ thuật khi lấy tạng, bộ phận cơ thể người từ người có thẻ BHYT; cũng chưa có quy định về chi phí bảo quản tạng khi lấy khỏi cơ thể mà chưa được ghép ngay; chưa có quy định về chi phí vận chuyển tạng, bộ phận cơ thể người từ người cho đến người nhận ở khoảng cách xa, đòi hỏi chế độ bảo quản chuyên dụng.
Từ thực tiễn nêu trên, bà Trang kiến nghị trước hết cần làm rõ, cụ thể và thống nhất về thuật ngữ giữa các văn bản pháp luật.
Về chế độ, quyền lợi hưởng BHYT, bà Trang đề xuất điều chỉnh phạm vi quyền lợi, mức hưởng BHYT đối với người hiến bộ phận cơ thể người theo hướng cao hơn hiện tại; xây dựng, ban hành giá dịch vụ kỹ thuật lấy, ghép bộ phận cơ thể người.
Đồng thời, cần quy định rõ quỹ BHYT chi trả những chi phí nào, mức bao nhiêu trong toàn bộ các bước như xét nghiệm trước khi lấy bộ phận cơ thể người, phẫu thuật lấy bộ phận cơ thể người, bảo quản bộ phận cơ thể người, vận chuyển và phẫu thuật ghép bộ phận cơ thể người vào người nhận.
Làm thế nào để BHYT chi trả cho ghép tạng?
Theo TS.BS Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), Việt Nam đã có nền tảng pháp lý cho hoạt động hiến, lấy và ghép mô, bộ phận cơ thể người từ sớm.
Sau gần 20 năm thực hiện Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác (có hiệu lực từ năm 2007), nhiều kỹ thuật ghép tạng phức tạp đã được triển khai thành công.
Từ tháng 6-1992 đến 9-2925, tổng số ca ghép tạng tại Việt Nam đã vượt 10.500 ca, trong đó ghép thận chiếm tỉ lệ lớn nhất với hơn 9.500 ca.
Nguồn tạng hiến từ người chết não đang từng bước được mở rộng, với hơn 143.000 người trên cả nước đã đăng ký hiến tạng sau khi qua đời.
Dù vậy, theo ông Khoa, việc BHYT chưa thể thanh toán đầy đủ cho ghép tạng xuất phát từ đặc thù của kỹ thuật này. Ghép tạng là quá trình điều trị phức tạp, chi phí cao, liên quan đến nhiều khâu từ phát hiện và duy trì người hiến chết não, lấy - bảo quản - vận chuyển tạng, phẫu thuật ghép, đến điều trị lâu dài bằng thuốc chống thải ghép.
Trong khi đó, theo quy định, chỉ những dịch vụ y tế đã được chuẩn hóa về quy trình kỹ thuật, có định mức kinh tế - kỹ thuật và được đưa vào danh mục chính thức thì BHYT mới có căn cứ để thanh toán.
Để tiến tới thanh toán BHYT cho ghép tạng, ông Khoa cho biết Bộ Y tế đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết là tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về hiến, lấy và ghép mô, tạng; đồng thời chuẩn hóa các quy trình kỹ thuật ghép tạng, bảo đảm an toàn, minh bạch và phù hợp với thông lệ quốc tế.
Các kỹ thuật ghép tạng cần được xây dựng đầy đủ định mức kinh tế - kỹ thuật, đánh giá hiệu quả điều trị và tác động đến quỹ BHYT, từ đó làm căn cứ đưa vào danh mục và quy định rõ mức, điều kiện thanh toán.
Hiện danh mục kỹ thuật khám chữa bệnh được Bộ Y tế ban hành tại Thông tư 23/2024. Đây được xem là bước quan trọng để từng bước đưa các kỹ thuật ghép tạng đủ điều kiện vào phạm vi chi trả của BHYT trong thời gian tới, trên cơ sở bảo đảm cân đối quỹ và công bằng cho người tham gia BHYT.
"Khi các điều kiện pháp lý, chuyên môn và tài chính được hoàn thiện, hiến ghép tạng sẽ dần trở thành dịch vụ y tế mà mọi người dân có nhu cầu đều có cơ hội tiếp cận", ông Khoa nhấn mạnh.
4 định hướng chính cho lĩnh vực hiến ghép tạng
Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn nhận định trong lĩnh vực hiến ghép tạng, thách thức của hệ thống tài chính y tế là tìm được “điểm cân bằng” giữa bảo đảm công bằng cho người bệnh và duy trì bền vững quỹ BHYT. Từ đó, ông Thuấn đưa ra 4 định hướng chính:
- Thứ nhất, cần coi hiến - lấy - ghép mô tạng là một chuỗi dịch vụ liên tục. Cơ chế chi trả BHYT phải bao quát toàn bộ chu trình thay vì chỉ tập trung vào phẫu thuật, nhằm tạo niềm tin cho cơ sở y tế và người bệnh.
- Thứ hai, danh mục kỹ thuật, dịch vụ và thuốc liên quan đến ghép tạng được BHYT chi trả cần được cập nhật dựa trên bằng chứng khoa học. Các công nghệ miễn dịch, kỹ thuật bảo quản tạng và thuốc chống thải ghép thế hệ mới nếu chứng minh hiệu quả và chi phí hợp lý sẽ giúp giảm biến chứng và tiết kiệm chi phí dài hạn.
- Thứ ba, người hiến tạng sống cần được bảo vệ đặc biệt hơn thông qua gói khám định kỳ, tầm soát bệnh liên quan, hỗ trợ điều trị và tư vấn tâm lý.
- Thứ tư, phương thức thanh toán dịch vụ ghép tạng cần minh bạch, phản ánh đúng chi phí và khuyến khích chất lượng. Việt Nam nên hướng tới mô hình thanh toán theo gói, gắn với theo dõi kết quả điều trị và chất lượng sống sau ghép.
Từ năm 2022, mỗi năm cả nước thực hiện trên 1.000 ca ghép tạng. Cụ thể, năm 2022 ghi nhận 1.004 ca ghép, năm 2023 là 1.002 ca, năm 2024 tăng lên 1.212 ca. Năm 2025, tính đến ngày 9-12, cả nước đã thực hiện 1.191 ca ghép.
Trong giai đoạn 2010-2023, hơn 95% số ca ghép được thực hiện từ người hiến sống, trong khi tỉ lệ từ người cho chết não chỉ dưới 5%.
Đến năm 2024, tỉ lệ ghép từ người hiến sống vẫn chiếm 87,46%, còn người cho chết não đạt 12,54%.
Sang năm 2025, tỉ lệ này có cải thiện nhưng vẫn mất cân đối, với 81,07% từ người hiến sống và 18,93% từ người cho chết não.
